W�ODZIMIERZ LENGAUER STARO�YTNA GRECJA OKRESU ARCHAICZNEGO I KLASYCZNEGO WYDAWNICTWO DiG Warszawa 1999 Mojej �onie Krystynie spis Tre�ci Od autora ................................................................9 I Grecy w okresie przemian. Od Wiek�w Ciemnych do cudu greckiego . . . . . 12 1. Wieki Ciemne...................................................... 12 Charakterystyka og�lna.............................................. 12 Osadnictwo, spo�ecze�stwo, stosunki polityczne (X-IX w.) . . . . . . . . . . . . . 15 2. Mieszka�cy Grecji w pocz�tkach okresu archaicznego . . . . . . . . . . .. . 17 Charakterystyka og�lna...............................................17 Pismo, kultura, religia ................................................19 Spolecze�stwo, poziom �ycia, stosunki polityczne . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 27 3. Pocz�tkipolis............................................... ....... 29 4. Grecy i Fenicjanie w basenie Morza �r�dziemnego. . . . . . . . . . . . . . . . 30 Wielka Kolonizacja. Charakterystyka og�lna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 30 Kolonizacjafenicka.......................................... ....... 31 Grecka kolonizacja Zachodu w VIII i VII wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Grecy w Egipcie............................................. ........38 Osadnictwo greckie nad Morzem Czarnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 40 Kolonizacja p�lnocnych wybrze�y Morza Egejskiego . . . . . . . . . . . . .. . . . . 43 II Kryzys i rozw�j. Grecy od wieku VII do wojen perskich . . . . . . . . . . . . .. 45 1. �wiat poleis w VII-VI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 45 Charakterystyka og�lna. Hoplici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 45 Gt�wne pot�gi. Handel i kultura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 49 Stosunki spoleczne. Arystokraci, liryka, sympozjony. . . . . . . . . . . . . .. . . . . 53 Prawa pisane. Tyrani i prawodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 2. Pocz�tek wielkich pot�g. Ateny w okresie archaicznym . . . . . . . . . .. . . . 63 Attyka przed Solonem........................................ ....... (63 Reformy Solona. Tyrania. Kleisthenes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 71 3. Archaiczna Sparta........................................... ....... 83 Pocz�tki pa�stwa. Podb�j Messenii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 83 Zwi�zek Peloponeski. Pozycja Sparty w Grecji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 89 4. Grecy na Zachodzie u schylku okresu archaicznego . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 91 5. Wojny z Persj�...................................................... 96 Jonia w VI w. Grecy a Persja. Powstanie jo�skie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Wojna z Dariuszem ................................................ 103 Wyprawa Kserksesa.................................................105 III �wiat grecki u szczytu �wietno�ci....................................... 112 1. Ateny po wojnach perskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Poj�cie okresu klasycznego........................................... 112 Zwi�zek Morski: symmachia czy arche'? . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Stosunki wewn�trzne. Efialtes i Perykles. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Klasyczna demokracja ate�ska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 2. Ateny i Sparta. Uk�ad sil w �wiecie greckim w polowie V wieku.. 132 Sparta i jej sprzymierze�cy wobec pot�gi Aten. . . . . . . . . . . . . . 132 Koniec wojny z Persami. Pierwsze starcia w �wiecie Grek�w . . . . . . . 134 Arche ate�ska w przededniu wielkiej wojny . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 3. Wojna peloponeska................................................ 140 Oligarchia versus demokracja. Prawdziwe powody i bezpo�rednie przyczyny wojny .................................................... 140 Przebieg wojny do pokoju Nikiasza. Sytuacja wewn�trzna w Atenach 142 Wyprawa sycylijska. Przewr�t oligarchiczny w Atenach . . . . . . . 145 Koniec wojny ...................................................... 150 4. Z�oty wiek Hellady. Kultura V wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 Rze�baiarchitektura. Rola Aten..................................... 1S2 Obyczaje, wierzenia i �wi�ta. Agony, sanktuaria. Panhellenizm. . . 167 Teatr.............................................................. 172 Intelektuali�ci V wieku. Sofi�ci, retoryka, historiografia. Sokrates . . 176 IV Zam�t w Helladzie. Grecy w obliczu pot�gi Macedonii . . . . . . . . . . 185 1. Ateny po kl�sce ................................................... 18S Spolecze�stwo, gospodarka, kultura w IV wieku . . . . . . . . . . . . . . 185 Stosunki polityczne po wojnie peloponeskiej. Przemiany ustrojowe . . . . . 195 2. Grecy wobec hegemonii Sparty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 Polityka Sparty po wojnie peloponeskiej. Rola Persji . . . . . . . . . . . 198 Wojna koryncka. Pok�j Antalkidasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 3. Teby, Ateny i Sparta. Walka o hegemoni�. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 201 Szczyt i zmierzch pot�gi sparta�skiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 II Ate�ski Zwi�zek Morski.......................................... .203 Hegemonia Teb. Zmierzch tradycyjnych pot�g. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 4. Peryferie. Sycylia i basen Morza Czarnego . . . . . . . . . . . . . . . 208 Grecy na Sycylii i w poludniowej Italii w IV wieku . . . . . . . . . . . . . 208 Grecy nad Morzem Czarnym. Kr�lestwo I3osfora�skie . . . . . . . . . . 213 5. Macedonia i Grecy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 214 Rozw�j Macedonii w V i na pocz�tku IV wieku. . . . . . . . . . . . . . . . . 214 Filipi�wiatpoleis.................................................. 219 Cheroneja. Grecy pod hegemoni� Filipa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 Indeks imion w�asnych................................................... .229 Indeks nazw geograficznych .............................................. .234 Spis ilustracji, rysunk�w i map . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 241 SPIS ILUSTRACJI, RYSUNK�W I MAP II. 1. Figurka z ko�ci sloniowej z cmentarza dipylo�skiego w Atenach. Ateny, Muzeum Narodowe (J. Boardman, J. D�rig, W Fuchs, M. Hirmer, Die griechische Kunst, Aufnahmen von M. Hirmer, Munchen 1992, il. 54, po lewej) 17 II. 2. Figurka z ko�ci sloniowej, element dekoracyjny kithary. Samos, Muzeum (J. Boardman i in., op. cit., il. 72, po prawej) 18 II. 3. Terakotowy model wczesnej �wi�tyni greckiej (wys, ok. 54 cm). Ateny, Muzeum Narodowe (G. Gruben, Die Tempel der Griechen, Aufnahmen von M. Hirmer, Munchen 1986, s. 28, il. 23) 25 I1. 4. Amfora dipylo�ska, wys. 1,55 m. Ateny, Muzeum Narodowe (J. Boardman i in., op. cit., il. 48) 27 I1. 5. Tzw. waza Chigi z przedstawieniem hoplit�w. Rzym, Villa Giulia (J. Boardman i in., op. cit., tabl. kol. VI , po s. 104) 47 II. 6. Kuros z Sunion. Ate�ski pos�g marmurowy, VI w., wys. 3,05 m. Ateny, Muzeum Narodowe (J. Boardman i in., op. cit., il. 80, po prawej) 76 Il. 7. Tzw. Kore berli�ska. Pos�g marmurowy z Keratei (Attyka), wys. 1,93 m, VI w., Berlin, Muzea Pa�~.twowe (J. Boardman i in., op. cit., il. 81, po lewej) 77 I1. 8. Tzw. Kore Peplophoros (nosz�ca peplos). Ate�ski pos�g z Akropolu, marmur, ok. 540. Ateny, Muzeum Akropolu (J. Boardman i in., op. cit., tabl. kol. XVIII, po s. 104) 77 Il. 9. Tzw. Waza Fran�ois. Krater Klitiasa i Ergotimosa, ok. 570-560. Florencja, Muzeum Archeologiczne (J. Boardman i in., op. cit., il. 91) 78 II. 10. Wn�trze wazy Eksekiasa. Dionizos na morzu (ok. 525), Monachium, Pa�stwowe Zbiory Sztuki (Staatliche Antikensammlungen) (J. Boardman i in., op. cit., tabl. kol. XVI, po s. 104) 79 Il. 11. �wi�tynia Hery, tzw. �wi�tynia E w Selinuncie. Naro�nik p�lnocno-wschodni (J. Boardman i in., op. cit., il. 19) 94 Il. 12. Auryga (wo�nica) z Delf. Pos�g (wys. 1,80 m) z br�zu z grupy ufundowanej przez Polyzalosa (ok. 470). Delfy, Muzeum (J. Boardman i in., op.cit., il. 156) 95 Il. 13. Tezeusz i Antiope. Rze�ba (wys. 1,10 m) ze �wi�tyni Apollona z Eretrii (pocz�tek V w.). Muzeum w Chalkis (W Fuchs, Die Skulptur der Griechen, Aufnahmen von M. Hirmer, Munchen 1993, s. 334, il. 371) 155 Il. 14. �wialtynia ~lfai na Eginie. Widok od pofiudniowcgo wschodu (G. Gruber, op. cit., s. I IG, il. 109) 15G ll. 15. Swialtynia w Scgc�cic. Widok od wschodu (J. l3oardman i in., op. cit., il. 20) 157 11. 16. Yarthcnon atcuski od strony zachodniej (J. Bc>ardman i in., op. cit., il. 7) 15) II. 17. /lthena I'arthcnos. Marmurowa replika rzymska (1,05 m) rze�by Fidiasza. /Atcny, Muzeum Narodowe (J. Boardmnn i in., op. cit., il. I�~S) 160 II. 1S. Swialtynia lici-ajstosa (1-Icfajstcion) przy agorze ate�skiej (J. Boardman i in., up. cit., il. 1 1 ) 161 II. 1 ~). 'hzw. portyk kariatyd (kor) z ate�skiego Ercchtcjonu (J. l3oardman i in., op. cit., il. 25) 162 II. 20. rhzw. /~pollu z Knsscl. Marmurowa replika rzymska br<tzowcj rze�by greckiej, hy� rno�c dzie�a Fidinsza. Kasscl, Muzeum (J. Boardman i in., up. cit., il. 1~3) 1G3 II. 21. I'uscjdon z /~rtcmizjon. OrYginat z br�zu (wys. 2,09 m) wydobyty z dna mor- skiegu. /ltcny, Muzeum Narodowe (J. Boardmmo i in., op. cit., il. 159) 1G4 II. 22. Uoyplrorczs Yoliklcta. Rzymska kopia marmurowa. Ncupol, Muzeum /~rchcologiczne (J. Boardman i in., op. cit., il. 210) 1C5 II. 23. Dyskobol Myrona. Marmurowa replika rzymska. Rzym, Muzeum Tern (.1. Boardman i in., op. cit., il. 202) 165 11. 24. Umicrajyca Niobida. Orygina�, marmur (wys. 1,49 m). Rzym, Palazzo Massinw (J. Boardman i in., op. cit., il. 171) 166 Il. 25. Mcna...
TOMI-3231