Pojęcia i systemy pedagogiczne.doc

PEDAGOGIKA

1.        Przedmiot i zadania pedagogiki jako nauki

a)        Przedmiot pedagogiki w każdym ujęciu:

- ogólne – wszelkie zjawiska wychowania dzieci, młodzieży, osób starszych zorganizowany w sposób świadomy lub nieświadomy

- materialne – wszechstronny rozwój człowieka w ciągu całego jego życia

- formalne – dobro rozwojowe człowieka w przyszłości, czyli takie ujęcie wychowania, aby w przyszłości przyniosło pozytywne skutki

- szczegółowe – aktywność człowieka w różnych aspektach (religia, kultura, praca, polityka)

- tradycyjne – działalność wychowawcza: treści, techniki wychowawcze

- nowoczesne – edukacja (instytucje edukacyjne i ich wpływ na funkcjonowanie człowieka) – wszystkie aspekty wychowawcze

Rozszerzanie się przedmiotu badań pedagogiki:

W swoich zainteresowaniach badawczych pedagogika początkowo zajmowała się pedagogiką wychowawczą, świadomie organizowaną w specjalnie do tego powołanych instytucjach. Stopniowo rozszerzeniu uległ zakres czynników uwzględnianych w dociekaniach naukowych. Obok czynników instytucjonalnych zaczęto uwzględniać czynniki pozainstytucjonalne (środowisko rodzinne, rówieśnicze, geograficzne, społeczne, kulturalne, środowisko pracy, środki masowego przekazu).

Początkowo pedagogika zajmowała się problemami wychowania dzieci i młodzieży szkolnej. Stopniowo przedmiot jej badań rozszerzyła na okres życia dorosłego i bardzo dorosłego.

Pedologia – pedagogika dziecka

Hebagogika – problemy wychowania młodzieży (słowo w dzisiejszych czasach nieużywane)

Andragogika – pedagogika dorosłych

Gerontologia – pedagogika wieku starszego

Pedagogika obejmuje problemy edukacyjne w tzw. normie rozwojowej, ale także człowieka z tzw. deficytami rozwojowymi.

Pierwotnie pedagogika zajmowała się poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie: kim jest człowiek w świecie, w którym żyje tu i teraz?

Stopniowo pojawiły się pytania: kim ma człowiek być w perspektywie przyszłości i do jakich wartości należy go wdrażać?

Jeszcze później pojawiły się pytania: kim się człowiek staje?

W spółczesnej pedagogice należy postrzegać człowieka:

·          w perspektywie empirycznej (sfera faktów tu i teraz)

·          w perspektywie aksjologiczno – światopoglądowej (sfera wartości)

·          w perspektywie prakseologicznej (w sferze działania)

b)       Zadania pedagogiki:

- podejmuje, bada te problemy, które mają powszechny, uniwersalny zasięg, które dotyczą każdego człowieka

- opracowuje ogólne zasady, koncepcje, metody badania rzeczywistości wychowawczej w jej różnych aspektach i powiązaniach

- bada i uzasadnia związek wychowania z innymi dziedzinami rzeczywistości społecznej

- analizuje to co jest różnorodne i to co jest uniwersalne w wychowaniu

- skupia się na tym co jest trwałe (wartości w wychowaniu), a co ulega zmianie (bezrobocie, sytuacja polityczna)

- analizuje związek wychowania pod względem kulturowym, geograficznym, demograficznym

- pokazuje to co łączy i to co dzieli

- ukazuje drogi rozwoju, refleksji nad wychowaniem

2.        Narodziny pedagogiki (w tym etymologia nazwy)

a)       Narodziny pedagogiki

VII – VI w. p. n. e – Antyczna Grecja

Początkiem pedagogiki było stworzenie funkcji paidagogosa – do jego zadań należała nauka dzieci:

·          zasad kultury

·          szacunku dla starszych

·          sposobu na życie

Pomagał dzieciom także odrabiać lekcje. Z biegiem czasu musiał być wykształcony.

Wyrazem pochodnym jest pedagogia, która oznaczała wiedzę, technikę, umiejętności paidagogosa posiadane z wrodzonego talentu.

Paideia – kształtowanie osobowości wychowanka na dziełach kultury – uczono gramatyki, retoryki, dialektyki.

II

Paidagogos – ważny dla Greków; nauczyciel gramatysta

II

Pedagog – twórcy wielkich systemów pedagogicznych

                 - wieszcze narodowi

                 - tytuł honorowy

W czasach średniowiecznych funkcję pedagoga sprawował klasztornik.

W czasach teraźniejszych pedagogiem nazywamy każdego praktyka, zajmującego się wychowaniem, nauczaniem drugiego człowieka.

Pedagogika – to nauka o wychowaniu, kształceniu, edukacji. Wyłoniona z filozofii. Przygotowuje do zadań, które stawia przed nami współczesna cywilizacja.

b)       Etymologia

Pais – chłopiec (dziecko)

Ago – prowadzę

Prowadzę chłopca, dziecko

3.        Główne fazy rozwoju pedagogiki

I okres działania Sofistów (V – IV w p. n. e)

- Ateny

- Protagoras – filozof – często traktowany jako pierwszy humanista

- doskonalenie sztuki erystyki – dyskutowania

- jako pierwszy postawili pytanie pedagogiczne: co może być najbardziej decydujące dla rozwoju człowieka – urodzenie czy wychowanie?

- jako pierwsi zauważyli, że wychowawca powinien uczyć przez filozofię, retorykę, etykę

II epoka wielkich filozofów greckich

Platon V – IV w. p. n. e

Arystoteles IV w. p. n. e

- propagowanie dysput akademickich (dialogów z wychowankami)

- wprowadzenie cnót kardynalnych (odwaga, męstwo, umiarkowanie)

- piękne ciało, piękny umysł

III Przyjęcie chrześcijaństwa (I w. n. e )

- zasady równości wszystkich ludzi i nowego wartościowania każdego człowieka

- dla refleksji nad wychowaniem otwierane są tak zwane cnoty teologiczne (wiara, nadzieja, miłość)

- zwrócenie uwagi na podmiotowość i odpowiedzialność człowieka oraz na jego życie wewnętrzne

- podkreślenie szczególnej wartości dzieciństwa i postawa respektu wobec dziecka

- wartością jest ukazanie pedagogiki, która realizuje się w działaniu, a nie jest wyłącznie abstrakcją

- pierwsze pełne opracowanie problemów wychowawczych z uwzględnieniem wartości chrześcijańskich pojawiło się u św. Klemensa Aleksandryjskiego III w. n. e; u św. Augustyna IV/V w; u św. Tomasza z Akwinu XIII w

IV emancypowanie się pedagogiki jako nauki

Wraz z rozwojem refleksji pedagogicznej w zmieniających się uwarunkowaniach społecznych powstały nowe wyzwania dla pedagogiki:

·          przemiany społeczno – kulturowe

·          przemiany ekonomiczne

Stare formy wychowania zaczęły przeżywać kryzys, a pojawiły się nowe potrzeby i zadania wychowawcze. Ważną rolę odgrywa epoka oświecenia. Oświeceniowa myśl filozoficzna rozwijała się pod wpływem idei racjonalizmu, empiryzmu, antydogmatyzmu. Nastąpił intensywny rozwój przemysłu i związane z nim nowe potrzeby społeczne (kształcenie zawodowe) i tę epokę charakteryzuje emancypowanie się filozofii od teologii. W pedagogice poszukuje się naturalnych metod wychowania

Proces emancypowania się pedagogiki jako nauki następował pod wpływem kilku czynników:

·          rewolucja przemysłowa

·          procesy zmian politycznych i ekonomicznych (powstanie klasy robotniczej)

·          walka o hegemonię polityczną i kulturową

·          iluminizm – jako pogląd filozoficzny; model człowieka homo – faber – człowieka pracy

V powstanie pierwszego naukowego systemu pedagogicznego XVIII/XIX w. Jana Fryderyka Herbarta

- kształcenie nauczycieli na poziomie akademickim

- Herbart jako pierwszy usystematyzował problemy dotyczące naukowości pedagogiki. Z etyki wyprowadzał cele wychowania, a w naturze psychologicznej człowieka poszukiwał podstaw dla poprawnego ich zastosowania w procesie wychowania

- najwyższy cel działalności wychowawczej Herbarta to kształtowanie moralnego charakteru (cnoty moralne)

- środki prowadzące do realizacji celów wychowawczych to wyrobienie karności i „nauczanie wychowujące”

- wprowadził do dydaktyki pojęcie stopni formalnych (jasność, kojarzenie, system, metoda) – proces poznawczy człowieka

4.        Formalna klasyfikacja nauk pedagogicznych

Klasyfikacja według NSF (Nacional Science Fundation)

I Nauki przyrodnicze: matematyka, fizyka i astronomia, chemia, biologia

II Nauki inżynieryjne: hutnictwo, górnictwo, mechanika, budownictwo, lotnictwo…

III Nauki medyczne: medycyna, stomatologia, farmacja….

IV Nauki rolnicze: rolnictwo, leśnictwo, ogrodnictwo…

V Nauki humanistyczne i sztuka: humanistyka, sztuka, oświata, pedagogika

5.        Nauki współdziałające z pedagogiką

a)        nauki realne – higiena z naukami medycznymi, demografia, ekonomika oświaty i kształcenia

b)       nauki formalne – cybernetyka, praksjologia, logika

c)        nauki aksjologiczne – etyka, estetyka

- praksjologia – zmiany w procesie rozwoju

- antropologia – nauka o naturze człowieka

- demografia – struktura społeczeństwa, analfabetyzm, uświadomienie, że człowiek nie jest sam

- historia wychowania – ideał wychowania na przełomie wieków, skutki reform edukacyjnych

- teologia – wpływ religii, dogmatów wiary na proces wychowania; zajmuje się badaniem światopoglądów poszczególnych religii i dogmatów wiary

- filozofia – ideał człowieka, wartości etyczne; istota edukacji

- socjologia – zajmuje się badaniem zależności wychowania i jego wyników od środowiska społecznego, w którym rozwój człowieka się odbywa

- psychologia

6.        System pojęciowy pedagogiki:

Edukacja – ogół oddziaływań (formalnych lub nieformalnych) na wychowanka poprzez zmienianie, formowanie, rozwijanie zdolności życiowych człowieka.

Wychowanie – świadome i celowe oddziaływanie na czyjąś osobowość, wyzwalanie w drugiej osobie stanów, jej rozwój, samorealizacja czy wzrost samoświadomości efektów powyższych działań lub procesów.

Nauczanie – działalność nauczyciela o charakterze planowanej pracy, która ma za zadanie wyposażyć uczniów w wiedzę.

Uczenie się – nabywanie zmian w zachowaniu, zdobywane pośrednio lub bezpośrednio, poznawanie rzeczywistości.

Kształcenie – ogół procesów umożliwiających jednostce poszerzenie horyzontów myślowych; jedno z najmniej jasnych pojęć pedagogicznych; to czynność i jej wynik. Kształcenie jako stan to wykształcenie.

Edukacja ustawiczna – proces stałego odnawiania, udoskonalania i rozwijania kwalifikacji ogólnych i zawodowych. Trwa przez całe życie; oddziaływania na sferę intelektualną.

Osobowość – wewnętrzny system regulacji, który pozwala na adaptację i integracje myśli, uczuć, postaw, zachowań….. w określonych sytuacjach społeczno – historycznych i w określonym czasie.

Komponenty osobowości:

·          temperament – zespół formalnych i względnie trwałych cech zachowania przejawiających się w poziomie energetycznym zachowania oraz czasowych parametrach reakcji

·          zdolności – takie właściwości psychiczne, które warunkują pomyślne rezultaty działania, np.: zdolności w rysowaniu, strzelaniu, tańcu itp.

·          uzdolnienia – zespół zdolności umożliwiających wyjątkowo skuteczne działanie w określonej dziedzinie

·          talent – wyższy stopień uzdolnień. Najbardziej korzystne połączenie uzdolnień umożliwiające twórcze wykonywanie jakiejś działalności

·          potrzeby – dynamizują zachowanie człowieka (potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, prestiżu i uznania, samorealizacji)

·          zainteresowania – nastawienie polegające na dążeniu do uzyskiwania coraz to nowych informacji o przedmiocie. Powstają w ścisłym związku z potrzebami człowieka i jego zdolnościami

·          postawy – zespół zachowań wobec przedmiotów, osób, sytuacji

·          obraz samego siebie – całokształt wiedzy, wyobrażeń, pojęć, jakie dana jednostka ma o własnej osobie, a także jej uczuciowy stosunek do samego siebie związany z samooceną

Czynniki kształtowania osobowości:

·          aktywność własna -  jednostki wywodzi się z jej wrodzonej zdolności do czynnego zaspokajania potrzeb. Już od wczesnego dzieciństwa człowiek reaguje aktywnie na bodźce płynące ze środowiska. Aktywność człowieka wyznaczona jest zarówno przez biologiczne właściwości organizmu, jak również przez uwarunkowania społeczne. W zależności od cech temperamentalnych jednostka może podejmować działania w określony dla siebie sposób.

·          środowisko biologiczne i społeczne - Człowiek żyje w określonym środowisku biologicznym, zróżnicowanym geograficznie, a zatem i klimatycznie. Przystosowuje się do życia w różnym klimacie i w różnej szerokości geograficznej, nie może jednak żyć w atmosferze pozbawionej tlenu lub w temperaturze 100 stopni Celsjusza. Przystosowanie do środowiska biologicznego ma więc pewne granice. Każda trwała grupa społeczna posiada tradycje i reguły postępowania, obowiązujące wszystkich jej członków. Tak więc wszyscy obywatele powinni przestrzegać praw obowiązujących w danym państwie. Istnieją też reguły obowiązujące jedynie członków określonej, mniejszej grupy: student musi podporządkować się regulaminowi Uczelni, pracownik - przepisom obowiązującym w jego miejscu pracy, dziecko - nakazom rodziców.

·          role społeczne - Każdy człowiek pełni w społeczeństwie różnorodne role społeczne. Rola społeczna to sposób zachowania, którego oczekuje się od jednostki ze względu na miejsce, jakie zajmuje ona w grupie społecznej. Z podjęciem danej roli wiąże się przyjęcie systemu reguł postępowania. Innego zachowania oczekuje się od ucznia, innego od nauczyciela itp. Określona kultura wymaga specyficznego sposobu pełnienia roli. Na przykład zupełnie inne reguły postępowania obowiązywały młodą dziewczynę sto lat temu, inne obowiązują dziś.

·          osoby znaczące - Na wybór i sposób pełnienia ról społecznych, a jednocześnie na kształtowanie się osobowości, wywierają duży wpływ tzw. osoby znaczące. Osobami tymi są zazwyczaj ludzie, z którymi przebywamy przez dłuższy czas, którzy są dla nas szczególnie ważni i często decydują o naszym postępowaniu. Osobami znaczącymi są przede wszystkim rodzice, rodzeństwo, wychowawcy, przyjaciele. Taką osobą może być również ulubiony aktor cz...