nazwy mieszkancow.doc

NAZWY MIESZKAŃCÓW (kontynentów, państw, krain, regionów, prowincji, miast, wsi, dzielnic i planet) tworzymy następująco:
I.NAZWY MĘSKIE
1. Przez dodanie do podstawy słowotwórczej, którą jest najczęściej nazwa miejscowa, wyspecjalizowanych przyrostków, tzn.
 

A) -anin (przy podstawach obcych -janin║-ianin), np. Afrykanin, Rosjanin, Łużyczanin, Podolanin, Małopolanin, Galicjanin, kijowianin, opolanin, maciejowiczanin, żoliborzanin, Marsjanin, Wenusjanin, Ziemianin;
B) -czyk, np. Angolczyk, Baskijczyk, Duńczyk, hanowerczyk, Galilejczyk, Kanadyjczyk, Kreteńczyk, Kubańczyk, Macedończyk, malborczyk, salzburczyk, Wenezuelczyk;
C) -ak, np. Austriak, Bośniak, Kujawiak, olsztyniak, Podlasiak, Polak, poznaniak, Prusak, Sybirak, Ślązak, Warmiak;
D) -ec, np. Niemiec, Słoweniec, Ukrainiec, Zaporożec;
E) -in, np. Białorusin, Gruzin, Litwin, Rusin, Żmudzin;
Wyjątkowo można też wyodrębnić w nazwach mieszkańców izolowane przyrostki -ata (Azjata), -ik (Anglik), -uk (Poleszuk), -ysz (Łotysz).
2. Przez odcięcie końcowej części podstawy słowotwórczej (bezprzyrostkowo), np. Abchaz (¬ Abchazja), Belg (¬ Belgia), Etrusk (¬ etruski), Kałmuk (¬ Kałmucja), Kaszub (¬ Kaszuby), Kurd (¬ Kurdystan), Malgasz (¬ malgaski), Norweg (¬ Norwegia), Rumun (¬ Rumunia), Słowak (¬ Słowacja), Turek (¬ Turcja), Turkmen (¬ Turkmenistan).
Przyrostki -anin i -in zmiękczają końcową spółgłoskę tematu (Kraków ¬ krakowianin, Litwa ¬ Litwin). Przy tworzeniu nazw mieszkańców miast można różnicować stylistycznie niektóre derywaty: wybór przyrostka -anin daje strukturę neutralną, przyrostka -ak – potoczną (łomżynianin – łomżyniak). Przyrostek -ak nie występuje w nazwach miast niepolskich.
II.

NAZWY ŻEŃSKIE Przez dodanie przyrostków -ka, -anka do:
A) męskich nazw mieszkańców, np. Abchaz ® Abchazka, Austriak ® Austriaczka, Fin ® Finka, Holender ® Holenderka, Kaszub ® Kaszubka, Norweg ® Norweżka, Polak ® Polka, Rumun ® Rumunka, Szkot ® Szkotka, Węgier ® Węgierka, Włoch ® Włoszka, Egipcjanin ® Egipcjanka, kijowianin ® kijowianka, Koreańczyk ® Koreanka, rzymianin ® rzymianka, wilnianin ® wilnianka, zambrowianin ® zambrowianka; derywacji towarzyszą wymiany głoskowe na granicy formantu i tematu;
B) nazw geograficznych: Irlandia ® Irlandka, Ukraina ® Ukrainka, Wietnam ® Wietnamka;
C) przymiotników od nazw geograficznych, np. angielski ® Angielka, belgijski ® Belgijka, chilijski ® Chilijka, duński ® Dunka, laotański ® Laotanka; cząstka -ski ulega przy tym ucięciu.
Jednostkowy przyrostek -ynka można wyodrębnić w nazwie Greczynka.
Odmiana
 

Wybór modelu deklinacyjnego dla nazw mieszkańców uzależniamy od ich budowy, tzn.
1. Odmianę derywatów z przyrostkiem -anin wzorujemy na deklinacji rzeczownika pospolitego dworzanin – D. lm dworzan, analogicznie: gdańszczan, paryżan, Słowian, wrocławian; jeżeli są to rzeczowniki na -(k)anin – korzystamy z wzoru salezjanin – D. lm salezjanów, podobnie: Afrykanów, Amerykanów, Meksykanów;
2. Wzorem odmiany dla nazw mieszkańców na -ak może być deklinacja rzeczowników wojak, jedynak, np. Bośniak, M.lm Bośniacy, D.lm Bośniaków;
3. Nazwy na -ec odmieniamy jak rzeczowniki kupiec, skazaniec, np. Niemiec, M. lm Niemcy, D. lm Niemców;
4. Modelami odmiany dla nazw z przyrostkiem -czyk mogą być rzeczowniki olimpijczyk, pitagorejczyk, np. londyńczyk, M.lm londyńczycy, D.lm londyńczyków;
5. Nazwy bezprzyrostkowe również możemy odmieniać jak analogiczne rzeczowniki pospolite. M. lm tych rzeczowników ma typowe końcówki osobowe -i║-y, np. Chorwaci, Holendrzy (według wzoru: studenci, koledzy), lub -owie, np. Belgowie, Kurdowie, Mongołowie, Norwegowie (według wzoru: królowie, posłowie). Derywaty miękkotematowe mają M.lm na -e, np. Kurpie, Łotysze, Malgasze. Wybór końcówki -i║-y wymaga uwzględnienia typowych wymian głoskowych: Czech : Czesi, Francuz : Francuzi, Norweg : Norwedzy, Rumun : Rumuni, Słowak : Słowacy, Szkot : Szkoci, Turek : Turcy, Węgier : Węgrzy.
Pisownia
 

1. Małą literą należy pisać nazwy mieszkańców miast, wsi, osad, osiedli i dzielnic miejskich: łodzianin ¬ Łódź, ojcowianin ¬ Ojców, wolborzanin ¬ Wolbórz, maciejowiczanin ¬ Maciejowice, bałucianin ¬ Bałuty, oksywiak ¬ Oksywie, mokotowianin ¬ Mokotów.
2. Wielką literą należy pisać nazwy mieszkańców planet (Marsjanin, Wenusjanin, Ziemianin), kontynentów (Australijczyk, Azjata), krajów (Bułgar, Chilijczyk, Karel), krain historycznych (Alzatczyk), prowincji (Sas, Bawar), dzielnic kraju (Podhalanin, Ślązak). (H.J.)