BŁĄD JĘZYKOWY jest to nieświadome odstępstwo od obowiązującej w danym momencie normy językowej, czyli taka innowacja, która nie znajduje uzasadnienia: nie usprawnia porozumiewania się, nie wyraża nowych treści, nie przekazuje na nowo, w inny sposób emocji nadawcy itd. Błąd można też określić jako taki sposób użycia jakiegoś elementu języka, który razi jego świadomych użytkowników, gdyż pozostaje w sprzeczności z ich dotychczasowymi przyzwyczajeniami, a nie tłumaczy się funkcjonalnie.
Wszystkie błędy związane z posługiwaniem się językiem należy podzielić na zewnętrznojęzykowe i wewnętrznojęzykowe. Błędy zewnętrznojęzykowe to błędy zapisu: ortograficzne i interpunkcyjne. Choć są one związane z językiem (np. zasady używania wielkich i małych liter na początku wyrazu są motywowane względami znaczeniowymi lub składniowymi, stawianie znaków interpunkcyjnych ma oparcie w składni), nie naruszają zasad, reguł wewnętrznojęzykowych. Błędy wewnętrznojęzykowe można dalej podzielić na błędy systemowe (językowe) i błędy użycia, czyli stylistyczne. W obrębie błędów językowych mieszczą się błędy gramatyczne, leksykalne i fonetyczne. Poniżej jest zamieszczona dokładniejsza charakterystyka każdego z tych typów błędów.
Błędy gramatyczne
1. Błędy fleksyjne. Polegają one na:
A) wyborze niewłaściwej postaci wyrazu, np. *nienawidzieć zamiast nienawidzić, *ten pomarańcz zamiast ta pomarańcza, *ten kontrol zamiast ta kontrola, *przekonywujący zamiast przekonujący albo przekonywający;
B) wyborze niewłaściwego wzorca odmiany, np. lubić – *lubiał zamiast lubił, (zawiązać) *buta zamiast (zawiązać) but, *bardziej słodki zamiast słodszy;
C) wyborze niewłaściwej postaci tematu fleksyjnego, np. *przyjacielami zamiast przyjaciółmi, *o gwiaździe zamiast o gwieździe, *spuchnęła zamiast spuchła;
D) wyborze niewłaściwej końcówki fleksyjnej, np. *diabłowi zamiast diabłu, *myszów zamiast myszy, *imieniowi zamiast imieniu, *rozumią zamiast rozumieją, *bystszy zamiast bystrzejszy;
E) nieodmienianiu wyrazu, który ma swój wzorzec deklinacyjny, np. z Janem Matejko zamiast z Janem Matejką; Jadę do Oksford, zamiast Jadę do Oksfordu;
F) odmianie wyrazu, któremu nie można przypisać wzorca odmiany, np. (wypić kubek) kakaa – dopuszczalne w potocznej polszczyźnie mówionej, lepiej (wypić kubek) kakao.
2. Błędy składniowe. Polegają one na wyborze niewłaściwego wzorca składniowego, czyli niewłaściwym łączeniu form wyrazowych w jednostki tekstu. Mogą to być:
A) błędy w zakresie związku zgody, np. *Za stołem siedzi Piotr i Jan zamiast Za stołem siedzą Piotr i Jan; *Pies i Ania wbiegły do pokoju zamiast Pies i Ania wbiegli do pokoju; * Przyszło dwadzieścia trzy osoby zamiast Przyszły dwadzieścia trzy osoby; *Rodzeństwo wyjechali za granicę zamiast Rodzeństwo wyjechało za granicę;
B) błędy w zakresie związku rządu, np. *Używam dobre kosmetyki zamiast Używam dobrych kosmetyków; *Rozróżniać prawdę od fałszu zamiast Rozróżniać prawdę i fałsz; * Brać się za sprzątanie zamiast Brać się do sprzątania; *Podobny ojcu zamiast Podobny do ojca; *Większy jak ty zamiast Większy niż ty albo od ciebie;
C) błędy w używaniu przyimków, np. *przed i po wojnie zamiast przed wojną i po wojnie, *pracować na zakładzie zamiast pracować w zakładzie, *siedzieć na kasie zamiast siedzieć w kasie albo przy kasie, *jechać do Ukrainy zamiast na Ukrainę;
D) błędy w zakresie używania wyrażeń przyimkowych, np. *Brak postępu w temacie stoczni zamiast w sprawie stoczni; *Pytania odnośnie konstytucji zamiast pytania co do konstytucji albo pytania odnośnie do konstytucji;
E) niepoprawne skróty składniowe, np. *Organizuje i kieruje szajką złodziei samochodów zamiast Organizuje szajkę złodziei samochodów i kieruje nią;
F) niepoprawne konstrukcje z imiesłowowym równoważnikiem zdania, np. *Zdając egzamin, został przyjęty do szkoły zamiast Zdawszy egzamin, został przyjęty do szkoły albo Po zdaniu egzaminu został przyjęty do szkoły; *Czytając takie powieści, nasuwają się refleksje zamiast Kiedy czyta się takie powieści, nasuwają się refleksje;
G) konstrukcje niepoprawne pod względem szyku, np. *Wystąpienie kulturalnego attaché ambasady USA zamiast Wystąpienie attache¨ kulturalnego ambasady USA; *Wisząca groźba dyskwalifikacji nad zawodnikami zamiast Groźba dyskwalifikacji wisząca nad zawodnikami; *To w dobrych rodzinach nie zdarzało się zamiast To w dobrych rodzinach się nie zdarzało;H) zbędne zapożyczenia składniowe, np. *Sytuacja wydaje się być niebezpieczna zamiast Sytuacja wydaje się niebezpieczna; *Wydarzyło się to nie wczoraj, a przed tygodniem zamiast nie wczoraj, ale przed tygodniem.
Błędy leksykalne
1. Błędy słownikowe (wyrazowe)
A) używanie wyrazów w niewłaściwym znaczeniu, czyli zbędna neosemantyzacja, np. dywagacje ‘rozważania‘ (poprawne znaczenie: ‘odbieganie od tematu, rozwlekłe mówienie lub pisanie nie na temat‘), nostalgia ‘tęsknota‘ (poprawnie: ‘tęsknota za ojczyzną‘), enigmatyczny ‘zdawkowy, lapidarny‘ (poprawnie: ‘zagadkowy, tajemniczy‘), wnioskować ‘zgłaszać wniosek‘ (poprawnie: ‘wysnuwać, wyciągać z czegoś wniosek‘), dokładnie ‘właśnie tak, zgoda, aha!‘ (poprawnie: ‘ściśle, precyzyjnie‘);
B) mylenie znaczeń wyrazów podobnych brzmieniowo lub morfologicznie i ich niepoprawne wymienne używanie, np. technika i technologia, adaptować i adoptować, formować i formułować, efektowny i efektywny;
C) posługiwanie się pleonazmami, np. *zachować swoje incognito w tajemnicy, *kontynuować dalej, *akwen wodny;
D) nadużywanie wyrazów modnych, takich jak opcja, optyka, pakiet, lider, kreować, generować, strukturalny.
3. Błędy frazeologiczne
A) zmiana formy frazeologizmów wskutek wymiany, redukcji lub uzupełnienia składu związku, np. *wywrzeć piętno (poprawnie: wycisnąć piętno), *przeczytać do deski (poprawnie: przeczytać od deski do deski), *wypić jednym duszkiem (poprawnie: wypić duszkiem), * utopić w przysłowiowej łyżce wody (poprawnie: utopić w łyżce wody);
B) zmiana formy frazeologizmu wskutek zmiany postaci gramatycznej jednego ze składników, np. *wiadomość wyssana z palców (poprawnie: wyssana z palca), *kurka domowa (poprawnie: kura domowa), *przeciekać między palcami (poprawnie: przeciekać przez palce);
C) zmiana znaczenia frazeologizmu, np. potępiać, potępić (kogoś, coś) w czambuł ‘bardzo zganić, potępić kogoś, coś‘ (poprawnie: ‘potępić wszystkich, wszystko bez wyjątku‘),
D) użycie frazeologizmu w niewłaściwym kontekście, powodującym odżycie znaczenia dosłownego, np. Płodność Polaków i dzietność Polek schodzą na psy.
4. Błędy słowotwórcze
A) używanie formacji zbudowanej niezgodnie z polskimi modelami słowotwórczymi, np. speckomisja (poprawnie: komisja specjalna), biznes informacje (poprawnie: informacje o biznesie, informacje biznesowe);
B) zastosowanie niewłaściwego formantu, np. *głupość (poprawnie: głupota), *matkowy (poprawnie: matczyny);
C) wybór niewłaściwej podstawy słowotwórczej, np. *eurosejm (poprawnie: europarlament; sejm jest nazwą w zasadzie tylko parlamentu polskiego).
Błędy fonetyczne
1. Niepoprawna wymowa głosek, np. ą jako [om] na końcu wyrazu ([idom] zamiast [idą]), ś jako [śi] (np. [śirodek] zamiast [środek]), przydechowe wymawianie głosek k, t, np. [k(h)olejny], [t(h)om];
2. Niepoprawna wymowa grup głoskowych, np. [kielner], [nogie] (zamiast [kelner], [noge]), [czymać], [miszcz] (zamiast [tszymać], potocznie [czszymać]; [mistsz], potocznie [misczsz] albo [miszczsz]);
3. ‘Literowe’ odczytywanie wyrazów, np. [piętnaście] (poprawnie [pietnaście]), [zaczęła] (poprawnie [zaczeła]);
4. Redukcja głosek i grup głoskowych, np. [tszea] (poprawnie [tszeba], potocznie [czszeba]), [pożonny] (poprawnie [pożondny]), [kalicja] (poprawnie [koalicja]).
5. Niepoprawne akcentowanie wyrazów i form wyrazowych, np. [wizyta], [atmosfera] (poprawnie [wizyta], [atmosfera]).
Błędy stylistyczne
1. Niewłaściwy dobór środków językowych w określonej wypowiedzi, niedostosowanie ich do charakteru i funkcji tej wypowiedzi
A) używanie elementów oficjalnych w wypowiedziach potocznych, np. Dokonałem zakupu maszynki do golenia; Skonsumowałeś na obiad całą kartoflankę.
B) używanie elementów potocznych w wypowiedzi o charakterze publicznym, np. Następnie zaobserwowałem, że człowiek ten wykopyrtnął się po wzięciu zakrętu; W wyniku obserwacji ustalono, że facet przemieszkiwał w wymienionym obiekcie.
C) stylizacja językowa nie mająca uzasadnienia w treści i charakterze stylowym wypowiedzi, np. Onegdaj nasi zawodnicy odbyli tylko jeden trening; Mamy tu duże utrudnienia, jako że samochody muszą jechać jedną stroną jezdni.
D) naruszanie zasad jasności, prostoty i zwięzłości stylu
Błędy zewnętrznojęzykowe
1. Błędy ortograficzne
A) używanie niewłaściwych liter i połączeń literowych w zapisie, np. *gura, *porzyczyć, *chamak...
Paulinka99