Franz Anton Mesmer prekursorem hipnozy.pdf

Andrzej Augustynek

Franz Anton Mesmer prekursorem hipnozy, psychoterapii czy też

medycyny niekonwencjonalnej (bioenergoterapii)?

Wśród historyków hipnozy istnieją kontrowersje, od kiedy rozpoczyna się

historia naukowych badań hipnozy. Zdaniem wielu z nich okres ten

zapoczątkował Franz Anton Mesmer (1734 - 1815). Tak na przykład

pisze o nim L. Chertock (1969, s. 16): „Mesmer, pierwszy wiedział już o

istnieniu zjawiska hipnozy, ale nad nim się nie zatrzymał. Chciał

pozostać w dziedzinie fizjologii. I w nim można widzieć inicjatora

kierunku fizjologicznego wyjaśniania hipnozy”.

Jest to dla mnie zaskakujące stwierdzenie gdyż Mesmer, moim zdaniem,

nigdy hipnozy nie stosował, a w jego teorii nie było w ogóle miejsca dla

zjawisk

psychologicznych.

Franz Anton Mesmer, syn dworskiego myśliwego, urodził się w 1773

roku w małej austriackiej wiosce Isnang. Początkowo przygotowywał się

do stanu duchownego w jezuickim gimnazjum Po jego ukończeniu

zmienił plany i studiował w Uniwersytecie Wiedeńskim prawo, filozofię,

teologię, a następnie medycynę. Jak pisał w swoich pamiętnikach,

przyczyną tej zmiany było pewne wydarzenie. Mając 19 lat był obecny

przy tym, jak jednemu z drwali drzewo zmiażdżyło nogę. Gdy przesuwał

ręką ponad raną, ta przestawała krwawić.

Stopień doktora nauk medycznych uzyskał na Uniwersytecie

Wiedeńskim w roku 1766 za pracę pt. Disseratio Physico – Medica de

Planetarum Influxu , w której zajął się fizycznymi efektami wywoływanymi

w ciele ludzkim przez siły grawitacji planet (zwłaszcza Słońca i Księżyca,

które ówcześnie określano mianem planet). Zafascynowany odkryciami

Newtona (prawa grawitacji i teoria pływów), twierdził, że w atmosferze

istnieją pływy powodowane przez te same siły grawitacyjne, które są

źródłem odpływów i przypływów morskich. Jego zdaniem, dwukrotnie w

ciągu doby powietrze jest przyciągane do góry i ta okresowa zmiana

musi wpływać na ludzkie ciało. Zarówno pływy morskie, jak i powietrzne

miałyby być silniejsze w okresach pełni Księżyca.

Jednak nie są to oryginalne pomysły Mesmera. Idea pływów

atmosferycznych była centralnym tematem pracy R. Meada (1704) De

imperiosolic ec lunae in corpora humana et morbis inde oriundis . Mead

dowodził w niej, że pływy atmosferyczne wywołują zmiany w grawitacji,

elastyczności i ciśnieniu i że zmiany te wpływają na ludzkie ciało

zarówno w stanie zdrowia, jak i choroby. Mead przytoczył też opisy

przypadków cyklicznych zmian w przebiegu chorób w zależności od

różnych

Księżyca.

Dysertacja Mesmera była w dużym stopniu plagiatem pracy Meada. W

części teoretycznej skopiował jej obszerne fragmenty. W części klinicznej

przejął aż 22 z 23 opisanych przypadków. Do tez Meada Mesmer dodał

jednak kilka tez własnych. Uważał, że wpływ grawitacji na ciało ludzkie

może być bezpośredni, nie modulowany przez właściwości powietrza.

Jako pośredni dowód tego twierdzenia przytaczał fakt wyższego

poziomu soków w roślinach podczas pełni Księżyca. Siłę tę nazywał za

Meadem

zwierzęcą.

W 1774 r. Mesmer zaczął leczyć ludzi, przykładając do ciała magnesy

dostarczane przez ich wytwórcę, Maximiliana Hella (1720 - 1792),

jezuitę, astronoma w wiedeńskim obserwatorium. Po osiągnięciu dobrych

rezultatów z innymi pacjentami Mesmer zaczął opisywać swoją metodę,

twierdząc, że w swojej pracy doktorskiej nazwał „tę właściwość ciała

zwierzęcego, dzięki której ma miejsce powszechne przyciąganie:

gravitas animalis albo magnetismus animalis ”. Twierdzenie to nie jest

całkowicie prawdziwe, bo określenie magnetismus pojawia się w tej

pracy tylko raz, w długim zdaniu będącym prawie cytatem. W

późniejszych pracach Mesmer nigdy nie użył terminu „ gravitas ”,

posługując się terminem „ magnetyzm zwierzęcy ”.

Mesmer wierzył, że magnes leczy choroby, wytwarzając w ciele

„sztuczny przypływ i odpływ”, a także korygując nierównomierne

rozłożenie fluidów nerwowych i ich pomieszany ruch, a więc prowadząc

do „harmonii nerwowej”. Pacjent odczuwał efekt działania magnesu tylko

w tej części ciała, w której harmonia była zakłócona. W momencie

przykładania magnesów pacjenci dostawali przeważnie konwulsji.

Mesmer był pod wrażeniem relacji swych pacjentów, w których opisywali

oni falujące doznania bólowe przesuwające się z miejsca na miejsce.

One to stały się podstawą jego wiary w „sztuczny przypływ i odpływ”

tworzony

magnes.

Pacjenci doświadczający takich doznań i ataków, (które przeważnie

wywoływały lęk u obserwatorów) po prostu poddawali się pośrednim i

bezpośrednim sugestiom. W sytuacji, gdy parę lat później członkowie

królewskiej komisji lekarskiej sprawdzając „magnetyzm zwierzęcy”,

faz

grawitacją

przez

potajemnie zastępowali magnes stalowy przedmiotem o podobnym

kształcie, ale drewnianym, pacjenci zachowywali się identycznie. Nie

zostało to nigdy zaakceptowane przez Mesmera, który odrzucał

wszystkie psychologiczne aspekty procesu leczenia przy użyciu

magnetyzmu zwierzęcego. Dla niego efekty te były skutkiem procesu

fizycznego. Jeżeli okazywało się, że pacjent reagował w równym stopniu

na ludzi, filiżanki, chleb, drewno, które zostały dotknięte przez magnes,

to uważał, że energia magnetyczna została tym obiektom przekazana.

Ludzie, jego zdaniem, różnili się znacznie w swej zdolności gromadzenia

magnetyzmu. Niektóre osoby absorbowały go bardzo dobrze, gdy inne w

ogóle nie wchłaniały magnetyzmu.

Pod koniec 1775 r. Mesmer prawie zupełnie zaniechał używania

magnesów, ponieważ zauważył, że wystarczy głaskać ciało pacjenta lub

wykonywać nad nim ruchy (tzw. „passy”), by spowodować takie same

konwulsje i doznania. Wierzył, że w ten sposób przekazuje własny

magnetyzm zwierzęcy swym pacjentom i że ta jego siła może być też

magazynowana w różnych obiektach, jeżeli on ich dotknie. Obiekty te

mogły z kolei przekazywać magnetyzm zwierzęcy pacjentom.

W 1977 r. Mesmer prowadził terapię (prawdopodobnie również

romansował) 18-letniej Marii Theresy Paradis, która oślepła w wieku

trzech lat. Zabrał dziewczynę do swego domu i wkrótce zapewnił, że

uważana za nieuleczalną ślepota dziewczyny została wyleczona.

Początkowo lekarze zgadzali się z Mesmerem, ale w końcu kilka

największych autorytetów wiedeńskiej medycyny zaprzeczyło, jakoby

dziewczyna odzyskała wzrok. Jeśli nawet dziewczyna chwilowo

odzyskała wzrok, (co jest wątpliwe), to utraciła go ostatecznie i do końca

życia

niewidoma.

Gdy Mesmerowi nie udawało się wyleczyć chorych, tłumaczył to tym, że

w ciałach niektórych ludzi występuje nieokreślona siła neutralizująca,

przeciwstawiająca się magnetyzmowi zwierzęcemu.

Jednak nie teoria była głównym osiągnięciem Mesmera, lecz jego

metoda leczenia, a także jej oprawa. W prowadzonej indywidualnie

terapii chorego umieszczano w dużym cebrzyku wypełnionym wodą,

opiłkami żelaza, butelkami i kawałkami drewna. Następnie przykładano

choremu metalowe pręty do bolących miejsc. Zabiegi te Mesmer

wykonywał w długiej jedwabnej szacie. Otoczenie cebrzyka było bogato

udekorowane, słychać było też spokojną muzykę (Mesmer, przyjaciel

Mozarta, wsławił się także tym, że używał podczas seansów

oryginalnych, skonstruowanych przez siebie instrumentów: szklanej

pozostała

harmonijki i szklanego bębenka).

Na ogół kilka seansów wystarczyło do uzyskania wyraźnego efektu.

Wielu pacjentów twierdziło wręcz, że widzieli wypływające z rąk i z oczu

Mesmera fluidy, które następnie wnikały w ich ciała; nie byli jednak

zgodni, co do koloru. Jedni twierdzili, że były białe, inni, że czerwone,

jeszcze inni, że niebieskie. Do Mesmera płynął również obfity potok złota

sławy.

Metody, jakimi posługiwał się Mesmer, miały nawet w tamtych latach

posmak herezji. A gdy zajął się on jeszcze okultyzmem i na dodatek

ożenił się z bogatą wdową, reakcje lekarzy używających tradycyjnych

metod stały się tak ostre, że w efekcie doprowadziły do wyjazdu

Mesmera z Wiednia, nie była to jednak ucieczka jak w wielu publikacjach

się twierdzi, lecz zmiana miejsca działania. Po przykrych przejściach

związanych z leczeniem panny Paradise, cesarzowa Austrii poprosiła go

o zaniechanie praktyki. Mesmer jeszcze przez 6 miesięcy przebywał w

Wiedniu, spędzając czas wraz ze swoją żoną na niekończących się

balach w ich nowo wybudowanym pałacu, (co pochłonęło prawie całą

fortunę jego małżonki). Gdy w końcu wyjechał z Wiednia do Paryża,

otrzymał od ministra spraw zagranicznych listy polecające adresowane

do królowej Francji i ambasadora Austrii w Paryżu. Po przyjeździe do

Francji od razu zwrócił się do króla Ludwika XVI o podarowanie mu

jednego z zamków, aby mógł w nim leczyć pacjentów.

Mając czterdzieści pięć lat zamieszkał w Paryżu i zdobył od razu dużą

popularność. Leczenie u niego stało się wręcz modne.

Wzrastająca liczba pacjentów skłoniła Mesmera do wprowadzenia terapii

grupowej. Zabiegi wykonywano w obszernym holu, którego okna były

zasłonięte grubymi kotarami. W środku stała słynna bagne – otwarta

wanna wysokości jednej stopy, tak duża, że mogło stać wokół niej

trzydziestu pacjentów. Napełniona była wodą, w której znajdowały się

opiłki żelaza, zmielone szkło, butelki. Wszystko to było ułożone w

tajemniczy wzór. Wanna częściowo zakryta była drewnianymi deskami z

otworami, przez które przechodziły połączone ze sobą żelazne pręty.

Pacjenci przykładali te pręty do chorych miejsc. W czasie zabiegu

pacjentów obowiązywała absolutna cisza. W odpowiednim momencie

zjawiał się Mesmer i przechodząc koło pacjentów „ujarzmiał” ich

wzrokiem, przesuwając równocześnie dłońmi po ich ciałach i dotykając

ich

żelazną

laseczką.

Mesmerowi udało się zjednać tylko jedną ważną osobę z kół lekarskich -

długą

Charlesa d’Elson, brata lekarza królewskiego. D’Elson, na zmianę

współpracujący i spierający się z Mesmerem, w późniejszym okresie

założył własną klinikę leczącą magnetyzmem. Namówił on Mesmera do

napisania książki ( Memoirre de sur la decouverte du Magnetisme

animal ), która ukazała się ostatecznie w 1779 r. i była głównie opisem

jego trudności, wrogich mu intryg oraz niezwykłych przypadków z lat

1774-79.

W sześć lat po przybyciu Mesmera do Paryża rozgorzał pomiędzy nim, a

niektórymi jego uczniami spór na temat prawa do publicznych wykładów i

ujawniania tajemnic magnetyzmu zwierzęcego. W spór ten wmieszał się

rząd francuski, wyznaczając w roku 1784 komisję medyczną do

zbadania słuszności zarzutów Mesmera. Składała się ona z dziewięciu

wybitnych naukowców, wśród których byli astronom Bailly, chemik

Lavoisier, a którym przewodniczył B. Franklin. Ponadto król powołał

drugą komisję medyczno - etyczną do zbadania również moralnych

aspektów metod stosowanych przez Mesmera. Komisje pracowały

niezależnie i przygotowały odrębne sprawozdania.

Ku niezadowoleniu Mesmera badano magnetyzm zwierzęcy w formie,

jaką praktykował M. d'Eslon. Mesmer ostro przeciw temu protestował,

twierdząc, że d’Eslon jest zwykłym nowicjuszem (pomimo, że studiował u

Mesmera od roku 1780). Ważną rolę w pracach komisji odegrał

Benjamin Franklin (l706 - l790), fizyk, wynalazca piorunochronu, czołowy

polityk Stanów Zjednoczonych, współautor deklaracji niepodległości,

pełnomocnik rządu amerykańskiego we Francji od dnia 3 grudnia 1776.

Pierwszy kontakt Franklina z Mesmerem miał miejsce, gdy spotkali się,

aby obserwować użycie szklanej harmonijki wynalezionej przez

Mesmera. Jednak Mesmer bardziej był zainteresowany w przedstawieniu

swojej teorii magnetyzmu zwierzęcego, niż w dyskusji na temat

harmonijki. Po tym spotkaniu B. Franklin zaczął zbierać informacje i

opinie o Mesmerze. Na ich podstawie mógł w jednym ze swych listów

(19 marca l784), napisać: „...Pragnie Pan mojej opinii w sprawie

uzdrowień dokonywanych przez Mesmera. Sądzę, że choroby, których

przyczyną są różnorakie obstrukcje, mogą być skutecznie leczone

elektrycznością. Jeżeli zaś idzie o magnetyzm zwierzęcy, muszę wątpić

w jego istnienie. Jest tyle dolegliwości, które leczą się same z siebie, a w

ludziach istnieje taka skłonność do oszukiwania samych siebie i innych,

że nie pozostaje mi nic innego jak obawa, że korzyści tej metody są

jedynie iluzją. Ta iluzja może przynieść w pewnych przypadkach

określone korzyści, na pewno większe niż puszczanie krwi przy byle

dolegliwości, czego doświadczył mój wnuk podczas swojej choroby w

Anglii.”

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: