Gruszka 29. IX. 1944. Bitwa partyzancka.pdf

GRUSZKA

29 września 1944 r.

W ostatniej dekadzie września Niemcy zorganizowali wielką

obławę w rejonie wsi Gruszka, położonej na zachodnim obszarze Gór

Świętokrzyskich. W ten rejon, po zakończeniu walk w lasach

suchedniowskich, dowództwo Obwodu III Armii Ludowej skierowało

większość podległych mu zgrupowań partyzanckich. Koncentracja

oddziałów w tym rejonie związana była z planami zorganizowania

nowej bazy dla przyjmowania radzieckich zrzutów broni i stworzenia

ośrodka organizacyjnego dla formowania nowych oddziałów

partyzanckich.

Przybyły tu następujące jednostki partyzanckie:

–1 Brygada AL im. Ziemi Kieleckiej pod dowództwem Henryka

Połowniaka „Zygmunta”,

–2 Brygada AL „Świt” pod dowództwem Tadeusza Maja

„Łokietka”,

–oddział partyzancki AL im. Bartosza Głowackiego pod

dowództwem Tadeusza Grochala „Tadka Białego”,

–radziecka 11 Brygada AL „Wolność” pod dowództwem Stiepana

Riaszczenko,

–1 kompania radzieckiej 10 Brygady AL „Zwycięstwo”,

–radziecki oddział pod dowództwem Andrieja Filuka.

Łącznie siły partyzanckie wynosiły około 1500 ludzi.

Nocą na 25 września 1944 r. w rejonie Gruszki samoloty radzieckie

dokonały zrzutu broni dla AL. W 30 zasobnikach partyzanci znaleźli: 4

moździerze, 5 ciężkich karabinów maszynowych, 90 pistoletów

maszynowych, 40 karabinów, 300 granatów i 500 kg materiału

wybuchowego. Dwa dni później, 27 września nastąpił drugi zrzut 59

zasobników, a w nich: 6 moździerzy, 10 rusznic przeciwpancernych, 15

ciężkich karabinów maszynowych, 225 pistoletów maszynowych i 900

granatów.

Z takim uzbrojeniem ugrupowanie partyzanckie mogło się

zmierzyć w razie konieczności w otwartej walce z regularnymi

oddziałami hitlerowskiego Wehrmachtu. A konieczność taka właśnie

zbliżała się. Niemcy postanowili zlikwidować działające na

bezpośrednim zapleczu ich frontu oddziały partyzanckie na

Kielecczyźnie. Do tego celu przeznaczyli znaczne siły, a mianowicie:

brygadę pancerną gen. Steinbecka, zgrupowanie Waffen SS oraz

zmotoryzowaną jednostkę żandarmerii 9 armii. Łącznie około 5000

żołnierzy. Przewaga nad partyzantką była druzgocąca.

O koncentracji wojsk niemieckich wokół bazy partyzanckiej sztab

AL był informowany z miejscowości odległych o kilka kilometrów. Nie

przypuszczano jednak, że obława nastąpi tak szybko. W nocy na 29

września Niemcy podciągnęli swe siły ze wszystkich stron, otaczając

wokół las.

Wspomina o tym Henryk Połowniak:

„ Wczesnym rankiem 29 września 1944 r. o godz. 6.10 przyjechał z

brygady kpt. „Łokietka” por. „Fin” - Julian Juszkiewicz ze swym

konnym zwiadem i zdenerwowany złożył meldunek, że w odległości 3

km na zachód od naszych kwater znajduje się wielka masa niemieckich

czołgów i samochodów pancernych. Na rozkaz dowództwa brygady

konni zwiadowcy rozjechali się we wszystkich kierunkach, w celu

przeprowadzenia rozpoznania na przedpolu naszych brygad. Po

powrocie zameldowali, że ze wszystkich stron jesteśmy okrążeni przez

wojska niemieckie, czołgi i samochody pancerne oraz piechotę SS”.

Wkrótce coraz wyraźniej słychać było zbliżające się czołgi i

samochody pancerne. Natychmiast zwołana została w trybie

alarmowym odprawa dowódców brygad i pododdziałów.

Postanowiono podjąć okrężną obronę i stosując zasadzki, przetrwać do

zmroku. Pod osłoną nocy spodziewano się przerwać pierścień

okrążający i oderwać od nieprzyjaciela. Na zwołanej naradzie

dowódców jednostek bojowych powołano ogólne kierownictwo.

Dowództwo nad całością sił powierzono Henrykowi

Połowniakowi. Oficerem operacyjnym został Tadeusz Łęcki - „Orkan”.

Partyzanci zaminowali drogi i ścieżki, prowadzące w kierunku bazy

leśnej. Poszczególne oddziały zajęły wyznaczone pozycje: odcinek

północny obsadziła 2 Brygada „Świt”, północno-wschodni – oddział im.

Bartosza Głowackiego, wschodni – 11 Brygada „Wolność”, południowo-

wschodni, południowy i południowo-zachodni – 1 Brygada Ziemi

Kieleckiej, a zachodni – oddział Aleksandra Filuka i 1 Kompania 10

Brygady „Zwycięstwo”.

O godz. 9.00 po kilkunastominutowym przygotowaniu

artyleryjskim, Niemcy rozpoczęli natarcie z kierunku wschodniego na

III batalion 1 Brygady. Do ataku ruszyła niemiecka piechota pod osłoną

kilku czołgów. Partyzanci otworzyli ogień z broni maszynowej,

moździerzy i rusznic przeciwpancernych. Zniszczyli jeden czołg.

Pozostałe czołgi wraz z piechotą zatrzymały się na polu minowym.

Dowodzący całością zgrupowania partyzanckiego pod Gruszką

Połowniak tak napisał o tej fazie bitwy:

„Dochodziła godzina 9.00. Na odcinku III batalionu Niemcy przypuścili

szturm za pomocą czołgów, poprzedzony kanonadą z dział. Stalowe

potwory toczyły się leniwie w kierunku stanowisk III batalionu, a za

nimi posuwała się niemiecka piechota. Z odległości 300 metrów

otworzyły one ogień z karabinów maszynowych i dział. Odezwały się

także niemieckie moździerze. Nasza obrona odpowiedziała

skoncentrowanym ogniem działek przeciwpancernych. Rozpoczęły

ogień nasze moździerze, zajazgotały lekkie karabiny maszynowe i

cekaemy wyłapujące ukazujące się pomiędzy czołgami sylwetki

Niemców. Rozpoczął się pojedynek lekkiej i ciężkiej broni (…). Nad

nami uniosły się tumany kurzu, od wybuchów pocisków wylatywały w

powietrze kawały ziemi. Dowódcy wydawali swoim plutonom i

kompaniom rozkazy znakami, bo nie sposób było zrozumieć słowa.

Nasi chłopcy bronili się dzielnie przed naporem czołgów,

przygotowując się jednocześnie do obrzucenia ich granatami

przeciwczołgowymi. Rusznice przeciwpancerne biły całymi salwami.

Zawróciliśmy stalowe potwory ciągnące za sobą na linie jedną ofiarę

naszych działek przeciwczołgowych”.

To pierwsze starcie uświadomiło Niemcom, że partyzanci

dysponują nowoczesnym uzbrojeniem. Sądzili bowiem, że stanowią oni

jedynie wielką siłę liczebną, zresztą wyolbrzymioną przez ich

informatorów. Według danych niemieckich siły partyzantów w rejonie

Gruszki miały wynosić 6 tysięcy ludzi.

Po nieudanym natarciu na odcinek wschodni, Niemcy podjęli

działania z kierunku południowego na II batalion 1 brygady. Partyzanci

zapalili pociskiem jeden czołg, a drugi wpadł na minę. I tutaj natarcie

niemieckie załamało się i przerwane zostało o godz. 11.30.

Przez następne dwie godziny Niemcy ostrzeliwali las z ciężkiej

broni, prawdopodobnie dla dodania odwagi swoim żołnierzom, bo

ogień ten był niecelny i nie wyrządzał szkód.

W tym czasie, korzystając z przerwy w walkach, Połowniak wysłał

depeszę radiową do kwatery Naczelnego Dowództwa WP w Lublinie,

informując o groźnej dla partyzantów sytuacji i prosząc o wsparci

lotnicze dla walczących pod Gruszką brygad AL.

O godz. 13.30 Niemcy ponowili natarcie; główne uderzenie tym

razem nastąpiło z zachodu na odcinek broniony przez partyzantów

radzieckich.

Podobnie jak poprzednio natarcie czołgów i piechoty poprzedzone

zostało kanonadą artyleryjską na las i pozycje partyzantów. I znowu

wśród ogłuszającego huku i trzasku leciały w górę kawały ziemi.

Spadały wierzchołki dębów i sosen, ścinane ogniem artylerii i

moździerzy.

Ogień niemieckiej artylerii coraz bardziej sięgał w głąb obrony

partyzanckiej, powodując pożary we wsiach: Gruszka, Jóźwików,

Sorbice, Mularzów i Gacie.

Około godz. 16.00 czołgi niemieckie przełamały w dwóch

miejscach pas obrony. Niemcy zdobyli Gruszkę i odcięli II batalion 1

Brygady Ziemi Kieleckiej, który zajął pozycje na tzw. Górze

Langiewicza. Batalion ten pod dowództwem Stefana Szymańskiego

„Górala” do końca bitwy w odosobnieniu dzielnie odpierał niemieckie

ataki.

Główne siły partyzanckie zepchnięte zostały na północ i wschód

od Gruszki, gdzie utworzyły zwartą ścianę obronną. Niemcy zaś,

uzyskawszy powodzenie na południu i zachodzie, zaatakowali kolejno

z północy 2 Brygadę „Świt” i oddział Bartosza Głowackiego. Przed

uderzeniem na tę linię i tym razem przeprowadzili silne przygotowanie

artyleryjskie, jednakże niecelne i nie wyrządzające większych szkód

partyzantom. Silny atak niemieckiej piechoty załamał się jednak szybko

pod wpływem huraganowego ognia partyzantów. Sześć karabinów

maszynowych krzyżowym ogniem zmiotło niemiecką tyralierę. Niemcy

nie dotarli nawet do ściany lasu. Kolejne próby ataku na północnym

kierunku nie powiodły się. Podczas jednego z nich partyzanci zniszczyli

niemiecki samochód pancerny.

Wraz z nastaniem zmroku cichła powoli walka. Nie odstępujący

jednak na krok zdobytych pozycji nieprzyjaciel ciągle oświetlał

rakietami pola przylegające do lasów i zagajników, chcąc wyśledzić

ruchy partyzantów.

„Postanowiliśmy – pisze Połowniak – wykorzystać ciemności i

pozbierać wszystkich rannych. Wieczór był dość chłodny i dawał się

dość mocno we znaki zmęczonym i rannym, a w dodatku głodnym

żołnierzom, gdyż ostatni posiłek spożyliśmy przed dwudziestu

czterema godzinami. Zapadła wieczorna cisza i coraz rzadziej było

słychać artylerię i moździerze, a najczęściej przeszywały ją jęki rannych

ludzi oraz rżenie rannych i głodnych koni”.

Jedyną szansą partyzantów było wydostanie się z zasięgu

niemieckiej obławy – ucieczka pod osłoną nocy. Na zwołanej odprawie

dowódców pododdziałów zdecydowano przegrupować siły i rozbić

pierścień okrążający. Utworzono grupę szturmową w sile 270 ludzi,

specjalnie wybranych spośród najbardziej doświadczonych i znających

teren partyzantów. Grupa ta pod dowództwem „Orkana” miała torować

drogę przez niemiecką linię obławy. Szpicę grupy prowadził Jan

Michorek.

Pierwsze natarcie partyzantów skierowane zostało na południe, w

okolice wsi Dobrzeszów, lecz nie powiodło się. Dopiero drugie,

przeprowadzone około godz. 1.30 skierowane na północny wschód

przerwało niemiecki pierścień. Powodzenie uzyskano w dużej mierze

dzięki temu, że Niemcy z tego rejonu ściągnęli część swych sił do walki

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: