Ocena stanu zdrowia zbiorowości.
Pojęcie zdrowia i choroby : zdrowie populacji oznacza zbiorowisko różnych ludzi ( osób zdrowych, osób mniej lub bardziej podatnych na chorobę, chorych bez objawów i z objawami klinicznymi, osób kalekich )
Medycyna praktyczna zajmuje się głównie osobami zgłaszającymi się do lekarza ( osobami chorymi) , część ogółu przypadków wykazujących objawy określonej choroby przedstawiana jest obrazowo jako szczyt góry lodowej.
Opis naturalnej historii choroby powinien dążyć do tego aby;
- zidentyfikować osoby już chore,
- osoby narażone na wyższe ryzyko zachorowania z racji zwiększonej podatności lub większej ekspozycji
Potocznie zdrowie rozumiane jest jako brak choroby, ale nie oznacza to automatycznie zdrowia.
Definicje zdrowia.
Marcin Kacprzak (założyciel szkoły higienicznej) – zdrowie to stopień przystosowania się biologicznego, jaki jest osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach
Jan Kostrzewski – zdrowie społeczeństwa to nie tylko brak chorób, oraz dobry stan zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego jednostek składających się na dane społeczeństwo,ale również harmonijny rozwój naturalny ludności oraz takie warunki otoczenia, które sprzyjają zdrowiu ludności
Światowa Organizacja Zdrowia – jest to pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie wyłącznie brak choroby lub niedomagania,
człowiek zdrowy to osoba działająca normalnie, czyli taka która odpowiada przyjętym standardowym kryteriom zdrowia dla swego wieku, płci, rasy i rejonu geograficznego
Punkt referencyjny tzw. norma – jest ustalonym idealnym wzorcem, do którego odnosi się stan zdrowia badanych osób, – pojęciem statystycznym, opartym na względnej częstości występowania różnych wartości danej cechy w populacji – o normie mówimy też w kontekście patologii, kiedy brak jest objawów aktualnie czynnej choroby
Pozytywne i negatywne mierniki zdrowia.
Mierniki pozytywne określają:
sprawność i prawidłowość funkcji poszczególnych narządów, całego ustroju (wydolność wentylacyjna płuc, krążenia, poziom hemoglobiny itp.) bardzo trudno jest wypracować dokładne mierniki stanu zdrowia, powszechnie stosowane mierniki są pośrednimi jego wskaźnikami
Miernikami negatywnymi zdrowia zbiorowości nazywamy pomiar natężenia chorób w populacji, określając częstość występowania chorób, urazów oraz ich następstw (inwalidztwa i zgonów) w jakiejś populacji mierzymy braki w zakresie zdrowia
Markery biologiczne ekspozycji choroby.
Ocena stanu zdrowia łączy się dzisiaj z pomiarami biomarkerów, ponieważ dają one wcześnie wgląd a naturę zaburzeń patologicznych na poziomie komórkowym lub nawet molekularnym.
Markery biologiczne (biomarkery) są zmianami komórkowymi, biochemicznymi lub molekularnymi, które wskazują na to że pojawiły się już pewne zaburzenia w systemie biologicznym człowieka
Klasy biomarkerów – z punktu widzenia epidemiologii dzielimy na 3 klasy:
I. Ekspozycji, II. Skutków biologicznych, III. Podatności osobniczej
Posługiwanie się biomarkerami w badaniach epidemiologicznych nazywamy epidemiologią molekularną
Badania umieralności: - umieralność niemowląt - wskaźnik śmiertelności, - tablice wymieralności,
Badanie umieralności jest najdawniej stosowaną metodą oceny stanu zdrowia ludności, umieralność nie jest dokładnym negatywnym miernikiem stanu zdrowia ludności, prawdopodobieństwo wystąpienia zgonu nie jest jednakowe w różnych schorzeniach, wiele chorób nie kończy się śmiercią, w badaniu umieralności posługujemy się zwykle kilkoma miernikami
Badanie rozpowszechniania chorób – zachorowalność i chorobowość
Rozpoznawanie i klasyfikacja chorób:-
- współczynnik zapadalności
- współczynnik chorobowości
- dobór mierników stanu zdrowia populacji
Żywe dziecko
Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia przez „urodzenie dziecka żywego" rozumie się:
zupełne wydalenie lub wydobycie z ciała matki, niezależnie od okresu trwania ciąży, produktu ciąży, który po wydaleniu z łona matki oddycha lub daje jakiekolwiek inne oznaki życia, takie jak: bicie serca, tętnienie pępowiny, skurcze mięśni zależnych od woli,
niezależnie od tego: czy pępowina została przecięta, czy nie,
czy łożysko zostało wydalone czy też nie
Zgon płodu
zgon następujący przed całkowitym jego wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki - niezależnie od czasu trwania ciąży,
o zgonie świadczy to: że po takim oddzieleniu lub wydobyciu płód nie oddycha ani nie wykazuje żadnego innego znaku życia:
jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli,
Noworodki (martwe)
Noworodkiem martwo urodzonym:
jest noworodek, którego zgon nastąpił przed całkowitym wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki i którego ciężar w chwili urodzenia wynosił co najmniej 1001 g,
noworodkiem niezdolnym do życia z oznakami życia:
jest noworodek o ciężarze co najmniej 601g, a poniżej 1001 g, który po wydaleniu lub wydobyciu z ustroju matki żył krócej niż 24 godziny,
noworodkiem niezdolnym do życia bez oznak życia:
jest noworodek o ciężarze co najmniej 601 g, a poniżej 1001 g, który po wydaleniu lub wydobyciu z ustroju matki nie wykazuje oznak życia,
Umieralność okołoporodowa
umieralność wczesna niemowląt zależy:
od następstw wcześniactwa,
urazów porodowych,
wad wrodzonych,
umieralność późna spowodowana jest przez choroby:
układu oddechowego,
układu pokarmowego,
choroby zakaźne,
Zachorowalność i chorobowość
Badanie rozpowszechnienia chorób polega na określeniu częstości występowania chorób (zapadalność, chorobowość) w całej populacji lub w poszczególnych jej grupach (według wieku, płci, zawodu, miejsca zamieszkania) oraz zmierzenie odpowiednich szkód zdrowotnych w postaci niezdolności do pracy i inwalidztwa.
Dla scharakteryzowania stanu zdrowotnego ludności duże znaczenie ma określenie przyczyn chorobowości,
W badaniu chorobowości chodzi o informacje o liczbie chorych i o przyczynach chorobowych.
- Choroba jest zjawiskiem dynamicznym i wielokrotnym.
- Śmierć jest wydarzeniem jednorazowym.
Rozpoznawanie i klasyfikacja chorób.
Przez rozpoznanie choroby rozumie się określenie jej początku, zakończenia oraz także jej zdefiniowanie i sklasyfikowanie.
W chorobach ostrych łatwo jest określić początek i koniec choroby, duże trudności występują natomiast w przypadku chorób przewlekłych.
W tych ostatnich początek choroby może być skryty ze względu na bardzo powolny jej rozwój, a objawy skłaniające chorego do zasięgnięcia porady lekarza mogą wystąpić dopiero w okresie zaawansowanym.
Lekarz opiera rozpoznanie choroby na:
1) opinii osoby badanej o stanie zdrowia (wywiad, anamneza lekarska),
2) badaniu fizykalnym przeprowadzonym przez lekarza (tzw. badanie przedmiotowe);
3) badaniach dodatkowych: EKG, RTG, badaniach laboratoryjnych itp.).
Dla wartościowego opisu stanu zdrowia populacji jest bardzo istotne, aby metody diagnostyczne służące rozpoznaniu poszczególnych chorób były identyczne.
Jest to podstawowy element warunkujący prawidłowość formułowanych wniosków na podstawie statystyk chorobowości.
Jednolite mianownictwo chorób i ich symbolizację (czyli kodowanie) umożliwia Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów.
Mierniki epidemiologiczne
Obliczenie współczynników polega na podzieleniu liczby zdarzeń chorobowych lub liczby osób chorych w danym okresie (licznik) przez ogólną liczbę ludności narażoną na ryzyko zachorowania (mianownik).
Współczynnik jest więc ilorazem, w którym licznik stanowi liczbę chorych (zdarzeń choroby), natomiast mianownik liczbę osób narażonych na zachorowanie (populacja narażona).
Klasyfikacja chorób w przedziale czasowym
1) choroby zaczynające się i kończące w tym okresie,
2)choroby zaczynające się w tym okresie, ale trwające dłużej,
3) choroby, które zaczęły się dawniej, ale zakończyły się w tym okresie,
4) choroby, które zaczęły się dawniej i trwają nadal.
Mierniki rozpowszechniania chorób w populacji
Współczynnik zapadalności (skumulowanej):
określa liczbę nowych zachorowań (przypadków lub chorób), które wystąpiły w danym czasie w stosunku do średniej liczby ludności narażonej na ryzyko zachorowania,
Współczynnik zapadalności (gęstość zachorowań):
określa rzeczywiste prawdopodobieństwo wystąpienia zachorowań w populacji w przeliczeniu na sumę czasu narażenia wszystkich członków danej populacji, która jest narażona na ryzyko zachorowania.
Współczynnik chorobowości:
określa proporcję osób w populacji, które były chore w danym czasie bez względu na to, kiedy zachorowały w stosunku do średniej liczby ludności narażonej na ryzyko zachorowania,
jeśli współczynnik chorobowości odnosi się do bardzo krótkiego odcinka czasowego lub punktu czasowego (dzień, godzina); wówczas nazywany jest współczynnikiem chorobowości punktowej,
jeśli zaś odnosi się do dłuższego okresu, nosi nazwę współczynnika chorobowości okresowej.
Typy trendów współczynników zapadalności i chorobowości.
Typ A: współczynnik zapadalności wzrósł w ciągu pewnego okresu, ale współczynnik chorobowości nie zmienił się,
sytuacje takie mają miejsce wtedy, gdy wyleczalność choroby lub śmiertelność zwiększyły się, w rezultacie czego średni czas trwania choroby skrócił się,
rozbieżne trendy współczynników zapadalności i chorobowości wskazują na to, że działalność profilaktyczna nie przynosi efektów, choć może świadczyć o poprawie skuteczności leczenia,
Typ B: współczynniki zapadalności i chorobowości nie zmieniają się w czasie,
wyleczalność i śmiertelność z powodu danej choroby utrzymuje się na stałym poziomie,
Typ C: współczynnik zapadalności obniżył się, współczynnik chorobowości zwiększył się,
być może, wyleczalność choroby poprawiła się dzięki opiece lekarskiej lub dobrej pielęgnacji chorzy żyją dłużej (wskaźnik śmiertelności obniżył się),
można wtedy mówić, że program prewencji klinicznej jest skuteczny,
Typ D: współczynnik zapadalności i chorobowości zmniejszyły się proporcjonalnie,
zmniejszenie zapadalności może być związane z obniżeniem się poziomu czynników ryzyka w populacji (zapobieganie podstawowe),
jeżeli chorobowość i zapadalność idą z sobą w parze, to znaczy, że poziom opieki i wyleczalność pozostają na tym samym poziomie,
opisane powyżej sytuacje są wynikiem współzależności pomiędzy chorobowością i zapadalnością, którą można przedstawić następującym twierdzeniem:
Chorobowość
Chorobowość (Ch):
zmienia się z iloczynem zapadalności (z) i czasu trwania choroby (t),
zapadalność (z) x czas trwania choroby (t),
Współczynniki chorobowości są wartościowymi miernikami zdrowia ludności dla organizatora ochrony zdrowia, ponieważ informują o zapotrzebowaniu na usługi medyczne.
Dobór mierników stanu zdrowia populacji
Epidemiolog dysponuje kilkoma podstawowymi miernikami częstości choroby w populacji,
zastosowanie i wybór najbardziej odpowiedniego zależy od przedmiotu i celu badania,
w przypadku badań zmierzających do wyjaśnienia związków przyczynowych, najbardziej odpowiednim miernikiem będzie współczynnik zapadalności,
czynniki etiologiczne ujawniają się spowodowaniem wystąpienia choroby,
im bardziej dynamiczne są mierniki rozpowszechnienia choroby, tym analizowane związki przyczynowe są bardziej wiarygodne,
niekiedy dla wnioskowania o zapadalności stosuje się współczynniki umieralności,
mają one jednak pewne znaczenie tylko w tych chorobach, w których współczynnik śmiertelności jest wysoki,
okres pomiędzy wystąpieniem choroby a zgonem nie jest zbyt długi,
Źródła informacji o stanie zdrowia zbiorowości
DANE O ZGONACH: lekarz
1) potwierdza zgon,
2) ustala przyczynę zgonu,
3) stwierdza tożsamość osoby badanej,
4) stwierdza, że nie zachodzi podejrzenie przestępstwa jako przyczyny zgonu:
1. przyczyna wyjściowa,
2. przyczyna wtórna,
3. przyczyna bezpośrednia lub rodzaj urazu.
Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów zaleca grupowanie zgonów według ich przyczyny wyjściowej:
1) chorobę lub uraz, które rozpoczęły bieg zdarzeń chorobowych prowadzących bezpośrednio do zgonu,
2) okoliczności wypadku lub przemocy, które spowodowały wypadek śmiertelny.
Dane o chorobach
zgłaszanie chorób zakaźnych,
zgłaszanie zatruć i chorób zawodowych,
zgłaszanie chorób nowotworowych,
rejestry chorób,
dane o czasowej niezdolności do pracy,
statystyki szpitalne,
statystyki lecznictwa otwartego,
dane z masowych badań profilaktycznych.
Zgłoszenia chorób zakaźnych
Kompletna zgłaszalność wymaga spełnienia 4 warunków:
chory zostanie zbadany przez lekarza,
lekarz ustali prawidłowe rozpoznanie choroby,
lekarz wie, że choroba jest objęta obowiązkiem zgłoszenia,
zostanie dopełniony obowiązek zgłoszenia choroby.Zgłoszenia chorób i zatruć zawodowych
Choroby zawodowe to:
choroby ostre, przewlekłe powstające wskutek wykonywania zawodu,
wynikające z charakteru danej pracy,
warunków, w których się ona odbywa,
Lekarz ma obowiązek zgłoszenia jej na odpowiednim formularzu do wojewódzkiej stacji sanitarno-epidemiologicznej (dział higieny pracy), gdzie informacje o chorobach zawodowych są analizowane.
Osoba narażona
przez osobę narażoną na chorobę zawodową rozumiemy takiego pracownika:
który ma ciągły, bezpośredni kontakt z czynnikami szkodliwymi (Np. pył, benzen, tlenek węgla itp.),
informacje o liczbie tych osób, ich strukturze wiekowej, okresie zatrudnienia i narażenia na działanie czynników szkodliwych są trudne do ustalenia.
Zgłoszenia nowotworów złośliwych
W Polsce istnieją rejestry nowotworów złośliwych w Instytutach Onkologii: w Warszawie, Krakowie i Gliwicach:
celem rejestru nowotworów jest:
gromadzenie danych o rozpoznanych przypadkach chorób nowotworowych, sklasyfikowanych według lokalizacji narządowej choroby, cech demograficznych (płci, wieku) itp.,
określenie zapadalności na nowotwory złośliwe,
ciągła obserwacja losów chorych w celu oszacowania chorobowości, czasu przeżycia i określenia szansy wyleczenia,
określenie czasu, który upływa między wystąpieniem pierwszych objawów a diagnozą i podjęciem leczenia chorego.
Niezdolność do pracy
choroba zasadnicza” to choroba wymagająca, z punktu widzenia lekarskiego, zwolnienia z pracy, a więc najpoważniejszy lub inaczej najcięższy stan chorobowy u danego chorego w określonym czasie,
analiza absencji chorobowej może być wykorzystana do oceny stanu zdrowia ludności.
Mierniki statystyczne:
średnią liczbę dni zwolnień (na 100 zatrudnionych),
średnią liczbę okresów (epizodów) niezdolności do pracy (na 100 zatrudnionych),
średni czas trwania jednego epizodu niezdolności do pracy (iloraz średnich z punktów 1 i 2),
stosunek liczby dni opuszczonych z powodu danej choroby w odniesieniu do ogólnej liczby dni niezdolności do pracy.
Absencja chorobowa
nie dostarcza informacji o całej ludności, ponieważ dotyczy tylko osób ubezpieczonych i aktualnie zatrudnionych,
nie obejmuje takich grup ludności, jak dzieci i młodzież oraz bezrobotni i osoby w wieku poprodukcyjnym.
Statystyki szpitalne
obejmują dane o ruchu chorych (przyjęci, leczeni, wypisani, zmarli),
liczbie niektórych zabiegów, liczbie łóżek i personelu zatrudnionego w szpitalu,
każdemu choremu wypisywanemu ze szpitala zakłada się tzw. indywidualną kartę statystyczną,
karta zawiera: imię i nazwisko, płeć, stosunek do pracy zawodowej, miejsce zamieszkania, informacje o czasie pobytu w szpitalu, szczegółowe rozpoznanie choroby lub w przypadku zgonu, wynik badania sekcyjnego
statystykę szpitalną prowadzi się zgodnie z organizacją szpitala, w związku z tym za chorobę zasadniczą należy uważać tę chorobę, którą lekarz leczący na danym oddziale szpitalnym uznał za najważniejszą,
na oddziale wewnętrznym będzie to choroba wewnętrzna,
na oddziale okulistycznym choroba oczu itd.
Statystyki lecznictwa otwartego
statystyki ogólnej zachorowalności oparte są na danych z różnych przychodni i ambulatoriów,
„zachorowalność" w statystykach lecznictwa otwartego rozumiemy każde po raz pierwszy zarejestrowane w danej przychodni, nowe lub ponowne zachorowanie danej osoby na jakąś chorobę,
w chorobach przewlekłych rejestruje się natomiast tylko pierwsze zachorowanie, które zostało odnotowane w danej przychodni,
w celu określenia chorobowości w danym roku dla każdego chorego zgłaszającego się do przychodni z daną chorobą po raz pierwszy w roku kalendarzowym wystawia się kartę statystyczną, ale z zaznaczeniem, że nie jest to pierwsze rozpoznanie.
Dane dotyczące inwalidztwa
Zakład Ubezpieczeń Społecznych zbiera dane dotyczące liczby inwalidów oraz chorób i wypadków, które spowodowały kalectwo,
Informacje te nie są jeszcze w pełni wykorzystane do obliczania strat i szkód zdrowotnych, które wyrządzają choroby i wypadki,
Badania profilaktyczne
masowe badania profilaktyczne ludności są prowadzone w celu wczesnego wykrywania chorób i podejmowania ich leczenia,
typowym przykładem są masowe badania radiofotograficzne, prowadzone przez przychodnie pulmonologiczne, badania cytologiczne kobiet w kierunku wykrycia wczesnego raka szyjki macicy i inne,
celom tym służą również badania nowo przyjętych do pracy i badania okresowe pracowników, młodzieży szkolnej i studentów,
teresawawa