Pedagogika
Analizując współczesne kierunki pedagogiczne rozważamy te sytuację w współczesnej myśli pedagogicznej.
Polska myśl pedagogiczna najczęściej analizowana jest w obrębie nurtów pedagogiki europejskiej i światowej.
S. Wołoszyn podkreśla, że perspektywa ta jest słuszna bowiem polska pedagogika stanowi ograniczoną część zachowując swoiste cechy determinowane jak we wszystkich innych krajach czynniki lokalne i warunki cywilizacyjne.
Analizując współczesne nurty i kierunki należy podkreślić, że mimo licznych monografii pedagogicznych nie mamy opracowanego w sposób syntetyczny i spójny podziału na nurty i kierunki w pedagogice. Istnieje wiele różnych klasyfikacji i podziałów. Pierwsze próby takiej analizy na tle ped. Europejskiej i światowej dokonali min. B. Nawroczyński – Współczesne prądy pedagogiczne, L. Chmaj, oraz K. Sośnicki
Podobnie analizy takowej dokonali historycy wychowania np. S. Wołoszyn należy zwrócić uwagę na (obok ped. Międzywojennej) myśl ped. W Polsce ludowej. Te myśli podobnie jak w – odrzuceniu wszelkich niezgodnych z marksizmem prądów ped. oraz odrzuceniu wszelkich rozwiązań praktycznych słusznych z ideologią marksistowską.
Każda poza marksistowska teoria określana była jako bezużyteczna czy wręcz toksyczna. Ped. uprawiana w tym nurcie miała więc charakter pozytywistyczny, instrumentalny i praktyczny.
Współczesność w polskiej ped. po okresie zmian społ. – polit. (lata 80-90) dokonuje się rekonstrukcji nurtu i kierunków ped. tradycyjnej oraz podejmuje się próby analizy nowych nurtów i kierunków ostatnich dziesięcioleci, które znacznie wcześniej pojawiły się od ped. zachodniej np. ped. krytyczna, ped. emancypacyjna czy też ped. międzykulturową, ped. postmodernistyczną. W dalszej części podejmuje się różne próby klasyfikacji nurtów i kierunków ped. Przykładowe klasyfikacje:
L. Chmaj – proponuje klasyfikację opartą na założeniu, że teoria ped. wyrasta nie tylko z myśli filozoficznej ale również z życia, z określonych stosunków społ. Przestawiona przez autora klasyfikacja obala podstawy szkoły tradycyjnej (Herbartowskiej) jej formalizmu i werbalizmu. Autor wyodrębnia 5 nurtów w ped. i w ramach każdego nurtu kierunki ped. które w owym czasie się rozwinęły:
1. Pedagogika naturalistyczna – liberalna, w ramach tego nurtu
· ped. psychobiologiczna
· pragmatyzm pedagogiczny
· psychobehawioryzm ped.
· personalizm ped.
· ped. wspólnoty życia
· ped. egzystencjalistyczną
2. Pedagogika socjologiczna wyodrębnia:
· ped. nacjonalistyczną
· ped. narodową
· ped. społeczną
· ped. idealistyczną
3. Pedagogika kultury wyodrębnia:
· kierunek aksjologiczny
· kierunek aktualistyczny
4. Pedagogikę religijną
5. Pedagogikę materializmu historycznego, a w jego ramach:
· ped. socjodemokratyczną
· ped. socjalistyczną
K. Sośnicki skoncentrował się na typowych systemach i kierunkach ped. i wyodrębnił oraz zanalizował:
· Szkołę tradycyjną
· Ped. pozytywizmu
· Ped. funkcjonalną
· Ped. eksperymentalną
· Ped. głębi
· Ped. kultury
· Pedagogikę społeczną
· Esecjalizm ped.
· Ped. egzystencjalizmu
Najbardziej typową dla polskiej myśli ped. jej nurtów i kierunków przedstawił w swej monografii S.Wołoszyn Proponowana klasyfikacja też nie jest wolna od krytyki. Autor wyodrębnia:
1.Wielkie nurty teoretyczne:
· Ped. psychologiczną
· Ped. socjologiczną
· Ped. o orientacji egzystencjonalistycznej
· Ped. marksizmu
2.Nowe nurty ostatnich dziesięcioleci
· Ruchy kontestacyjne i kontrkultura
· New age
· Nurt radykalnej krytyki szkoły
· Koncepcja społeczeństwa wychowawczego
· Nowe alternatywy ped. humanistycznej i antypedagogika
3. Pedagogika ideologiczna – ideologia wychowania wg autora są to:
· Ped. wychowania narodowego
· Ped. wychowania społecznego o orientacji liberalno-demokratycznej
· Ped. wychowania państwowego
· Ped. wychowania socjalistycznego
· Ped. wychowania religijnego z dominującym nurtem wych. Katolickiego w tej klasyfikacji autor wyodrębnia
- ped. teologiczną
- ped. ideologiczną
Odwołując się do współczesnej myśli pedagogiki reprezentowanej min. Przez Z.Kwiecińskiego, M. Dudzikową, J.Rutkowiak, czy też A.Folkierską. Poprawniej było by pedagogikę ideologiczną nazywać pedagogią lub ideologią wychowania istnieje bowiem zasadnicza różnica pomiędzy teorią a ideologią.
H.Krϋger przegląd ped. oraz koncepcji oraz różnych stanowisk w naukach o wychowaniu, wyodrębnia:
1. Teoretyczne koncepcje i stanowiska
· Ped. empiryczna
· Ped. krytyczna
2. Inne kierunki w naukach o wychowaniu
· Ped. prakseologiczna
· Ped. transcendentalno – filozoficzna
· Ped. historyczno – materialistyczna
· Ped. psychoanalityczna
· Ped. fenomenologiczna
3. Systemy ped. w naukach o wychowaniu:
· Koncepcje strukturalistyczne
· Koncepcje ekologiczne
· Koncepcje feministyczne
· Koncepcje postmodernistyczne
Przedstawiono klasyfikację nurtów i kierunków w pedagogice która jest szczególnie charakterystyczna dla współczesnej polskiej pedagogiki.
Analiza nurtów i kierunków w pedagogice pozwala określić nam co je łączy i co jest dla nich wspólne, czym determinowane są różnice w ramach kierunków ped. wyodrębnionych przez autora. Prowadzi nas analiza ta również do bliższego poznania prawdy o kształceniu i wychowaniu. Pozwala również dokonać zmian w praktyce edukacyjnej.
S. Wołoszyn, B. Świderski podkreślają, że analizując kierunki ped. stajemy się refleksyjnymi turystami podróżującymi przez teorię i światy, które opisują i wyjaśniają dzięki takiej wędrówce uzyskujemy możliwość rzeczywistego poznania i zrozumienia odmienności kulturowej zarówno teorii jak i praktyki edukacji znajomość tych kierunków pozwala nam na różnego rodzaju eksperymenty poznawcze, na modyfikację własnej pedagogii, ale również modyfikacji programy kształcenia czyli reformę szkoły.
Burgie podkreśla, że dzieło jest napisane nie dwa razy ,ale sto razy a nawet tysiąc razy ale wszystkich którzy w sposób krytyczny i refleksyjny będą ją odczytywać.
Analizując myśl ped. należy pokreślić, że przez całe wieki była i jest pochodna poglądów filozoficznych, każdy bowiem kierunek w ped. inspiracji poszukuje w ontologii filozoficznej, epistemologii, antropologii i metodologii.
Analizując przedstawione klasyfikacje należy uznać jako klasyfikację najszerszą bowiem łącząca tradycję z ponowoczesnością – propozycję S. Wołoszyna. Charakteryzując wybrane nurty i kierunki należy mieć świadomość, że równolegle do nich rozwija się różnorodne ideologie wychowania, w tym kontekście analiza wybranych nurtów i kierunków w pedagogice obejmować będzie:
· Ped. personalistyczna
· Ped. międzykulturowa
· Antypedagogika
· Ped. emancypacyjna
Analizując kierunki ped. nie można pominąć zróżnicowania praktyki edukacyjnej. Zróżnicowanie to zostanie zhirahizowane poprzez przywołanie i omówienie ideologii wychowania tzn. wychowania państwowego, narodowego, chrześcijańskiego.
Analiza kierunków w pedagogice
Pedagogika personalistyczna
Analizując definicję słownikową i teksty ped. można przyjąć, że kierunek ped. oznacza pewną elementarna wspólnotę pojęć, założeń i/lub przesłanek ontologicznych, epistemologicznych, antropologicznych, aksjologicznych i metodologicznych na temat idei wychowania, wartości rzeczywistości
Kierunek obejmuje zazwyczaj dorobek wielu autorów, których szczegółowe idee ped. są różne ale jednocześnie zgodne z jakąś wspólną zasadniczą myślą tego kierunku rozwijaną, wielowątkową często doskonaloną czy też bronioną.
Kierunek pedagogiczny istniej nawet po śmierci jego twórców.
Kierunek ped. czy też myśl ped. zawsze zakorzenione są w określonej myśli filozoficznej. Personalizm jako kierunek w myśli filozoficznej staje się głównym źródłem, podstawą, inspiracja w myśleniu ped. i naukach o wychowaniu.
Personalizm choć ma wiele odmian i nurtów to ich wspólną cecha jest zainteresowanie sprawą wychowania i pedagogiczny charakter.
Personalizm z uwagi na zainteresowanie tematyką wychowania stał się inspiracją ped. personalistycznej, ale również jako kierunek filozoficzny interesował pedagogów i dydaktyków stając się impulsem do opracowania małych szkół, nauczania i wychowania.
Personalizm jako jeden z kierunków we współczesnej filozofii łączony jest z postacią, działalnością Emanuela Maumouriera (1905 – 50) uznany jest za głównego twórcę personalizmu choć personalizm przyjmował różne oblicza i różnie się rozwijał.
Marian Nowak wyodrębnia następujące nurty:
a) Nurt personalizmu amerykańskiego powiązanego z pragmatyzmem
b) Nurt personalizmu powiązany z chrześcijańskim egzystencjalizmem
Autor ten podkreśla, że w ramach personalizmu można wyróżnić następujące orientacje:
a) Personalizm metafizyczny
b) Personalizm etyczny
c) Personalizm społeczno – moralny
d) Personalizm religijny
e) Personalizm egzystencjalno – fenomenologiczny
f) Per. Neotomistyczny
Personalizm wywołał również wielki wpływ na polskich pedagogów i psychologów np. okres międzywojenny są to: K. Górski, J. Pieter, S. Balej, S. Szumań
Po drugiej woj. światowej wśród personalistów polskich: S. Kunowski, F. Adamski, Jan Paweł II. Całe środowisko KIK-u okupione wokół miesięcznika „Więź”
Pedagogika personalistyczna: geneza sięga tradycji chrześcijańskiego wychowanie.
Podstawowe kategorie w ped. personalistycznej:
a) Personalizm
b) Osoba
c) Wspólnota
a)Personalizm: nazwa pochodzi z języka greckiego tak więc dotyczy tych wszystkich poglądów i nurtów w teoriach edukacyjnych, które jednocześnie eksponują w swoich poglądach, osobę jej godność, wolność i rozumność.
Elementem konstytutywnym dla personalizmu – afirmowane zdolności osoby do miłości, samoświadomości jako podstawy jej aktów, działań, rozumnych i wolnych.
b)osoba: analizy etymologiczne uwzględniają również kontekst społeczno kulturowy pozwala stwierdzić, ze w pojęciu osoba zawarte jest stwierdzenie o człowieku jako człowieku w jego formie indywidualności egzystencji, sposobie życia jako bytu osobistego czyli oddzielnego od rzeczy otoczenia czyli bytu niepowtarzalnego i jednostkowego. Być osobą to łączy się z pojedynczością i niepowtarzalnością.
M. Nowak zwraca uwagę na interpretację osoby w dwóch wymiarach:
*istnienie ontyczne ,substancjonalne (osoba o sobie i tożsama z sobą)
*istnienie deontyczne, istnienie dla…. W sensie egzystencji osoba czyli zdolna do doskonalenia się i kontaktu z drugim człowiekiem, albo pozostająca sama sobą. Z tej interpretacji wypływają dwie tradycje ujęcia osoby
1)bardziej podkreślająca substancjonalność i osobowość w terminie osoba
2)pojmowanie osoby w sensie wzajemnego otwarcia na siebie, wzajemnych relacji, współistnienia, podkreśla się tutaj bycie dla… zakłada się egzystowanie w historii społeczności, życie we wspólnocie
c)wspólnota: w rzeczywistości życia społecznego wyróżnia się społeczność i wspólnotę.
Społeczność to zbiorowość ludzi, która powstaje najczęściej z motywów racjonalnych i ze względu na osiągnięcie konkretnego celu i jest fenomenem szczególnym ponieważ odnosi się do relacji międzyludzkich. Tu podkreśla się relacje i bytu w relacji wspólnota powstaje ze względu na dobro danych osób i wartość samą w sobie. Zadanie wspólnoty jest majetyka(???) osoby (wzbudzania)
Podstawy antropologiczne i założenia pedagogiki personalistycznej
1. Człowiek jest istotą bytowo zróżnicowaną stanowi połączenie elementów materialnych i niematerialnych (ciało i dusza) Ciało inicjuje wewnętrzne „ja” człowieka jako podmiotu. Dusza natomiast integruje materialne elementy bytu, organizuje całość życia człowieka.
2. W naturze człowieka wyodrębnia się życie biologiczne - wegetatywne ten … włącza nas w widzialny świat materialny i życie psychiczno-duchowe. Ten poziom sprawia, że wykraczamy poza świat materialny. Stąd wyodrębnia się materialne i niematerialne działanie człowieka.
3. W ujęciu człowieka jako osoby społeczeństwo jest niezbędnym środowiskiem (warunek pełnego rozwoju osoby)
4. Osobowe wymiary istnienia i rozwoju człowieka to rozumność, wolność i wewnętrzność osoby i d...
ZdzisH