Historia Języka Polskiego.doc

Zagadnienia i założenia historii języka polskiego, [w:] Składnia, stylistyka, pedagogika językowa, Wybór prac pod red. A. Kałkowskiej, Warszawa 1982, s. 639-697.

Zagadnienia i założenia historii języka

Po pierwsze i konieczne jest historia budową wiedzy o przebiegających w czasie faktach - z obowiązkiem dotarcia do ich wiernej, zgodnej z prawdą postaci. W rezultacie jest to suma izolowanych stwierdzeń o zaszłych faktach, ustalenie tego, co się działo i co się stało.

Po wtóre (...) jest historia budową wiedzy o wewnętrznym genetycznym i przyczynowym związku między zgodnie z prawdą ustalonymi faktami, budową wiedzy o procesie historycznym, który można zrozumieć tylko przez uchwycenie działających w różnych splotach i układach przyczyn i skutków, wyznaczników determinujących rozwój opisowo prawdziwie ustalonych faktów. W tym ujęciu historia jest już strukturą wiadomości, które przedstawiają to, co i jak, i dlaczego się działo, co i jak i dlaczego się stało.

(...)

A na pierwszym miejscu staje przed nami ważne i powikłane zagadnienie języka, który ma się stać przedmiotem historycznego badania.

s. 640

W dążeniu do zrozumienia, czym jest język jako przedmiot historycznego badania i przedstawienia, nie możemy się ograniczyć do zmysłowo uchwytnych wytworów indywidualnej mowy nieprzejrzanej liczby osobników kiedykolwiek po polsku mówiących. Musimy natomiast zwrócić uwagę na inne zjawisko, dane w nieustannie powtarzającym się doświadczeniu, a mianowicie, że ludzie mówiący tym samym językiem rozumieją się. Skąd się to bierze? (...), poprzestaniemy na stwierdzeniu, (...) że każda jednostka danej grupy współjęzykowej realizuje w swoich wypowiedziach jakiś wspólny potencjał językowy, tzn. słownikowy i gramatyczny, a realizuje go wedle pewnych norm.

Norma językowa jest regułą mówienia takiego właśnie, a nie innego, jeśli się chce osiągnąć cel uznany za wartościowy, mianowicie porozumienie się z odbiorcą. Można by i tak powiedzieć, że każdy „współjęzykowiec” tej samej epoki realizuje w swoich wypowiedziach znormalizowany potencjał językowy. Żyje on w jego świadomości jako: 1) zapas zapamiętanych wyrazów o określonym brzmieniu i znaczeniu, ich form fleksyjnych, ich typowych syntaktycznych połączeń; 2) zdolność kojarzenia narastającego słownictwa i coraz to na nowo produkowanych bieżących wypowiedzi syntaktycznych z posiadanymi w dotychczasowym doświadczeniu językowym wzorami, typami, szeregami itp. a przez to spełnienia wymogów ich znormalizowanego użycia; 3) rozumienie konieczności poddania się normie.

s.641

Mając na uwadze ten oczywisty fakt realizowania się społecznie przydatnych, bo zrozumiałych, komunikatywnych wypowiedzi różnych osobników dzięki działającym zarówno w językowej świadomości jednostki, jak i w pokładach społecznej miedzyjednostkowej świadomości językowej normom kształtowania i użycia wspólnego potencjału słownikowo-gramatycznego - mamy prawo mówić o etnicznym języku zbiorowiskowym.

I właśnie tak pojęty język stanowi przedmiot badania i przedstawienia historyka języka.

s.642

Jest rzeczą bezsporną, że do pojęcia języka zbiorowiskowego docieramy na drodze abstrakcji i uogólnienia, ale niemniej pewną, że u podstawy tych procesów myślowych istnieje oczywiste zjawisko rzeczywistości. Język zbiorowiskowy manifestuje się i potwierdza nieustannie w cząstkowych, doraźnych, przemijających, ale nieskończenie licznych - osobniczych upostaciowaniach.

s.643

(...) musi się stwierdzić, że w bliższej charakterystyce tego w języku zbiorowiskowym, co się znajduje w sferze zainteresowania historyka języka, trzeba mieć na oku materiałowe możliwości realnych badań: te fakty, te strony, te fragmenty języka zbiorowiskowego można uznać za istotne i wspólne, które są dostępne naukowemu poznaniu.

s.644

Z podstawowej opozycji dwu zasadniczych odmian w ramach języka etnicznego, tj. języka ogólnego i regionalnego, szczególne zainteresowanie skieruje historyk języka ku językowi ogólnemu. Uczyni tak z powodu jego społeczno-kulturalnej, całkującej i reprezentatywnej funkcji w rozwoju historycznym. Uczyni tak i dlatego jeszcze, że właśnie w tym zakresie znajdzie stosunkowo obszerną materiałową podstawę badań. Takich źródeł dla prześledzenia historii poszczególnych dialektów ludowych nie ma; gdyby były, moglibyśmy je szerzej potraktować i wyzyskać dla pełniejszej interpretacji zjawisk i procesów historii języka ogólnego. Natomiast jest obowiązkiem historyka języka zająć się rozwojem języka regionalnego i gwar miejskich w granicach materiałowych możliwości o tyle, o ile pozostaje ten rozwój w uchwytnym związku przyczynowym z rozwojem języka ogólnego. Tak na przykład będzie w rozważaniu początków języka ogólnego; tak w śledzeniu dalszych i ciągłych jego zmian w systemie gramatycznym i leksykalnym z powodu infiltracji elementów gwarowych; tak w ustalaniu zmienności granic terytorialnego zasięgu polszczyzny ogólnej w miarę ekspansji lub też cofania się języka regionalnego na obszarach peryferyjnych.

s.656

W obrębie języka ogólnego zajmiemy się przede wszystkim i głównie językiem literackim.

s.657

W zakresie języka literackiego najwięcej uwagi przyciąga ku sobie językowe tworzywo literatury pięknej.

s.657

Styl naukowy nie jest tak wszechstronny, ale z uwagi na doniosłą rolę społeczno-kulturalną nauki nie mogą być historykowi języka obojętne zasadnicze etapy i objawy tego rozwoju. To samo można powiedzieć o stosunku historyka języka do dydaktyczno-normatywnego stylu językowego.

Co się tyczy zawodowych stylów językowych, to historia języka interesuje się nimi dla dwu głównie przyczyn: w ich obrębie dokonuje się poważna rozbudowa słownictwa specjalnego, którego wiele składników przenika z czasem do słownictwa ogólnego; style zawodowe są interesującym rezultatem i wyznacznikiem niektórych procesów społeczno-gospodarczych.

s.658

Stylem osobowości twórczych, stylem poszczególnych dzieł, rodzajów literackich, rodzajów kompozycyjnych nie może się historyk języka zajmować, ponieważ poszukuje możliwie szerokich szlaków rozwojowych, dąży do uogólnienia, do chwytania i przedstawiania zjawisk i procesów typowych, powszechnych; ponieważ nie może się rozpraszać, rozdrabniać i gubić w faktach odosobnionych i niepowtarzalnych, uwarunkowanych swoistym splotem czynników przyczynowych i okoliczności przypadkowych.

s.658-659

Z ogólnej definicji wynika, że zadaniem historii języka jest budowa wiedzy o istniejących i zmieniających się w czasie faktach językowych, o procesie ich historycznego rozwoju, którego ogniwa są wewnętrznie przyczynowo powiązane. Z ogólnych rozważań o języku wynika, że te fakty językowe to przede wszystkim fakty należące do systemu gramatycznego i zasobu leksykalnego, a ich zmienność w czasie mierzy się i wyznacza przeobrażeniami normy, która jedne fakty z użycia usuwa, inne w kształcie lub funkcjonowaniu zmienia, jeszcze inne zupełnie na nowo do bytu powołuje i w użyciu podtrzymuje. Wiadomości zdobyte przez historyka języka w tym zakresie dają odpowiedź na pytanie, co się w języku działo i stało.

(...) Ciąży na nas obowiązek wskazania, dlaczego się to właśnie w języku działo i stało. Z góry trzeba się z tym pogodzić, że te wskazania będą miały charakter niepełny i niepewny. Zbadać i ustalić przyczyny rodzaju i kierunku zmian zaszłych w czasie jest zadaniem nieraz nie do rozwiązania. Tkwią one w nieodtwarzalnych pobudkach dawno, czasem niewymiernie dawno dokonywanych przesunięć, przeobrażeń w aktach mowy jednostkowej. Wszakże wyjaśnienie procesu może nastąpić nie tylko przez podanie przyczyny, ale też przez podporządkowanie jakiemuś określonemu prawu rozwojowemu.(...)

Ale nie na tym koniec. W poprzednich rozważaniach uwydatniło się, że język to nie tylko międzyjednostkowy, zbiorowiskowy potencjał, zasób leksykalno-gramatyczny i zespół norm jego użycia, czyli nie tylko tworzywo mówienia, ale także właśnie samo mówienie jako realizacja owego potencjału języka zbiorowiskowego w nieustannych i niezliczonych wypowiedziach jego jednostkowych nosicieli. Otóż najwszechstronniej rozumiane losy tych nosicieli języka, dzieje grupy ludzkiej mówiącej danym językiem pozostają w bezpośrednim, organicznym związku z historią tego języka. I tutaj otwiera się przed historykiem języka druga, obszerna dziedzina badań, które mają przynieść odpowiedź na pytanie, co się z językiem działo i stało, z językiem jako środkiem porozumiewania się, narzędziem myślenia, współczynnikiem działania danej grupy etnicznej. I dlaczego właśnie takie były koleje jego funkcjonowania, takie w tym funkcjonowaniu zmiany? I jakie są powiązania tych zmian działalności, roli życiowej języka z elementami procesu historycznego rozwoju w innych zakresach bytu i działania tej grupy ludzkiej?

Ma tedy historia języka dwie strony, dwa aspekty. Jeden - to historia tworzywa językowego, drugi - to historia funkcjonowania, tzn. uczestnictwa języka jako współczynnika w całości życia pewnej grupy etnicznej. (...) można by powiedzieć, że pierwszy rodzaj obejmuje przeważną część tzw. historii „wewnętrznej”, drugi - przeważną część tzw. historii „zewnętrznej” języka. Mówię o „przeważnej części”, ponieważ jest jeszcze sfera historii wewnętrzno-zewnętrznej, kiedy zmiany w systemie języka tłumaczą się faktami historii społeczeństwa. Tak np. wyrazy zapożyczone w pewnych zakresach i w pewnych epokach w ten sposób można i trzeba historycznie interpretować.

Okazuje się wtedy, że w zakresie badawczych operacji historyka są nie tylko fakty i procesy językowe, ale tez niektóre fakty i procesy pozajęzykowe, o ile dopiero dzięki nim zjawiska historycznojęzykowe zyskują na wyrazistości, a zwłaszcza stają się w swoim początku i przebiegu uzasadnione i wyjaśnione.

Ale kiedy w dziedzinie faktów językowych jest historyk języka samodzielnym, twórczym i w pełni kompetentnym badaczem, w dziedzinie faktów pozajęzykowych korzysta - w sposób samodzielny i do potrzeb własnej problematyki dostosowany - z wyników i zdobyczy innych nauk i innorod...

Plik z chomika:

figielek

Historia Języka Polskiego.doc

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: