jfirmar.pdf

Glaukopis - wydanie internetowe

Przedruk za: tygodnik OZON , nr 27, 20 października 2005.

Jak firma rozmiękczała

Grzegorz Majchrzak

Kryminaliści z SB osiągnęli mistrzostwo w wymyślaniu świństw, aby

zohydzić życie ludziom opozycji. Im trudniej było zamykać dysydentów,

tym bardziej wyrafinowany stawał się katalog metod operacyjnych.

Operacje „list” i „telefon” zależały od finezji danego funkcjonariusza. Polegały

na nękaniu „figuranta” (czyli w żargonie SB osoby rozpracowywanej) za

pomocą telefonów lub listów, najczęściej zawierających pogróżki pod adresem

danej osoby lub jej rodziny. O skali tych działań świadczy chociażby to, że w

styczniu 1977 r. funkcjonariusze samej łódzkiej SB wysłali 80 listów i

przeprowadzili 72 rozmowy telefoniczne.

Działaniami tymi objęto łódzkich i warszawskich działaczy KOR (w tym Jacka

Kuronia, Adama Michnika, Jana Józefa Lipskiego). Lis

ty skierowano nie tylko do opozycjonistów, lecz także do redakcji (np.

„Trybuny Ludu”), Ministerstwa Kultury i Sztuki czy Sejmu. Nie inaczej było w

latach 80. Aktora Teatru Nowego Zygmunta Listkiewicza wezwano listownie do

poradni „W” (czyli wenerologicznej) pod pretekstem wskazania go jako

kontaktu przez dziewczynę chorą na kiłę, a do jego żony wysłano list „w

imieniu” rzekomej kochanki męża.

W tym samym czasie do Stanisława Brejdyganta wykonano telefon pod szyldem

rzekomej organizacji anarchistycznej, grożąc mu wykonaniem wyroku śmierci,

jeśli w najbliższym czasie nie wpłaci 100 tys. zł na konto Centrum Zdrowia

Dziecka. Listy kierowano również do środowisk, z którymi współpracowała

opozycja. Przykładowo w 1977 r., kiedy łódzka SB uzyskała informacje o

problemach finansowych „graczy” (czyli osób związanych z KOR) i

zmniejszeniu pomocy dla rodzin robotników represjonowanych po

wydarzeniach Czerwca 1976 r., wysłano listy do osób korzystających z

darowizn z sugestią o dokonywaniu nadużyć finansowych przez działaczy

opozycji.

Na początku lat 80. próbowano podważyć reputację żony przywódcy

Konfederacji Polski Niepodległej Leszka Moczulskiego Marii,

rozpowszechniając szkalujący ją anonim. W tym samym czasie wysłano „w

imieniu” mieszkańców dzielnicy Mokotów list do wicemarszałka Sejmu,

kwestionujący przyznanie aktorowi Gustawowi Holoubkowi mieszkania na

warszawskim Mokotowie.

Glaukopis - wydanie internetowe

Przedruk za: tygodnik OZON , nr 27, 20 października 2005.

Chętnie także fabrykowano plotki. Metodę tę zastosowano wobec ukrywającego

się po 13 grudnia 1981 r. członka KPN Andrzeja Szomańskiego, rozpuszczając

w jego środowisku pogłoskę, że konspiruje za cichym przyzwoleniem SB. W

tym samym czasie w celu skompromitowania adwokata Władysława Siły-

Nowickiego „wypuszczono” pogłoskę o jego rzekomym kunktatorskim

zachowaniu podczas obrony przywódców KPN.

Dosyć często ludziom związanym z opozycją starano się uprzykrzyć życie

poprzez zamieszczanie atrakcyjnych ogłoszeń w prasie. Przykładowo w marcu

1977 r. w łódzkiej prasie pojawiły się ogłoszenia informujące, że związany z

KOR Włodzimierz Gromiec oferuje na sprzedaż „skodę lux w stanie idealnym”,

a także czarne pudle. Miesiąc później wydrukowano ogłoszenie poszerzające tę

listę o koty syjamskie z rodowodem. Z kolei w 1982 r. funkcjonariusze SB

rozlepili 60 ogłoszeń „w imieniu” Marii Homerskiej z ofertą wynajęcia jej

mieszkania na korzystnych warunkach.

Nie cofano się również przed niszczeniem mienia. Aktorce Mai Komorowskiej

uszkodzono w stanie wojennym zamek w drzwiach wejściowych do mieszkania,

przebito opony w samochodzie. Znanemu satyrykowi Andrzejowi

Fedorowiczowi spalono z kolei samochód. Komuś innemu podpalono garaż,

otruto psa...

Ramię w ramię z organami

Oczywiście skuteczność Służby Bezpieczeństwa w nękaniu opozycji zwiększała

współpraca innych instytucji – od władz partyjnych, przez wymiar

sprawiedliwości, aż po kierownictwo poszczególnych zakładów pracy. Osoby

zaangażowane w działalność opozycyjną chętnie stawiano przed kolegiami ds.

wykroczeń pod pretekstem naruszenia porządku publicznego. I tak w 1977 r. z

inspiracji SB przed łódzkim kolegium stanął związany z KOR Zdzisław Jaskuła.

Zarzucano mu zalanie mieszkania sąsiadom i zanieczyszczenie klatki

schodowej. Oskarżonego uniewinniono co prawda od drugiego zarzutu,

niemniej za naruszenie porządku publicznego i zalanie mieszkania ukarano 3

tys. zł grzywny (z zamianą na 60 dni aresztu) oraz ogłoszeniem wyroku w

prasie.

Kilka lat wcześniej, w 1973 r., funkcjonariuszom SB udało się zainspirować

Wytwórnię Filmów Dokumentalnych do skierowaniu aktu oskarżenia wobec

związanego z opozycją pisarza Zbigniewa Herberta. Chodziło o to, że wieszcz w

sklepie psioczył na partię (bo w sklepach zamiast towarów były tylko kolejki).

Wchodząc do budynku WFD, Herbert miał podać się za ministra kultury i

sztuki, przy próbie wylegitymowania zaś wyzwał wartowników od szpicli i

sługusów. Herbert nie wypierał się tych wybryków, zaprzeczył jedynie, że był

pijany, co mu wmawiano. Sprawa przeciwko poecie była trzykrotnie

Glaukopis - wydanie internetowe

Przedruk za: tygodnik OZON , nr 27, 20 października 2005.

rozpatrywana przez kolegium ds. wykroczeń. Ostatecznie Herbertowi darowano

karę na mocy ogłoszonej w międzyczasie amnestii.

W drugiej połowie lat 70. dzięki działaniom łódzkiej SB skierowano również do

kolegium wniosek przeciwko Mirosławie Suskiej – oskarżono ją o zakłócenie

ciszy nocnej. Fakt skazania zamierzano wykorzystać do jej zwolnienia z pracy,

poczyniono nawet stosowne uzgodnienia z rektorem Uniwersytetu Łódzkiego. Z

kolei dzięki współpracy wydziału kultury Urzędu Miasta Łodzi udało się

przekonać dyrektora Teatru Nowego w Łodzi Kazimierza Dejmka, aby nie

zatrudniał warszawskiej aktorki związanej z KOR Haliny Mikołajskiej. Na

początku 1976 r., aby zakończyć współpracę pisarza Witolda Dąbrowskiego z

Polskim Radiem i Telewizją, SB zamierzała skorzystać z pomocy Komitetu

Warszawskiego PZPR i Ministerstwa Kultury i Sztuki.

Do walki z osobami związanymi z opozycją wykorzystywano również aparat

skarbowy. Tak było np. w 1984 r. w przypadku pisarza Marka Nowakowskiego.

W czasie stanu wojennego popularne było powoływanie na przeszkolenia

wojskowe osób związanych z opozycją w celu uniemożliwienia im udziału w

przygotowywanych demonstracjach (3 maja, 31 sierpnia) czy w drugiej

pielgrzymce Jana Pawła II do Polski. Tego rodzaju przykłady można by

mnożyć.

PYJAS i inni

Działaniom specjalnym ze strony krakowskiej SB poddany został też Stanisław

Pyjas. W kwietniu 1977 r. w gronie krakowskich współpracowników KOR

rozpowszechniono listy z informacją o jego rzekomej współpracy z bezpieką

(wzywano w nich jednocześnie do fizycznej rozprawy z Pyjasem jako

domniemanym agentem). Rano 7 maja na klatce schodowej domu przy ulicy

Szewskiej, gdzie mieszkał, odnaleziono jego zwłoki. Do dziś nie udało się

ustalić, czy był to zaplanowany mord polityczny, czy też może „jedynie” miało

to być pobicie, ani tym bardziej, kto wydał stosowne polecenia.

Warto w tym miejscu przypomnieć chociażby o zamordowaniu księży Zycha,

Suchowolca i Niedzielaka w 1989 r., zabójstwie matki związanego z opozycją

adwokata Krzysztofa Piesiewicza czy tajemniczej śmierci działacza rolniczej

Solidarności Piotra Bartoszcze w 1984 r. Wszyscy oni byli wcześniej ofiarami

nękań.

Można powiedzieć, że więcej szczęścia miały ofiary porwań. Przykładowo

Janusz Krupski wywieziony przez funkcjonariuszy SB w 1983 r. do Puszczy

Kampinoskiej i oblany żrącą cieczą czy Antoni Mężydło, którego w marcu 1984

r. wywieziono do podtoruńskiego lasu i przez kilkanaście godzin torturowano

Glaukopis - wydanie internetowe

Przedruk za: tygodnik OZON , nr 27, 20 października 2005.

(m.in. pozorując przygotowania do jego egzekucji).

Reakcje figurantów

Ofiary różnie znosiły bandyckie gierki SB. Poddana szczególnie intensywnej

obróbce (telefony o różnych porach doby, preparowanie listów, niszczenie

samochodu, włącznie z uszkodzeniem zapłonu, co groziło wybuchem itd.)

Halina Mikołajska podjęła nieudaną próbę samobójczą. Źle działania nękające

znosił też Włodzimierz Gromiec, szczególnie gdy w sylwestra wysłano mu

telegram o rzekomej chorobie matki. W wyniku działań bezpieki zaczął

podejrzewać o współpracę z jej agentami nawet roznosiciela mleka. Mimo że

nie był śledzony, miał też poczucie ciągłej inwigilacji. A po kolejnym telefonie

pobiegł z pretensjami do jednego z sąsiadów i oświadczył zdumionemu

człowiekowi, że go zdemaskował, nagrał na taśmę i pociągnie do

odpowiedzialności karnej.

Jednak w większości przypadków działania nękające okazały się nieskuteczne i

nie powodowały wycofania się „figurantów” z działalności opozycyjnej.

Zdarzały się i takie reakcje, jak opisywana przez związanego z opozycją pisarza

Mariana Brandysa: „Dzwoni ten sam ubek, który dzwonił już parę razy: »Czy

można prosić córeczkę? Bo... chciałbym popierdolić...«. Wtedy ja: »Jeżeli pan

dzwoni w ramach obowiązków służbowych, to nie powinien pan zachowywać

się ordynarnie. Wie pan przecież, że telefon jest na podsłuchu«”.

Opisywane akcje nie były absolutnie efektem własnej inicjatywy

funkcjonariuszy SB, lecz działaniem zorganizowanym. Warto przypomnieć, że

w ramach Departamentu IV MSW, który zajmował się głównie zwalczaniem

Kościoła katolickiego, funkcjonowała Samodzielna Grupa „D” (w części

województw miała ona swoje odpowiedniki terenowe), przemianowana po

zabójstwie księdza Jerzego Popiełuszki na Wydział VI. Jej zadaniem była

dezintegracja środowiska kościelnego, w tym właśnie działania nękające.

Podobne działania prowadziły też inne jednostki SB, m.in. także wywiad.

O tym, że działania te prowadzone były na dużą skalę, świadczy fakt, że w

połowie 1982 r. trzy wydziały Departamentu III MSW prowadziły akcje

specjalne wobec co najmniej 39 osób. A prowadziły je też zapewne inne

wydziały tego departamentu, większość pozostałych jednostek w centrali MSW

i ich odpowiedniki terenowe w 49 komendach wojewódzkich MO.

Poszczególni „figuranci” mieli przydzielonych opiekunów. I tak np. Zygmuntem

Listkiewiczem zajmował się podporucznik Robert Grzelak, najgłośniejszy chyba

w ostatnich miesiącach funkcjonariusz SB – oficer prowadzący tajnego

współpracownika o pseudonimie „Nowak”. W połowie 1982 r. swoich

„opiekunów” z ramienia SB mieli m.in. aktorzy – Daniel Olbrychski i Krystyna

Janda, naukowcy – historyk Aleksander Gieysztor, paleontolog Zofia Kielan-

Glaukopis - wydanie internetowe

Przedruk za: tygodnik OZON , nr 27, 20 października 2005.

Jaworowska, ekonomista Edmund Lipiński, dziennikarze Marta Fik, Andrzej

Szomański. Działania nękające funkcjonariusze SB wykonywali za wiedzą i

przyzwoleniem swoich przełożonych. Wiadomo również, że zgody na

prowadzenie tego rodzaju operacji (oczywiście bez wchodzenia w szczegóły)

udzielali wysocy funkcjonariusze Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Przykładowo 30 maja 1979 r. w dokumencie załączonym do protokołu

posiedzenia Biura Politycznego Komitetu Centralnego PZPR z tego samego

dnia Stanisław Kania pisał: „Dotychczas nie posługujemy się wobec naszych

przeciwników metodą więzień i procesów. [...] Dziś jednak słusznie realizowany

jest kierunek na nękanie przeciwników i to trzeba nadal konsekwentnie

realizować”.

Dręczenie osób zaangażowanych w działalność opozycyjną wchodziło w zakres

codziennych obowiązków funkcjonariuszy SB, choć oczywiście trudno znaleźć

informacje na ten temat w ich aktach personalnych. Z jednym wyjątkiem –

ukarania za odmowę udziału w tego rodzaju praktykach (nie znamy skali tego

zjawiska, były to zapewne przypadki jednostkowe). Na co dzień jednak kary nie

były potrzebne. Wystarczała zachęta finansowa, perspektywa premii i awansu.

Zmieniły się czasy. Rozwiązano Służbę Bezpieczeństwa, a większość jej

funkcjonariuszy odeszła z resortu. Z usług niektórych korzystają jednak np.

firmy windykacyjne. I teraz pod innym szyldem wykorzystują oni umiejętności

nabyte w „firmie”, jak z nostalgią określają SB.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: