IPN-Propaganda antykościelna.pdf

Kościół w Polsce P od rządami K o m u n i stów. przez morze czerwone

??????

Przez Morze Czerwone

Kościół w polsce pod rządami komunistów

Propaganda

antykościelna

przez morze czerwone . Kościół w Polsce P od rządami K omunistów

wstęP

obrazu powojennej Polski sprawiła, że władze

komunistyczne zmuszone były sięgać po cały arsenał

środków zmierzających do osłabienia jego wpły w u

na społeczeństwo. Cel ten próbowano osiągnąć, stosu

jąc drastyczne środki represyjne czy też szykany ad

ministracyjne, ale też wykorzystując metodę „opluwa

nia” przeciwnika. Propaganda była ważnym orężem

w rękach komunistycznego państwa. Tym groźniej

szym, że trudno było z nim walczyć, kiedy wszystkie

dostępne media znajdowały się pod kontrolą władz.

W sytuacji, kiedy nie istniała możliwość sprostowa

nia nawet oczywistych kłamstw, rola propagandy

antykościelnej była nie do przecenienia. Prasa, radio,

telewizja w różnym stopniu i z różnym natężeniem

realizowały „misję” ośmieszania, dyskredytowania

i napiętnowania Kościoła. Władze starały się także

poruszyć „masy” do „spontanicznych” akcji w ymie

rzonych w „rozpolitykowany kler”. Pomimo wyjąt

kowej skali podjętych działań, nachalny, długoletni

czarny PR okresu komunizmu nie przysłonił wiernym

prawdziwego oblicza Kościoła, a „seanse nienawiści”,

o które oskarżano ks. Popiełuszkę, oddają tak napraw

dę istotę wielu propagandowych akcji podejmowanych

przez komunistów w Polsce Ludowej.

Adam Dziurok

Pozostała tylko ambona

Obok terroru

propaganda stała się

najważniejszym

środkiem przechwycenia

i umacniania władzy

w państwach

totalitarnych.

oporni musieli milczeć

Po przejęciu władzy komunistyczni propa

gandziści, wszystkimi znanymi już z praktyki

sowieckiej metodami, dążyli do znacjonali

zowania, czyli ujednolicenia świadomości

społecznej: wprowadzono cenzurę, zlikwido

wano niezależne tytuły prasowe, zamknięto

niezależne wydawnictwa. Opornych skazy

wano na milczenie, posłusznym oferowano

wielotysięczne nakłady, zagłuszano stacje

radiowe nadające z zagranicy. Pozostały

resztki reglamentowanej wolności w postaci

„Tygodnika Powszechnego” i... ambona. Tylko

ambona w Polsce, mimo ogromnego nacisku

ze strony aparatu przemocy, przez dziesiątki

lat, zanim nie pojawiły się podziemne, nieza

leżne od cenzury wydawnictwa, była jedynym

wolny m forum w y pow iedzi, wolny m od cen

zury. Szczególnym przykładem tego zjawi

ska są kazania głoszone przez kard. Stefana

Wyszyńskiego przy różnych okazjach, w tym

głównie w czasie corocznych uroczystości

Bożego Ciała i obchodów jasnogórskich, oraz

kazania kard. Karola Wojtyły, wygłaszane

w czasie corocznych pielgrzymek mężczyzn

do P i e k a r.

Knebel cenzury

Historię propagandy komunistycznej

w Polsce Ludowej należy rozpatrywać łącz

nie z historią stosunków państwo–Kościół,

gdyż propaganda była jednym z istotnych

elementów kształtowania tych relacji,

zwłaszcza w okresach, gdy Kościół był je

dyną realną siłą opozycyjną. W pierwszym

okresie, do momentu słynnego posiedzenia

w Szklarskiej Porębie we wrześniu 1947 roku,

Kościół posiadał ograniczony dostęp do spo

łeczeństwa – poprzez prasę i w ydawnictwa

książkowe. W drugim okresie (wrzesień

1947–październik 1956) doszło do likwida

cji i tak już nielicznych tytułów prasowych,

a te istniejące „wyspy wolności”, w posta

ci „Tygodnika Powszechnego” i „Gościa

Niedzielnego”, zostały przechw ycone przez

władze przy pomocy „postępowych kato

lików” wywodzących się z szeregów PAX.

Kolejne nasilenie propagandy antykościel

nej nastąpiło w 1965, w związku ze słynnym

orędziem biskupów polskich do niemieckich

(„Przebaczamy i prosimy o przebaczenie”),

oraz w 1966 roku, kiedy to władze komu

nistyczne usiłowały narzucić laicką wizję

jubileuszu, lansując nachalnie obchody ty

siąclecia istnienia państwowości polskiej

w miejsce Milenium Chrztu Polski.

W całym powojennym okresie panowania

komunistów ludzie Kościoła mieli zablokowa

ny dostęp do radia i telewizji. Oskarżeni lub po

mówieni katolicy nie mieli w żadny m stopniu

możliwości prostowania oskarżeń, insynuacji

i ewidentnych kłamstw. Sytuacja zaczęła się

zmieniać z chw ilą, gdy władze komunistyczne

zaczęł y słabnąć i potrzebowały głosu Kościoła.

W takich przypadkach zezwolenie o przydział

papieru zw ykle zw iązany był z zakamulowa

nym żądaniem ustępstw ze strony Kościoła

lub był świadectwem ewidentnej słabości

władzy w konkretnej sytuacji. Tak bowiem

należy tłumaczyć dodatkowe przydziały pa

pieru na prasę katolicką w okresie wzrostu

niepokojów społecznych w latach 1980–1981.

Ale i nawet w tedy cenzura nie spała, wycina

jąc z artykułów, ich zdaniem, kry tyczne głosy

pod adresem ustroju. Cenzurze poddawane

były nawet cytaty z Pisma Świętego. Władze

komunistyczne do końca w ykorzysty wały

swoją monopolistyczną pozycję w środkach

masowego przekazu i nie zawahały się nawet

manipulować tekstem homilii kard. Stefana

Wyszy ńskiego, w ygłoszonej 26 sierpnia 1980

roku. Nie miały jedynie w pły w u na tekst ho

milii głoszonych przez Jana Pawła II w cza

sie pielgrzymek do ojczyzny, co nie z n ac z y,

że nie manipulowały kamerami telewizji,

pokazując tylko wybrane fragmenty spotkań

z Ojcem Świętym.

ganda w życiu społecznym koja

rzy się jednoznacznie z reglamen

tacją, czyli dostępem społeczeństwa do pełnej

w iedzy o ukry tych intencjach władzy, jej dzia

łaniach i celach, które zamierzała lub zamierza

osiągnąć. Kojarzy się również z manipulacją,

czyli w ykorzystaniem rozmaitych technik

psychologicznych i technicznych, będących

w dyspozycji aparatu władzy dla oszukania

społeczeństwa.

nacjonalizacja świadomości

W Niemczech Hitlera propaganda sta

ła się częścią procesu, potocznie zwanego

zglajszachtowaniem. Wszyscy Niemcy mie

li myśleć i działać tak, jak myślał Führer;

jego plany i cele miały stać się programem

dla całego, bez wyjątku, narodu. W Polsce

ten proces, rozpoczęty stworzeniem jeszcze

w Moskwie w 1943 roku Wydziału Prasy

i Informacji Związku Patriotów Polskich, był

częścią procesu zwanego „nacjonalizacją świa

domości społecznej”. Likwidacji stronnictw

i partii politycznych, „walce o rynek”, czyli

likwidacji prywatnego handlu, towarzyszył

proces likwidacji różnic w społeczeństwie.

Partia realizowała plan: Naród z partią, partia

z narodem, co w dalekosiężnych celach miało

przyjąć jeszcze bardziej totalną formę: partia

to naród, naród to partia.

Ks. Jerzy myszor

N iemożność „izycznego” usunięcia Kościoła z kraj

W historii najnowszej Polski propa

Kościół w Polsce P od rządami K o m u n i stów. przez morze czerwone

o m u n i stów. przez morze czerwone

sowieCKie wzorCe

Walczący bezbożnicy

Antyreligjna

propaganda w czasach

PRL obicie czerpała

z sowieckich wzorców.

Bezbożna pięciolatka

Apogeum wpływów Jarosławskiego przy

padało na pierwszą połowę lat 30., kiedy Stalin

ogłosił program budowy społeczeństwa bez

religii, tzw. bezbożną pięciolatkę. Do Związku

Walczących Bezbożników należało wówczas

ok. 30 mln obywateli Związku Sowieckiego.

Dysponował on także jednym z największych

sowieckich koncernów prasowych, specjalizu

jącym się w wydawaniu czasopism ateistycz

nych dla różnych grup społecznych. Różne

mutacje sztandarowego organu

Jarosławskiego „Walczący

Bezbożnik” osiągały milio

nowe nakłady i były obo

wiązkową lekturą zarówno

w szkołach, jak i w organiza

cjach państwowych i społecz

nych. Według zaleceń Jarosław

skiego, powstało także kilka

sztuk teatralnych, wystawianych

w kołchozow ych świetlicach przez

zespoły amatorskie. W program

ateizacji zaangażowana była ki

nematografia, specjalizująca się

w produkcji ilmów oświatowych. Podobnie

było w plastyce. Zwłaszcza w plakacie wyod

rębnił się specyiczny nurt mało wybrednej,

ale za to dosadnej sztuki antyreligjnej. Oczy

wiście poza „branżową” prasą antyreligjną,

propagowaniem ateizmu zajmowały się prak

tycznie wszystkie inne ukazujące się wówczas

tytuły prasowe, zarówno organy partii, jak

i tygodniki społecznokulturalne oraz prasa

kobieca i młodzieżowa.

obróbka młodzieży

Ateistyczna propaganda adresowana

była przede wszystkim do m ło d z ież y, z której

intensy wnie starano się wykorzenić wszel

kie tzw. przesądy religjne. W wyniku tych

działań całe pokolenia sowieckiej młodzieży

wychowane były nie tylko w atmosferze la

ickiej, obojętnej religjnie, ale w przekona

niu, że walka z religią jest elementem walki

o lepszy świat. Program bezbożnej pięcio

latki nigdy nie został wykonany. W drugiej

połowie lat 30. Stalin miał już świadomość

zbliżającej się wojny. W obliczu nadchodzącej

konfrontacji militarnej pragnął w ykorzystać

różne elementy rosyjskiej tradycji dla inte

gracji społeczeństwa, także religię. Dlatego

w lipcu 1941 r. zlikwidowano główne pismo

frontu ateistycznego „Walczącego Bezbożni

k a”, a wkrótce rozwiązana została cała organi

zacja. W okresie późniejszym nadal walczono

z religią, ale nigdy już z takim natężeniem, jak

w latach 20. i 30.

podjęli zaraz po przejęciu wła

dzy. 23 stycznia 1918 r. R a d a

Komisarzy Ludowych wydała dekret

o rozdziale Kościoła od państwa i szko

ły od Kościoła, który likwidował na

ukę religii. W 1922 r. w sowieckim

kodeksie karnym znalazło się poję

cie „przestępstwa religjnego”, któ

re obejmowało m.in. każdą formę

nauczania religii. Jednak dopiero

po zw ycięstwie w wojnie domo

wej bolszewicy rozpoczęli bata

lię o „rząd dusz”. W 1922 r. L e n i n

powierzył Lwu Trockiemu

(Lejba Bronstein) stworzenie

programu ateistycznego w ycho

wania społeczeństwa. Główną pracę edu

kacy jną i propagandową prowadził Związek

Walczących Bezbożników, założony w 1923 r.

przez Jemieljana Jarosławskiego (Minei

Izrailewicz Gubelman). Dzięki państwowym

subsydiom, z dobrowolnej organizacji spo

łecznej Związek Walczących Bezbożników

stał się jedną z najważniejszych instytucji

wychowawczych Związku Sowieckiego.

włodzimierz Lenin (właśc. Uljanow),

wódz bolszewików. Jego mumia nadal

spoczywa w mauzoleum w centrum

moskwy

Lew Trocki (właśc. Lejba Bronstein),

prawa ręka Lenina, odpowiadał

za walkę z religią. powyżej z lewej:

okładka pisma „Bezbożnik”

Andrzej Grajewski

W alkę z religią bolszewicy w Rosji

przez morze czerwone . Kościół w Polsce P od rządami K omunistów

przez morze czerwone . Kościół w Polsce P od rządami

„nauKowy” antyKleryKalizM

stycznego antyklerykalizmu i propa

gatorem ateizmu był religioznawca

i czołowy wolnomularz Andrzej Nowicki (ur.

1919). Wytyczał kierunki, którymi uparcie

podążają dzisiejsze antykatolickie periodyki

w Polsce.

wolnomyśliciel

Od młodych lat związany był ze środo

wiskami socjalistycznymi PPS, w których

antyklerykalizm i pogarda dla tzw. myśle

nia metafizycznego posiadały ugruntowaną

pozycję naukowego „dogmatu”. Pierwsze

publikacje wymierzone w papiestwo i kato

licyzm Nowicki miał już za sobą w okresie

międzywojennym i w prasie konspiracyjnej

PPS WRN. Jego wytężona praca propagan

dowa, wymierzona przeciwko Piusowi XII,

katolickiej hierarchii w Polsce (m.in. bp. Sta

nisławowi Adamskiemu), prymasowi Wy

szyńskiemu, przypadała na lata 1945–1956.

W tym okresie na łamach licznych pism

socjalistycznych i komunistycznych (np. re

dagowanego przez siebie tygodnika „Świat

i Polska”) Nowicki oskarżał Piusa XII i Wa

tykan o podżeganie do kolejnej wojny świa

towej, zarabianie na zbrojeniach, popieranie

bratobójczej wojny w kraju, prohitlerowską

postawę w czasie wojny i niechęć do poko

jowo nastawionego ZSRR. Na kartach kilku

swoich książek propagandowych, wydanych

w początkach lat 50. XX wieku, wytyczył

kierunek historiozofii antykatolickiej, bliski

pogańskim i skrajnie nacjonalistycznym

tezom „Zadrugi”, sformułowanym jeszcze

przed 1939 rokiem. W ich myśl chrześcijań

stwo było szkodliwym społecznie tworem,

zaś duchowieństwo polskie uosobieniem

najbardziej wstecznych tendencji – dążyło

do uzależnienia Polski od Niemiec i stano

wiło przeszkodę w postępowym rozwoju

ludu polskiego. „U zarania naszych dziejów,

zaraz przy pierwszym zetknięciu papiestwo

przedstawiło nam się jako instytucja anty

polska...” – pisał Nowicki na kartach swojej

pracy „1000 lat zatargów z papieżami” (1950,

okładka na zdjęciu obok).

nowe metody

Po 1956 r., kiedy komunistyczne władze

zmieniły taktykę walki z Kościołem, również

retoryka Nowickiego uległa zmianie. Ostra

konfrontacja została zastąpiona pseudonau

kową analizą chrześcjaństwa, eksploatowaną

w działalności Polskiego Towarzystwa Reli

gioznawczego. W nim, tak jak w powołanym

do życia w 1957 roku Stowarzyszeniu Ateistów

i Wolnomyślicieli, Nowicki odgry wał rolę

głównego ideologa. Działania podejmowane

po 1956 r. były subtelniejsze, ale niebezpiecz

niejsze, ponieważ ukry wając się za maską

naukowej bezstronności, atakowały podstawy

chrześcjaństwa. Skierowane były nie do sze

rokich mas, ale wąskich elit – wojska, milicji,

nauczycieli, młodzieży.

Ateiści w akcji

Antykatolicka propaganda w PRL opierała się nie tylko

na sowieckich doświadczeniach „bezbożników”,

ale posiadała nadwiślańskich teoretyków, nawiązujących

do rodzimej, masońskiej tradycji antyklerykalnej.

ryszard mozgol

C zołowym przedstawicielem komuni

Kościół w Polsce P od rządami K o m u n i stów. przez morze czerwone

o m u n i stów. przez morze czerwone

ataKi na Piusa Xii

W Pi-USA, cuda

i biskupów

W latach 1948–1949 władze partyjno-rządowe w Polsce

po raz pierwszy rozpętały burzę propagandową,

mającą ukazać „prawdziwe”, czyli reakcyjne

i antypaństwowe, oblicze polskiego duchowieństwa

i Watykanu.

wysiedlenia 12 milionów Niemców

oraz „cofnięcia, co zostało dokona

ne”, zawarte w liście skierowanym 1 marca

1948 r. przez papieża Piusa XII do biskupów

niemieckich, wywołały gwałtowną reak

cję władz komunistycznych. Z ich inspiracji

antypapieską ofensy wę przypuściła prasa

(w tym satyryczne „Szpilki”, które na okład

ce umieściły rysunek papieża w otoczeniu

„imperialistów” i zatytułowały go Ency

klika), a w zakładach pracy odbyły się po raz

pierwszy na tak szeroką skalę masowe wiece.

Według w y tycznych KC PPR, akcja ta miała

na celu m.in. „obnażenie przed całym społe

czeństwem, a w szczególności przed wierzą

cymi katolikami, polityki Watykanu”.

akcja „oświadczeniowa”

Kolejna fala antykościelnych wieców

przeszła przez kraj w marcu 1949 r. „C e n t r a l

nie planowana” kampania propagandowa

miała zw iązek z oświadczeniem ministra ad

ministracji publicznej Władysława Wolskie

go o antypaństwowej postawie „pewnych

odłamów kleru”. Podczas „spontanicznych”

masówek w urzędach i zakładach pracy wy

głaszano referaty, prowadzono dyskusje

oraz przyjmowano rezolucje potępiające

Kościół. Szczególnie ostry atak przypusz

czono na biskupów Stanisława Adamskiego

z Katow ic oraz Czesława Kaczmarka z Kielc,

których kłamliwie oskarżono o kolabora

cję z okupantem hitlerowskim. Choć par

tia uznała kampanię za sukces, to jednak

trudno było mówić o społecznej akceptacji

podjętych przez nich działań (np. w Często

chowie na niektórych zebraniach kobiety

zatykały uszy, by nie słuchać antykościel

nych wystąpień).

Kampania „antycudowa”

Pojawienie się łez na obrazie Matki

Bożej w katedrze lubelskiej 3 lipca 1949 r.

wywołało spore zainteresowanie wiernych

i zarazem zdenerwowanie władz partyj

nych. Celem „przeciwdziałania psychozie

lubelskiej” podjęto ogólnopolską kampa

nię propagandową, której zadaniem było

piętnowanie i ośmieszanie fanatyzmu ludzi

Kościoła. W ramach tej akcji zwoływano

zebrania „uświadamiające”, które miały

charakter starannie wyreżyserowanych

spektakli propagandowych według z góry

ustalonego, pełnego antykatolickich haseł

scenariusza. Podczas jednej z takich masó

wek zebrani w koksowni Jadwiga w Bisku

picach z „dużym śmiechem” przyjęli sło

wa tow. Marka, który zapytał zebranych,

„czy możliwem jest, żeby papier namalowa

ny potrafił płakać”. Nierzadkie był y jednak

przypadki wstrzymania się od głosu lub

watykan był stałym przedmiotem kpin

komunistycznej propagandy

wystąpienia przeciw przyjęciu rezolucji

potępiającej Kościół. Na przykład podczas

w iecu w Gliwicach jedna z pracownic głośno

powiedziała, że jest osobą „mocno wierzącą”

i nie zgadza się z rezolucją”.

tron Pi-usa

Kilka dni po zakończeniu kampanii „an

tycudowej” władze przygotowały kolejną

akcję dyskredytującą papieża, biskupów

oraz cały Kościół. Tym razem impuls do dzia

łania dał dekret Świętego Oficjum z 1 lipca

1949 r., grożący ekskomuniką katolikom,

którzy świadomie i dobrowolnie popierali

lub należeli do partii komunistycznej. W wy

danym 26 lipca przez rząd oświadczeniu

napiętnowano politykę Watykanu, a cała

machina propagandowa grzmiała hasłami

typu: „Rząd nie dopuści do dyskryminacji

religijnej, którą usiłuje narzucić Watykan”.

Sekretariat KC PZPR ustalił kształt masowej

akcji propagandowej, obejmującej zarówno

kampanię „wewnątrz partii”, jak też sze

roką agitację indywidualną oraz w prasie

i w radiu. Powtórzono tu w y pracowany

już wcześniej zestaw metod, stanowiących

swoisty „kanon” propagandy antykościelnej,

tj.: różnicowanie kleru na wrogi i loja l ny,

przeciwstawianie wiernych hierarchii ko

ścielnej, podkreślanie idei walki tylko z czę

ścią kleru, a nie z religią, przypisywanie

Watykanow i anty polskich i proniemieckich

sympatii.

Choć nachalne batalie lat 1948–1949 po

kazywały Kościół w krzywym zwierciadle

komunistycznej propagandy, nie przyniosły

one społecznej akceptacji dla polityki anty

kościelnej.

pius XII jako sojusznik „zachodnich

imperialistów”

Adam Dziurok

N iefortunne sformułowania, dotyczące

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: