ISAAC BASHEVIS S I NG E R GROSIKI NA RAJ i inne opowiadania Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA -. Tytu oryginau: A Nest Egg for Paradiseand Other Stories Projekt okadki:Joanna Szaciowska Redakcja graficzno-techniczna. Sawomir Grzmiel Korekta: Janina Zgrze ' ""^ . A Crown of Feathers 1970, 1971,1972,1973 by Isaac Bashevis SingerPossions 1970, 1973, 1974, 1975 by Isaac Bashevis Singer Old Loue1966, 1975, 1976, 1977,1978, 1979 by Isaac Bashevis Singer The Image and Other Stories 1965,1969, 1973, 1980, 1981, 1982, 1983, 1984,1985 byIsaac BashevisSingerfor the Polish edition by MUZA SA, Warszawa 2001 for the Polish translation by Monika Adamczyk-Garbowska for the Polish translation by Elbieta Petrajtis-0'Neill for the Polish translation by Pawe piewak for the Polish translation by Anna Zbierska ISBN 83-7200-749-7 Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA / ^1Warszawa 2001 +- ,^^'^ Wstp Isaac Bashevis Singer (1904-1991) jest pisarzemdobrzeznanym w Polsce i na wiecie, jedynym noblist piszcymw jzyku jidysz, ktry saw osign dzikiprzekadomjego utworw na jzyk angielski. O ile krytycywysuwajnierzadko zastrzeenia do powieci Singera, zarzucajcmu czste powtrzenia, zbyt lunkonstrukcj wtkwi niezbytprzekonujce ich rozwizania, o tyle zgodnieuznaj go za mistrza krtkichform. Szczeglny rozgoszyskay opowiadania utrzymane w tonieludowej bani,gdzie rzeczywisto miesza si z fantazj, tradycja z nowoczesnoci, blunierstwoz gbok wiar, makabra z humorem, dobro ze zem, a ludzie yj w niezwykym wiecierzdzonym pozornie przez zjawiska nadprzyrodzone. Pozornie, czsto bowiem zjawiska uznawane powszechnie zanadprzyrodzone przedstawione s tu niczym zwyke zjawiska przyrodnicze, tyle e nie zbadane jeszcze przezczowieka. Telepatiajest w tym wiecie czym rwnienaturalnym jak przyciganie ziemskie. Bardziej natomiasttajemnicze od telepatii czy jasnowidztwa s motywypostpowania ludzkiego. Zacierajc granic midzy naturalnym a niezwykym pisarz ukazuje istniejce w czowieku siy i namitnoci, osigajc przy tym zaskakujcenierzadkoefekty artystyczne. BohaterowieSingera wywodzsi gwniezerodowiska ydowskiego, ale w jego utworach czsto wystpuji Polacy;jednym z przewijajcych si tematw s stosunki 5. zachodzce midzy spoecznoci polsk a ydowsk. Mimo e wiksz cz ycia pisarz spdzi w StanachZjednoczonych, w swojej twrczoci cigle powraca dospraw najbardziej mu bliskich, ktre pamita z dziecistwa i modoci przeytych w Warszawie i Bigoraju. Jestkronikarzem, ktry za cel obra sobiejak najpeniejszeukazanie losw ydw osiadych w Polsce, ale nie tylkokronikarzem. Fakty historyczne su mu bowiem gwniejako to dla rozwaa natury religijnej, filozoficznej i moralnej. Podobnie jest z topografi. Pod wzgldem geograficznym Polska Singera to przedewszystkim ziemie dawnej Kongreswki, ze szczeglnymuwzgldnieniem Warszawy oraz maych miasteczekLubelszczyzny i Mazowsza,a take - cho w mniejszym stopniu- dawna Galicja. Wiele z tych miejsc, takich jak Warka,Gra Kalwaria, Kock, Chem czy Tyszowce ma w opisywanym przez pisarza wieciezupenie inne znaczenie ni to,jakie utrwalaj w wiadomoci wspczesnych Polakwliteraturapolskai podrczniki historii. Mae,zapomnianeobecnie miecinyoywaj nagle w twrczoci Singerajako wane centrachasydyzmu,siedziby witych rabinwi cadykw. W okresie bigorajskim przyszy pisarz nasucha siludowych opowiecio duchach, chochlikach, cudach dokonywanych przez cadykw. Do okresu tego wraca w wieluswoich utworach zawdziczajc mu znajomorealiwprowincji: niektrzy bohaterowie opowiada i powieciwzorowani sna postaciach krewnych i innych spotkanych wwczas osb. Takjak pobyt w Bigoraju umoliwi mu poznanieprowincji wraz z jej tradycj i przesdami, tak szerokiekontaktybrata Israela Jehoszui Singera(1893-1944), znanego ju w latach dwudziestych pisarza, uatwiy mu 8 styczno z cyganeri tego okresu - artystami, literatamiskupionymi w ZwizkuLiteratw i Dziennikarzy ydowskich przy ulicyTomackie13 w Warszawie i innymiwolnomylicielami,ktrzy pojawiaj si jake czsto nakartach jego warszawskich, a nastpnie nowojorskichutworw. Wiele z tego co piszeBashevis Singer, jest rekonstrukcj, legend, przypowieci lub wyobraeniem, tymte rni si od twrczoci tychpisarzy ydowskich,ktrzy przedstawiali istniejcy wiat w konwencji realistycznej. Jegowiat moewyda si bardziej egzotycznyydom, ktrzysi z niego wywodz, ni czytelnikom nieznajcymprzedwojennego sztet. Nic wic dziwnego, episarz spotka si z nieprzychylnym przyjciemze stronyniektrych krytykw ydowskich. Jego utwory chopozornie utrzymane w duchu dziewitnastowiecznegorealizmu s bowiem bardziej bliskie modernistom, mimoe inspiracj czerpie on z opowieci chasydzkich czykabalistycznych. Powtarzajce si motywy to zagubienie, alienacja, staro, patologiczne stany duchowoci,rozkad fizyczny i moralny, ukazane nierzadko na domiarwszystkiego w sposb groteskowy czy tragikomiczny. Singer bardzo chtnie wprowadza do swoich opowieci demony, nie takie jednak,jakie spotykamy w baniach. Demonem jest bowiem czowiek optany jakmyl lubpragnieniem. Pisarz daje do zrozumienia, ew kadym z nas oprcz pierwiastkw ludzkich tkwirwnie pierwiastki demoniczne, ktreujawniaj siwtedy, gdy namitno ogarniajca czowieka jest taksilna, e nie mog jej ju powstrzyma adne hamulce. Czasamimotywsinadprzyrodzonych zostajeuytywcelach humorystycznych, czciej jednak mawymiartragiczny. 7. Stosunek Singera do tradycji oraz percepcj jego twrczoci przez niektrych czytelnikw i krytykw traktujcych literatur jako wierne odbicie rzeczywistoci,a nie byt samoistny, ilustruje anegdota, ktr pisarzprzytacza w jednym z wywiadw. Wedug jego relacjipewien czowiek podszed do niego po jednym zwieczorw autorskich w Ameryce i oznajmi: "Moe Panoszukiwa cay wiat, ale mnie pan nie oszuka. Pochodzz Frampola, o ktrym Pan czsto pisze. Peno tamseksui diabw. A ja we Frampolu nie widziaem ani jednego,ani drugiego". Nic dziwnego - Frampol, Goraj czy Warszawa w utworach pisarza nie s w adnej mierze realistycznym odbiciemtych miejsc, chocia zmyli nasmogpieczoowicieodtworzone szczegy. Czsto te zaciera siw nichrnicamidzyGorajem a Miami, ulic Krochmaln aBroadwayem, Polsk a Argentyn, jako e napierwszyplanwychodz zagmatwane cieki ludzkiej egzystencji. Moetowanie sprawio,e czytelnicy czsto staj przedzagadk,bowiem jegowiat wydaje si jednoczenieznajomy idziwny. Pisarz wyda kilkanacie zbiorw opowiada, czworyginale w jidysz (jako Icchok Baszewis), reszt w przekadach na angielski. Opowiadaniazawarte w tym wyborze pochodz z tomw Zjawa i inne opowiadania, Pnamio. Korona z pir i inneopowiadania oraz Namitnoci. Ju sametytuy tych ksiek wskazuj, e akcentpooonyjest nasfer uczu itajemniczych zjawisk. Dwadziecia trzy wybrane z nich opowiadania uoonezostay wten sposb, aby czytelnik mg odby podrz maych miasteczek Lubelszczyzny i Warszawy sprzedI wojny i okresu midzywojennego poprzez powojennyNowy Jork, Floryd,Brazyli,Argentyn a do wspczes nego Tel Awiwu, gdzie narrator odnajduje w wyobranifragment dawnej ulicy Krochmalnej. Narratorami opowiada s m. in. ciotka Jent, szklarzZamen, may IcieeSinger podsuchujcy nieprzeznaczone dla jego uchahistorie wizbie rabinackiej ojca w Warszawiei domudziadka rabina w Bigoraju, Icchok, niemiay modzieniecstawiajcy pierwsze kroki w literackim wiatkuydowskiej Warszawy i wreszcie ostateczne alter ego pisarza- dojrzay, ydowski prozaik, ktry szczliwym trafemunikn Zagady i ktry odwiedza teraz rne ydowskiespoecznoci rozsiane po wiecie znajdujc w nich okruchydawnej rzeczywistoci. Nieco inny charakter od pozostaych,ze wzgldu natak rzadk u Singera idealizacj sztet,ma opowiadanie Syn z Ameryki, osadzonew Leoncinie,rodzinnym miasteczkupisarza. Nostalgiczne i agodne,obrazuje dawne spokojneycie mieszkacw sztet majcych skromne wymagania i yjcych zgodnie zzasadamiwiary. Nieskomplikowany byt starszego pokolenia przeciwstawiony zostaje sekularyzujcej si i materialistycznienastawionej modej generacji symbolizowanej przez jednego z mieszkacw, ktry wyemigrowa do Ameryki i ktryw czasie wizyty w miasteczku konfrontuje wasne oczekiwania wobec ycia z wymaganiami mieszkacw. Mimo wystpujcych w poszczeglnych opowiadaniachrnic wczasie iprzestrzeni zaskocznas liczne podobiestwa midzy bohaterami, o ktrych to postaciach samautor takkiedy powiedzia: Uwielbiam pisa o histerykach. Uwaam, ze wszyscy moibohaterowie s optani - owadnici mani, jakim szaleczym pomysem, irracjonalnym lkiem czy namitnoci. Jestem przekonany, ze prawdziwa twrczo literackaosiga najwicej, gdyopisuje namitnoci. A niedugo po otrzymaniu Nagrody Nobla w 1978 rokuoznajmi artobliwie w jednym z wywiadw: Pisz o demonach i diablikach, chocianigdy adnegoz nich nie widziaem. Oddabym pot tej nagrody, ebyspotka jakiego demona. Mia oczywicie na myli demony baniowe, twrczojego bowiem dowodzi, e demonatkwicego w czowiekupozna doskonale. \ Monika Adamczyk-Garbowska Grosiki na raj Caa tahistoria wydarzya si wLublinie. yli tam dwajbracia, ktrzy mieli sklep tekstylny, najokazalszy - jakuwaano - w caej guberni. Robili wnim sprawunkinajbogatsi ziemianie, a nawetgubernator i jego ona. Starszybrat,reb Mendel, cieszy si opini czowiekauczonego. By wyznawc synnego cadyka, reb BunemazPrzysuchy. Poniewa rebMendel stale oddawa sistudiom i zgbianiu chasydzkich opowieci, niewieleczasu zostawao mu na interesy. Zarwno wygldem, jaki charakterem reb Mendelprzypominaswego ojca, bogosawionej pamici reb Gorszona: byt wysoki, barczysty,mia czarn brod i pejsy oraz ujmujcy sposb bycia. Modszy bra...
Dorico