POZNAJMY%20BLIZEJ%20PTAKI%20-%20Kamila%20Koziel.pdf

POZNAJMY BLIśEJ PTAKI

Kamila Kozieł

Ptaki zamieszkują wiele róŜnych środowisk na Ziemi. Spotkamy je na pustyniach

i stepach, w lasach iglastych i tropikalnych, na bezleśnych obszarach podbiegunowych, polach

i łąkach, w wreszcie w bliskim sąsiedztwie człowieka. Opisano ponad 9000 gatunków

współczesnych ptaków (w Polsce stwierdzono ponad 440 gatunków), które przystosowały się do

róŜnorodnych warunków środowiskowych i wyspecjalizowały się do Ŝycia w pewnych ściśle

określonych ekosystemach. Często związane jest to z odŜywianiem się szczególnym rodzajem

pokarmu. Najczęściej spotkamy ptaki owadoŜerne, ale znane są takŜe gatunki owocoŜerne

(np. papugi), czy te dla których pokarm stanowi nektar (np. kolibry). Ptaki wodne odŜywiają się

zazwyczaj rybami (np. perkozy, kormorany), bezkręgowcami lub roślinami (np. gęsi, łabędzie).

Ptaki drapieŜne (np. sokoły, orły) wyspecjalizowały się w polowaniu na inne zwierzęta, gdy

padlinoŜercy (np. sępy) wykorzystują martwe organizmy. Ze względu na brak zębów układ

pokarmowy jest przystosowany do trawienia duŜych kawałków poŜywienia, które są przez ptaki

połykane. Natura wyposaŜyła ptaki w „narzędzia” umoŜliwiające lot, który od zarania dziejów

kojarzony jest z poczuciem wolności:

Û PIÓRA rogowy wytwór naskórka, lekkie, giętkie a zarazem mocne, tworzące

powierzchnię nośną, chroniące ciało, ograniczające utratę wody i ciepła

Û SKRZYDŁA przednie kończyny zazwyczaj słuŜące do latania, poruszane potęŜnymi

mięśniami piersiowym, które z kolei przyczepione są do okazałego grzebienia na mostku.

Û KSZTAŁT CIAŁ A opływowy

Û KOŚCI są mocne ale lekkie, często spneumatyzowane (mają puste przestrzenie

wewnętrzne wypełnione powietrzem)

Û DZIÓB rogowy twór osłaniający szczęki pozbawione zębów

Û WORKI POWIETRZNE – dodatkowe narządy połączone z płucami, ułatwiające skuteczne

i wydajne oddychanie

Na funkcjonowanie w róŜnych środowiskach Ŝycia, pozwalają ptakom odpowiednie cechy budowy

ciała , m. in. dzioba, skrzydeł, nóg. Przyglądając się nogom ptaków moŜemy domyśleć się ich trybu

Ŝycia. Niezwykle krótkie nogi zaopatrzone w ostre pazurki ułatwiające przyczep do ściany ma

jerzyk, który znaczną część Ŝycia spędza w powietrzu, w ogóle nie ląduje na ziemi. Dzięcioł jest

ptakiem Ŝerującym zwykle na drzewie, dlatego jego palce muszą się skutecznie zakotwiczyć

w podłoŜu jakim jest kora pnia lub gałęzi. Z kolei nogi ptaków drapieŜnych z ostrymi i zagiętymi

pazurami (zwane szponami) są przystosowane do chwytania i sprawnego zabijania ofiar. Ptaki

wodno błotne, które Ŝerują na terenach podmokłych i grząskich, mają długie nogi i palce, dzięki

którym nie zapadają się w podłoŜu. U ptaków pływających lub nurkujących w wodzie wykształciły

się palce połączone błoną pławną. UmoŜliwia to takŜe sprawniejsze hamowania podczas lądowania

na wodzie. Ptaki dobrze chodzące i biegające po ziemi np. kuropatwy maja nogi mocno

zbudowane, z krótkimi zazwyczaj pazurami.

DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”

BRAK pęcherza moczowego – cecha zmniejszająca cięŜar ptaka

POZNAJMY BLIśEJ PTAKI 2.

Krótką charakterystykę ptasich dziobów prezentuje poniŜsza tabelka (gatunki

podkreślone występują w scenariuszu) :

Jaki to dziób

Jaki to pokarm

Jaki to ptak

Krótki, gruby i masywny

Twarde i duŜe nasiona

Grubodziób, zięba

Dziób bardzo długi i cienki Bezkręgowce Ŝyjące w

wilgotnej glebie, w mule

/błocie

Bekas kszyk

Mocny, haczykowaty

mniejsze i większe zwierzęta,

padlina

Bielik , myszołów, pustułka,

jastrząb

Dość długi, ostro zakończony Drobne nasiona, owady

Kos , dzięcioł

Długi, wąski

Ryby, płazy

Czapla, perkoz dwuczuby

Krótki i bardzo szeroki

Owady

Jaskółka, jerzyk, pliszka

Dziób płaski z blaszkami

kostnorogowymi

Rośliny wodne, drobne

bezkręgowce, skrzek

Łabędź, kaczka krzyŜówka ,

UCZESTNICY : Uczniowie Oddziałów Przedszkolnych, klas IIII

CZAS REALIZACJI : 12 godziny

CEL GŁÓWNY :

Poznanie budowy ciała ptaków i ich przystosowań lotu i do Ŝycia w róŜnych środowiskach.

CELE SZCZEGÓŁOWE :

Uczeń:

podaje cechy odróŜniające ptaki od innych zwierząt;

wymienia przystosowania ptaków do lotu;

zna pospolite gatunki ptaków,

potrafi pracować w zespole;

wymienia sposoby zdobywania pokarmu przez ptaki;

wymienia środowiska, w których Ŝyją ptaki;

kształtuje emocjonalne więzi z przyrodą rozwija wraŜliwość na jej piękno

KRÓTKI OPIS :

Scenariusz zajęć mający na celu zapoznanie dzieci z gromadą ptaków a takŜe przybliŜenie ich biologii

oraz palety zachowań. Zajęcia moŜna potraktować jako wstęp do bliŜszego poznawania natury tych

wyjątkowych zwierząt.

METODY: pogadanka, burza mózgów, czytanie wiersza, układanki, plansze edukacyjne

stymulowanie aktywności twórczej, poszukująca, ćwiczeń praktycznych

FORMY PRACY : zbiorowa, indywidualna

ŚRODKI DYDAKTYCZNE : przewodniki do oznaczania ptaków, ilustracje zwierząt, pióra ptaków, wiersze,

ilustracje, karty pracy

DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”

POZNAJMY BLIśEJ PTAKI 3.

przygotować załączniki, karty pracy, ewentualnie barwne ilustracje (np. wykorzystując stary

kalendarz):

PRZEBIEG LEKCJI :

1. Czytamy wiersz Juliana Tuwima (załącznik 1), celowo pomijając słowo „ptaki”. Zadaniem dzieci jest

odgadnięcie o jaką grupę zwierząt chodzi. Dopiero wtedy nauczyciel podajemy temat lekcji. Prosimy

dzieci o wymienienie znanych dzieciom gatunków ptaków.

2. Pytamy dzieci czym wyróŜniają się ptaki spośród innych zwierząt, dlaczego są wyjątkowe. Dzielimy

dzieci na grupy, rozdajemy skopiowane karty pracy 1 i prosimy by zastanowiły się jakie szczególne

cechy, niespotykane u innych zwierząt mają ptaki. Poszczególne grupy po kolei prezentują swoje

pomysły, wymieniając jedną cechę. KaŜda kolejna cecha budowy ptaka otrzymuje wspólny numer

np. pióra 1, skrzydła – 2, dziób 3 itp. Dzieci numerują je pod kontrolą nauczyciela na załączonych

grupowych kartach pracy. Uzupełniamy te cechy, których nie wymieniły dzieci, np. worki powietrzne,

spneumatyzowane kości, brak zębów. MoŜemy uzupełnić wiadomości zwracając uwagę na to,

Ŝe skrzydła najczęściej umoŜliwiają aktywny lot, ale u innych ptaków jak np. u pingwina wspomagają

pływanie. MoŜemy zaprezentować (pozwalając dzieciom dotknąć, porównać) róŜne rodzaje piór:

puchowe, okrywowe, lotki, sterówki.

3. Prezentujemy ilustracje 6 gatunków ptaków (załącznik 2) . Nauczyciel pyta czy przedstawione ptaki

róŜnią się od siebie, czy wszystkie ptaki wyglądają tak samo?

4. Pytamy dzieci w jakich miejscach spotykamy ptaki, gdzie mieszkają, gdzie śpią, itd. Czy są jakoś

przystosowane do poszczególnych środowisk Ŝycia (ptaki wodne, leśne, polne, drapieŜne itd.)

np. umieją dobrze pływać, wykuwają dziuple w drzewach, mają szpony itd. Podajemy wspólnie

z uczniami przykłady ptaków z róŜnych środowisk. Staramy się krótko scharakteryzować rodzaj

pokarmu jakim Ŝywią się ptaki z róŜnych środowisk.

5. Rozdajemy grupom przygotowane wcześniej ilustracje z karty pracy 2 . Uczniowie muszą

przyporządkować na podstawie załącznika nr 2 ptasie dzioby do nóg. Następnie do dzioba i nóg

ptaka dopasowują karteczkę z nazwą pokarmu do danego gatunku.

6. Organizujemy zabawę edukacyjną. KaŜde dziecko z grupy wybiera kartkę z dziobem i nogą jednego

gatunku ptaka. Wcześniej przygotowujemy „atrapy” posiłków, czyli ich nazwy wycięte z karty pracy

2 , które rozkładamy po klasie. Zadaniem dzieci jest odnalezienie swoistego pokarmu dla gatunku.

Przed rozpoczęciem zabawy moŜemy włączyć płytę z dźwiękami głosów ptasich, dzieci udają ptaki,

ćwierkają, poruszają „skrzydłami” szukając poŜywienia. Podsumowujemy zabawę, wspólnie z dziećmi

ocenia preferencje Ŝywieniowe poszczególnych gatunków ptaków.

LITERATURA :

Kruszewicz A.G. 2007. Ptaki Polski Encyklopedia ilustrowana, Multico, Warszawa

Solomon E. Berg L. Martin D. 2007. Biologia, Multico, Warszawa

Stefanik M. PopkoTomasiewicz K. 2006. Czym skorupka za młodu nasiąknie, czyli jak pokochać przyrodę

aby ona pokochała nas. Autorski Program Edukacji Ekologicznej klas IIII. Gorczański Park Narodowy,

Poręba Wielka

Dobrowolski K.A. Jabłoński B. 2000. Ptaki Europy. Przewodnik Terenowy. Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa

DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”

PRZYGOTOWANIE DO LEKCJI :

POZNAJMY BLIśEJ PTAKI 4.

MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA.

Załącznik nr 1

Ptak

Julian Tuwim

Na gałązce usiadł ptak,

Zaszczebiotał, zatrzepotał,

Ostry dziobek w piórka otarł,

Rozkołysał cały krzak.

Potem z świrem frunął w lot!

A gałązka rozhuśtana

Jeszcze drŜy uradowana,

śe ją tak rozpląsał trzpiot.

Karta pracy 1

DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”

POZNAJMY BLIśEJ PTAKI 5.

Załącznik nr 2.

BIELIK

BEKAS KSZYK

PERKOZ DWUCZUBY

KOS

ZIĘBA

KRZYśÓWKA

DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: