Procesy Ludnościowe.pdf

Współczesne teorie: uwarunkowań procesów demograficznych

Z kolei ML Okólski formułuje model uwarunkowań umieralności, w którym

obok zmian spoleczno-ekonomicznych (modernizacji) odgrywają jednocześnie

poważną negatywną rolę zagrożenia środowiskowe (A) i behawioralne (B) oraz

pozytywną role zachowania społeczne chroniące zdrowie (X. Y, Z) według

klasyfikacji przytoczonej w tablicy 1.1. M. Okólski zakłada, że modernizacja niesie

ze sobą nasilenie zagrożeń lypu A i l', stwarzając jednocześnie możliwości

przeciwdziałania szkodliwym dla zdrowia skutkom modernizacji przez podej

mowanie specjalnych działali mieszczących sic w grupie czynników X, Y i Z.

Badanie zależności miedzy tempem przyrostu ludności a możliwościami wzrostu

produkcji środków spożycia (w szerokim znaczeniu) nie przestaje zajmować demo-

orafów, ekonomistów i polityków. Zainteresowanie to wywodzi się z szybkiego

tempa wzrostu liczby ludności świata. W okresie 1650-1850, tj. w ciągu 200 lat,

nastąpiło podwojenie ogólnej liczby ludności świata, kolejny okres podwojenia trwał

już tylko 100 lat (1850-1950). a następny — 38 lat (1950-1988). Podwojenie liczby

ludności po 1990 r. może nastąpić w ciągu 80-85 lat. jeśli zrealizuje się średni

yanmt projekcji, gdvi obecnie obserwujemy wyraźne zmniejszanie przyrostu

naturalnego.

Tablica 1.2

Ludność świata (w min osób)

Szacunek CaiT-Sauiult-rsa IUI l:it:i

Szacanck ONZ na lala

Tnhlicii 1.1

Zagrożenia zdrowia i zachowania społeczne chroniące zdrowie w czasie modernizacji

lub w społeczeństwie nowoczesnym

1650

1750

1850

1900

1950

1990

2000

2010

2025

2050

min. 6 062 6 726 7 474 7 662

345 729 1 171 1 608 2 524 5 282 śr. 6 091 6891 8 039 9 367

max. 6123 7 060 8 581 11 156

Źródło: Mały Rocznik Stalynyczny /We s. 15; World ropulolion Protpccl.*: The I9<X> Rensum. aneks 11 i III, Nowy Jork ] l >97

Zagrożenie zdrowia

. .

Zachowania społeczne chroniące zdrowie

A. Za ;rożenia środowiskowe

X. Oświata zdrowotna

A. . .Środowisko przyrodnicze

X.l. Placówki oświatowe

A.1.1. Zanieczyszczenie powietrza

X.2. Wyspecjalizowane ośrodki promujące

Pole zainteresowań badaczy rozszerzyło się w ostatnich latach o problematykę

ochrony środowiska człowieka oraz o ocenę zasobów surowcowych w kontekście

rosnącej liczby ludności.

Demografowie ONZ obliczyli, że gdyby założyć osiągnięcie w skali światowej

w latach 2020-2025 poziomu prostej reprodukcji (W in = 1,0. a W rb = od 1,00 do 1,15,

w zależności od przyszłego poziomu umieralności), wówczas ogólna liczba ludności

ustabilizowałaby się w przyszłości (ok. 2110 r.) na poziomie ok. 11 mld osób. Jeżeli

natomiast poziom prostej zastępowalności pokoleń zostałby odsunięty w czasie do lat

2075-2080, to liczba ludności świata ustabilizowałaby się w przyszłości (ok. 2130 r.)

na poziomie 14 mld osób.

W opracowaniu Banku Światowego z 1988 r. przewidywano stabilizację liczby

ludności świata na poziomie 9,8 mld, poczynając od 2080 r.

Z przytoczonych szacunków wynika, że nadal nie jest łatwo określić przyszłą

liczbę ludności świata. Na tym tle pojawia się coraz częściej pytanie o granice

.pojemności ludnościowej naszego globu. Różne przy tym stawiane są warunki:

wyżywienia, zasobów mineralnych, warunków życia wynikających z właściwych

proporcji między szeroko rozumianym środowiskiem a ludnością ilp.

Z punktu widzenia możliwości wyżywienia przytaczane są zazwyczaj dwa

szacunki. C. Clark

A. 1.2. Zanieczyszczenie wody

zdrowie

A. 1.3. Zanieczyszczenie gleby

X.3. Środki masowego przekazu

A. 1.4. Inne zagrożenia

X.4. Kształcenie kadr medycznych

A.: . Środowisko społeczne

X.5. Wzory zachowań

A. 2.1. Świadomościowe

A.2.2. Zawodowe

A.2.3. Komunalno-transportowc

B. Za Ł rożenia behawioralne

Y. Normy prawne

B.l Odżywianie

Y.l. Zadania kontrolne i szczepienia

B.l.I. Skażenie mikroorganizmami

Y.2. Stan sanitarny

B.l.2. Skażenia chemiczne

Y.3. Jakość artykułów konsumpcyjnych

B.l.3. Dieta wiodąca do otyłości

Y.4. Zachowania antyzdrowotne

B.l.4. Niedobory dietetyczne

Y.5. Zachowania prozdrowotne

B.l.5. Higiena odżywiania

Y.6. Ochrona przed zdarzeniami

B.l.6. Regularność odżywiania

gwałtownymi

B .2 Tryb życia

B.2.1. Racjonalność odżywiania

B.2.2. Zakłócenia rytmu

Z. 1 )/iatalność sanitarna i medyczna

biologicznego

Z. 1. Infrastruktura

B.2.3. Czas pracy i relaksu

Z.2, Materiały

B.2.4. Higiena osobista

Z.3. Personel

7 w 1967 r. oszacował, że na Ziemi znajduje się 24 min mil

B.2.5. Ruch fizyczny

Z.4. Dostępność usług

B .3. Sprawność fizyczna

Z.5. Standard usług

kwadratowych powierzchni nadającej się pod uprawę. Przy zastosowaniu duńskiej

kultury rolnej i przy duńskiej diecie można wyżywić 12 mld mieszkańców, przy

diecie średnioeuropejskiej 19 mld.

Z kolei R. Revelle na konferencji w Bukareszcie w 1974 r. udowadniał, że przy

wydajności produkcji farmerów ze stanu Iowa w Stanach Zjednoczonych (nic

najwyższa wydajność) na wszystkich ziemiach uprawnych (bez tropików) można

wyżywić 7,6 mld ludzi przy minimalnej diecie 2500 kalorii na dzień. Jeśliby również

B.4, Higiena i pielęgnacja zdrowia

Z.6. Organizacja i funkcjonowanie

< 1 n ( l 1

B.5. ,.Zachowań i a zastępcze"

B.5.1. Wiek inicjacji

B.5.2. Długość okresu uprawiania

B .5.3. Intensywność

B.5.4. Toksyczność

H.5.5 Zachowania towarzyszące

umieralności, raport CPliH 09.0/. Warszawa IW

"' C. Clark. Populaiion Growih and Lund Usi\ Londyn 1967

M Okólski. Model zaclwriwuinuśa i umieralności. Analizo wybranych luińtitit/m-synerfiu-znego działaniu rńzmch czvnnikmi

Wj)[i)w;itl/ciijc

.1 ,|M>II.U..W,I . tropiki, U) można by wyżywić 38-48 mid osób przy diecie

• KKK) ')(!()() kalorii na dzień. Cala trudność sprowadza się do kosztów takiej operacji

i nieiownomiernego rozmieszczenia środków finansowych w świecie.

Branie pod uwagę jednego kryterium jest zdecydowanie niewystarczające. Nie

chodzi bowiem o wyznaczanie, ilu ludzi może pomieścić Ziemia, lecz raczej

0 wskazanie, ilu ludzi może żyć przy zachowaniu stanu równowagi między szeroko

rozumianymi zasobami i środowiskiem przyrodniczym.

Prognozy demograficzne łącznie z projekcjami ostrzegawczymi dają podstawę

do formułowania określonych programów działań dla zapobiegania niekorzystnym

tendencjom.

Na tym tle wraca ponownie zainteresowanie poszukiwaniem optimum ludności.

Wydaje się, że przy istniejącym obecnie wysokim stopniu społecznego podziału

pracy nie. może być jednak mowy o uniwersalnym optimum ludności dla określonego

kraju czy nawet grupy krajów. Nie pomijając sprawy zmian warunków, wynikają

cych z rozwoju społeczno-gospodarczego i stałego postępu wiedzy, optimum

ludności dla określonego czasu i terytorium można sobie wyobrazić jedynie z punktu

widzenia pewnych z góry wyznaczonych kryteriów.

Rozważana jest również koncepcja wyznaczania optymalnej struktury ludności

według płci i wieku, która traktuje się jako docelowy model. Za pomocą określonej

polityki ludnościowej 3 * można (teoretycznie) wpływać na kształtowanie procesu

reprodukcji ludności, tak aby zdążał on do ukształtowania owej optymalnej struktury.

Praktycznie jest to bardzo trudne do osiągnięcia i wymagałoby konsekwentnie

i skutecznie realizowanej polityki w długim okresie (ok. 100 lat). Częściej spotyka się

poszukiwania badawcze zmierzające do określenia najbardziej korzystnego rozwoju

liczebnego i kształtowania struktury według płci i wieku w powiązaniu z obecną

strukturą i przesłankami społeczno-ekonomicznymi na okres krótszy, do 30 lat.

Chodzi tu z reguły o uzasadnianie celowości, ewentualnie konieczności prowadzenia

określonej polityki ludnościowej.

W warunkach Polski równic ważne jest badanie społeczno-ekonomicznych

konsekwencji fluktuacji stanu liczebnego kolejnych kohort (wyże i niże demo

graficzne), które kształtują piramidę wieku, jak i określanie wpływu owych fluktuacji

na programy rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.

Zagadnienia powiązań między rozwojem demograficznym, rozwojem ekono

micznym i zmianami środowiska znajdują się w centrum uwagi zarówno indywidual

nych badaczy, jak i instytucji międzynarodowych. Organizacja Narodów Zjed

noczonych publikuje regularne raporty zatytułowane ..Population. Environment and

Development".

Źródła I zakres; Mmmm

2.1

Wprowadzenie

We współczesnym świecie nic może być mowy ani o prawidłowej analizie procesów

gospodarczych, ani o prawidłowej polityce ekonomicznej bez wszechstronnej

znajomości procesów demograficznych. Stąd też, wywodzi się konieczność szukania

źródeł możliwie dokładnych informacji, niezbędnych do prowadzenia analizy stanu,

struktury i dynamiki ludności.

Do źródeł informacji statystycznej o ludności należy zaliczyć:

1) spisy ludności,

2) ewidencję bieżącą ludności.

3) specjalne badania metodą reprezentacyjną.

4) specjalne badania monograficzne.

5 ) materiały wtórne itp.

Spośród wymienionych źródeł informacji największe znaczenie, z punktu

widzenia możliwości prowadzenia szczegółowej analizy demograficznej, ma spis

powszechny przedstawiający stan i strukturę ludności w jednym momencie na

terenie całego kraju oraz naświetlający wszechstronne związki, zachodzące między

poszczególnymi rodzajami badanych cech. Wyniki badań spisowych stanowią zatem

podstawowe źródło informacji, bez których bardzo utrudnione jest prowadzenie

analiz i szacunków demograficznych.

Drugie zasadnicze źródło informacji stanowią: ewidencja bieżąca stanu

ludności (księgi meldunkowe), ewidencja ruchu naturalnego ludności (dane

urzędów stanu cywilnego dotyczące zawierania małżeństw, urodzeń, zgonów) oraz

ewidencja ruchu wędrówkowego (dane Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Ad

ministracji), ustalane na podstawie zameldowali i wymeldowali.

Trzecim źródłem informacji, którego znaczenie systematycznie się zwiększa, są

specjalne badania prowadzone metodą reprezentacyjną. Są to badania prze

prowadzane zarówno w skali kraju, jak i poszczególnych regionów, czy też

określonych zbiorowości według wybranych cech.

2.2

Powszechne spisy ludności

Por. podrozdz. 10.5

Powszechny spis ludności jest to pełne badanie statystyczne ip.ta!a|:i< >' M.IM li- I-

ny i strukturę ludności według określonych cech, w określ..ir

iu< m n i. .

/.mdła i zakres informacji

Powszechne spisy ludności

określonym leiyloiiiiiu w drodze indywidualnego uzyskiwania informacji o wszyst

kich jednostkach |»«1 li! 1 .;!j;|('ych badaniu.

Definicja la doiyezy. i /cc/ jasna, współczesnych spisów opartych na podstawach

naukowych. Ilisloria spisów sięga wielu wieków wstecz. Ówczesne spisy miały

ograniczony zasięg, spiowadzaly sic tylko do ustalania ogólnej liczby osób („głów")

lub osób zdolny '> do iv icy c/y noszenia breni. Ogólne liczby ludności stanowiły

najczęściej podstawę do uslalcnia wielkości podatków na poszczególnych obszarach.

Istnieją dowody, ze w Egipcie w IV w. p.n.e. przeprowadzano spisy ludności i jej

majątku. Podobnie w Chinach w II w. p.n.e. ustalano liczbę ludności oraz liczbę

gospodarstw rolnych.

W starożytnym Rzymie odbywały się już regularnie spisy ludności, zwane

cenzusami.

Począwszy od XVIII w. w wielu krajach zaczęto przeprowadzać powszechne

spisy ludności w sposób systematyczny, na zasadach, które można uznać za

nowoczesne 1 .

Najwcześniej, bo już w 1749 r., przeprowadzono spis ludności w Szwecji,

a następnie powtarzano to badanie w regularnych odstępach co 5 lat. W Stanach

Zjednoczonych pierwszy spis powszechny miał miejsce w 1790 r. i od tego czasu

odbywa się regularnie co 10 lat.

W Rosji carskiej natomiast pierwszy spis powszechny przeprowadzono

w 1897 r. W b. ZSRR spis ludności odbył się już w 1920 r.. nie objął jednak ludności

całego kraju, którego część byki w tym czasie okupowana przez wojska kontr

rewolucyjne i interwencyjne. Spis obejmujący ludność całego b. ZSRR prze

prowadzono w grudniu 1929 r. Kolejne spisy przeprowadzono w styczniu 1939 r.,

w grudniu 1959 r., w grudniu I 970 i\, w styczniu 1979 r. i w styczniu 1989 r. oraz po

rozpadzie ZSRR, w Rosji w czerwcu 2002 r.

Pierwszy spis ludności, obejmujący całą ludność zamieszkującą ziemie polskie,

zorganizowano w 1789 r. (w ówczesnych granicach). Nieco wcześniej, bo w lalach

1777 i 1787, przeprowadzane były spisy ludności miast. Spis z 1789 r. był spisem

sumarycznym, określającym liczbę ludności miast i wsi.

Pierwszy imienny spis ludności przeprowadzono w 1790 r. W okresie Księstwa

Warszawskiego spisy odbyły się w lalach 1808, 1810 i 1811; dostarczyły one

informacji o cechach demograficznych i strukturze zawodowej ludności. W okresie

zaborów na terenie ziem polskich spisy ludności przeprowadzano jednocześnie ze

spisami na terytoriach państw zaborczych.

W okresie między wojnami światowymi przeprowadzono w Polsce dwa spisy

powszechne o szerokim zakresie. Pierwszy z nich zobrazował stan ludności w dniu

30.09.1921 r„ drugi — w dniu 9.12.1931 r.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej w dniu 14.02.1946 r. przeprowadzono

spis sumaryczny ujmujący stan i strukturę ludności według wieku (kilka grup) oraz

pici. Pełń)

2.2.1

Ogólne zalecenia

1 Narodowy Spis Powszechny zorganizowano sześciokrotnie, w dniach

3.12.1950 r„ 6.12.1960 r.. 8.12.1970 r., 7.12.1978 r.. 6.I2.I')88 r.. a ostatni w dniu

20.05.2002 r.

Zaodnie z zaleceniami Organizacji Narodów Zjednoczonych spisy powszechne

powinny odbywać się co JO lat, w latach zakończonych na 0 (np. I960 r.,

1970 r ) lub im bliskich. Przeprowadzanie spisów ludności we wszystkich ' •

jach w zbliżonych terminach ułatwia opracowanie szacunków ludnościowych w skali

całego globu.

Warto zwrócić uwagę, że dla bieżących potrzeb działalności państwa niezbędne

jest określanie stanu i struktury ludności według podstawowych cech demografie/

nych i społeczno-zawodowych częściej niż raz na 10 lat. W polskiej praktyce

statystycznej w okresach międzyspisowych ustalano dodatkowo stan i slriiklurę

ludności według pici, wieku i rozmieszczenia terytorialnego na podstawie danych

ksiąg meldunkowych lub mikrospisu, co pozwalało na wprowadzanie różnych

korekt, zwłaszcza w podziale ludności na miejską i wiejską.

Dobrze przeprowadzony spis ludności musi spełniać wiele podstawowych

warunków. Do najważniejszych należą:

1) precyzyjne określenie badanej zbiorowości pod względem rzeczowym,

terytorialnym i czasowym,

2) właściwy układ formularzy, jednoznacznie sformułowane pytania i dobra

instrukcja,

3) dobra organizacja,

4) pozytywny stosunek ludności do spisu.

Precyzyjne określenie badanej zbiorowości pod względem rzeczowym wymaga

bardzo szczegółowego ustalenia, jakie osoby należy spisać. Ta zdawałoby się prosta

kwestia może jednak w praktyce budzić zasadnicze wątpliwości, np. czy spisywać

tylko ludność stale zamieszkującą daną miejscowość, czy również i tych, którzy

przebywają czasowo lub są nieobecni czasowo (okresowo) ze względu na odbywaną

naukę itp. Co należy rozumieć przez czasową nieobecność?

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami osoba zameldowana „na

zamieszkanie" w jednej miejscowości może być jednocześnie zameldowana „na

pobyt czasowy" w innej. W związku z tym liczba zameldowanych „na pobyt

czasowy" powinna się bilansować z liczbą osób wymeldowanych „na pobył

czasowy". Bilans taki stanowi dość istotny element oceny dokładności prze

prowadzanego spisu.

Należy dodać, że spisem powinny być objęte wszystkie jednostki badanej

zbiorowości, a więc cała ludność określonego terytorium. Wszystkie osoby spisywa

ne są z imienia i nazwiska, co z jednej strony gwarantuje możliwość przeprowadzenia

kontroli zapisów, z drugiej zaś umożliwia wykrycie pominięć lub kilkakrotnego

spisania tych samych osób.

Z wymogiem imienności spisu nierozerwalnie się wiąże konieczność bezpo

średniości uzyskiwania informacji. Chodzi o maksymalne zapewnienie możliwości

zbierania informacji bezpośrednio od osób podlegających badaniu. W wyjątkowych

przypadkach informacje mogą być zbierane od najbliższego otoczenia osób

nieobecnych w momencie spisywania.

( . Kozłowski. Powszechne spisy ludności. Warszawa 1951. s. 16-18.

I-I

Powszechne spisy ludności

1 'n-i-yy.yjnc określenie badanej zbiorowości pod względem terytorialnym

uniemożliwia pominięcie lub kilkakrotne spisywanie ludności na określonych

obszarach. Dokładne określenie granic województw, powiatów, gmin. a zwłaszcza

obwodów spisowych, wymaga przeprowadzenia przed spisem bardzo wielu adminis

tracyjnych akcji porządkowych (porządkowanie nazewnictwa miejscowości, ulic,

numeracji domów i mieszkań).

Przez określenie badanej zbiorowości pod względem czasowym rozumie się

oznaczenie dokładnego terminu, w którym spis zostanie przeprowadzony; chodzi tu

o wybranie takiego momentu, w którym ruchliwość ludności jest najmniejsza.

W polskiej praktyce przyjmowano dotychczas okres zimowy jako najdogodniejszy

pod tym względem. W 2002 r. zdecydowano się jednak przeprowadzić spis w maju.

aby zapewnić bezpieczeństwo rachmistrzom i zwiększyć poczucie bezpieczeństwa

odwiedzanych przez nich mieszkańców.

Elementem związanym z określeniem badanej zbiorowości pod względem

czasowym jest również wybór samego momentu spisu. Nie wystarczy bowiem

stwierdzić, że spisywać należy ludność w określonym dniu (ponieważ w praktyce

stwarza to możliwość wielokrotnego spisywania tych samych osób, które w ciągu

jednego dnia mogą znaleźć się w kilku miejscowościach), konieczne jest pre

cyzyjne ustalenie tzw. momentu krytycznego spisu. Tym momentem w prak

tyce polskich spisów jest stan o północy. W spisie z 1950 r. jako moment kry

tyczny przyjęło np. stan o północy z dnia 3 na 4 grudnia, w spisie z 1988 r.

— stan o północy z dnia 6 na 7 grudnia, a w spisie z 2002 r. — stan o północy z dnia

20 na 21 maja. Spisywano zatem wszystkich tam, gdzie znajdowali się w tym właśnie

momencie.

Spośród wyżej omówionych podstawowych warunków, które powinien speł

niać dobrze przeprowadzony spis. na szczególną uwagę zasługuje ,.pozytywny

stosunek ludności do spisu", umożliwiający zdobycie wiarygodnych informacji.

W związku z tym niezbędne jest przeprowadzenie szerokiej akcji propagando

wej wyjaśniającej cele spisu oraz jednoczesne zapewnienie z jednej strony cał

kowitej tajemnicy spisywanych informacji, z drugiej zaś prawnej podstawy ich

uzyskiwania.

Narodowe spisy powszechne są przeprowadzane na podstawie ustaw sej

mowych, które nakładają na ludność obowiązek udzielania rachmistrzom spisowym

ścisłych, wyczerpujących i zgodnych ze stanem faktycznym odpowiedzi na pytania

zawarte w formularzach spisowych, a jednocześnie gwarantują, że uzyskane

zeznania indywidualne, składane przez prywatne osoby i instytucje, będą zużyt

kowane wyłącznie do zestawień statystycznych. Dane te nic mogą być udostępniane

ani władzom publicznym, ani instytucjom, ani osobom prywatnym w innym celu. Za

ścisłe przestrzeganie tej uchwały odpowiadają osobiście osoby biorące udział

w badaniu statystycznym

2 .

Istnieją ogólne zalecenia Komisji Statystycznej ONZ. aklti.ilizowaiir |>i cd

każdą zbliżającą się rundą spisów, co do zakresu spisu. Zalecenia /wią ani 1

ze spisami ludności, które były przeprowadzone ok. 20001\, obejmowały n.i:.lepu|.|i y

program podstawowy 4 :

Cechy geograficzne:

1) miejsce zamieszkania:

a) liczba osób.

b) miejscowość.

2) miejsce zamieszkania na rok przed spisem.

Cechy demograficzne:

3) pleć,

4) wiek.

5) stan cywilny prawny.

6) kraj/miejsce urodzenia,

7) obywatelstwo.

Cechy ekonomiczne:

8) bieżąca aktywność ekonomiczna,

9) czas przepracowany,

10) zawód wykonywany,

11) rodzaj działalności zakładu pracy.

12) status zatrudnienia.

13) miejsce pracy.

Cechy dotyczące wykształcenia:

14) poziom wykształcenia.

Cechy dotyczące gospodarstwa domowego i rodziny:

15) stosunek do reprezentanta gospodarstwa domowego:

c) pozycja osoby w gospodarstwie domowym,

d) pozycja osoby w rodzinie.

e) typ rodziny biologicznej.

f) wielkość rodziny biologicznej.

g) liczba dzieci według wieku (w rodzinie),

h) liczba osób aktywnych zawodowo w rodzinie,

i) typ gospodarstwa domowego,

j) wielkość gospodarstwa domowego,

k) liczba osób aktywnych zawodowo w gospodarstwie domowym.

1) liczba dzieci według wieku (w gospodarstwie domowym),

m) liczba osób w wieku emerytalnym.

Wśród wielu zalecanych pytań uzupełniających wymieńmy tylko dotyczące

płodności kobiet:

1) ogólna liczba dzieci żywo urodzonych,

2) data zawarcia pierwszego małżeństwa,

3) data zawarcia obecnego małżeństwa.

3 Recommcndmionsfprlhe2(KMCensusesofPt^mlulitmimdllousm^iniUrHCI

H< ,••!>•«

•

~ Osoby naruszające uchwałę o obowiązku zachowania tajemnicy statystycznej (spisowej)

podlegają karze aresztu i grzywny lub jednej z tych kar.

and Statislical Office of EC, Genewa 1998

4 Cyframi oznaczono tematy podstawowe, a liter.nm

" 1 "

l'"

'"'

Jesi rzeczą oczywistą, że poza wymienionymi cechami mogą występować

leniały dodatkowe, których /.badanie jest konieczne lub nie, w zależności od

konkrelnyeli poii/eb kiaju |n/.epiowadznjąccgo spis (np. poprzednie miejsce

zamieszkania, grupa eluic/.iia, język, wyznanie religijne, kierunek wykształcenia,

uczęszczanie do szkoły, piara dodnlkowa. główne źródło utrzymania).

Należy także zwrócić uwagę na częste łączenie ze spisami ludności spisów

.m :?r; . e -, armii.mv n.;oszl.aiiiov>ycli. iiicruchoiMu.sci, gOopuuansiw roiuycfa,

przedsiębiorstw pozarolniczych. Łączenie łych spisów wymaga wprawdzie dobrej

organizacji, ale ino/.e znacznie wzbogacić zakres zbieranych informacji, umoż

liwiając korelowanie wielu cech. I Lak, w Polsce w 2002 r. wraz ze spisem ludności

i mieszkan przeprowadzono leż spis rolny oraz dwa badania towarzyszące — pełne

badanie migracji ora/ badanie reprezentacyjne dzietności kobiet.

Na podstawie danych spisów z ku 1931-1988 opracowano stan liczebny i różne

struktury ludności faktycznie zamieszkałej według ustalonych (przez GUS) kiyte-

nów faktycznego zamieszkania.

Ujęcie stanu liczebnego ludności zamieszkałej powinno mieć większą wartość

poznawczą niż ujęcie sianu liczebnego ludności obecnej. Liczba ludności zamiesz

kałej powinna lepiej charakteryzować poszczególne miejscowości i być podsta-i

wą analiz i pro^uo- a<..niograacz,nycii. Jednakże opracowywanie danych uoiyczą-:

cych ludności obecnej może być również przydatne przy ocenie stanu liczebnego

i różnych struktur ludności, zwłaszcza w miejscowościach o dużym ruchu migra

cyjnym. Aby sprawdzić, czy cała ludność została objęta spisem, w formularzu-

spisowym powinno znaleźć się pytanie na temat ludności obecnej w momencie

krytycznym spisu.

W spisie z 1988 r. stosowano zasady zbierania informacji analogiczne do

przyjętych w poprzednich spisach. Należy dodać, że używane w opracowaniach

spisu 1988 r. pojęcie ludności faktycznie stale zamieszkałej na danym terenie różni się

nieco od pojęcia stałego mieszkańca w rozumieniu przepisów ewidencji ludności.;

W spisie bowiem osoby, które opuściły swój dom rodzinny (miejsce zameldowania na

pobyt stały) na okres dłuższy niż 2 miesiące, są ujęte jako mieszkające faktycznie nie

w miejscu zameldowania na pobyt stały, lecz tam, gdzie aktualnie przebywały.

Zgodnie z zaleceniami międzynarodowych organizacji (ONZ. Eurostat) w Na-

rodoyvym Spisie Powszechnym w 2002 r. po raz pierwszy wyodrębniono dodatkową

kategorię ludności tzw. rezydentów, tak więc opracowanie wyników spisu obejmuje

trzy kategorie zamieszkania ludności o następujących nazwach:

1) ludność faktycznie zamieszkała (odpowiadająca kategorii ludności dejure),

2) ludność stale zamieszkała (odpowiadająca kategorii ludności dc jurę),

3) ludność rezydująca (rezydenci).

Termin ludność faktycznie zamieszkała obejmuje:

1. Osoby mieszkające stale, które były:

ł) obecne w momencie krytycznym spisu.

2) nieobecne w momencie krytycznym spisu przez okres krótszy niż 2 miesiące,

3) nieobecne w momencie krytycznym spisu przez okres dłuższy niż 2 miesią

ce, jeśli ich nieobecność wynikała z:

— odbywania zasadniczej służby wojskowej lub innej w systemie skoszarowanym,

— przebywania w zakładzie karnym lub śledczym.

— pobytu za granicą.

2. Osoby przebywające czasowo przez okres powyżej 2 miesięcy z powodu:

1) nauki, pracy, warunków rodzinnych lub mieszkaniowych.

2) leczenia, rehabilitacji lub przebywania w domu opieki społecznej.

Kategoria ludności faktycznie zamieszkałej nie uwzględnia imigrantów z za

granicy, którzy nie mają zgody na osiedlenie się w Polsce.

Ludność stale zamieszkała obejmuje (z reguły zameldowanych na pobyt

stały):

1) obecnych y\ momencie krytycznym spisu,

2) nieobecnych w momencie krytycznym spisu, bez względu na czas trwania

nieobecności.

2.2.2

Kategorie ludności spisowej

Podstawowym zadaniem spisu jest ustalenie stanu liczebnego i struktury ludności

według z góry ustalonych eeeli w określonym momencie. Chodzi przy tym

0 uzyskanie danych dla indywidualnych miejscowości, podstawowych jednostek

administracyjnego podziału kraju oraz w skali całego kraju.

W zależności od sposobu sformułowania pytań w formularzu spisowym

przyjętych definicji i zasad tabulacji można uzyskać informacje dotyczące ludności:

1) ,,obecnej" (defacto), tj. ludności, która została spisana w danej miejscowo

ści w krytycznym momencie spisu,

2) „zamieszkałej" (tle jure), tj. ludności, która stale zamieszkuje daną miejsco

wość (z reguły dotyczy to ludności zameldowanej na pobyt stały) bez względu na to,

czy w krytycznym momencie spisu była tam obecna, czy też czasowo nieobecna.

Odpowiedni układ pytań oraz przyjętych definicji stosowanych w ostatnich

spisach polskich pozwalał uzyskać informacje zarówno o ludności ..obecnej", jak

1 o „zamieszkałej".

Jeżeli chodzi o ludność zamieszkałą, można albo zastosować kryterium

formalnego zameldowania, albo uwzględnić fakt stałego zamieszkania niezależnie

od tego, czy dana osoba jest zameldowana w danej miejscowości na pobyt stały, czy

też nie. W tym drugim przypadku ustala się pewne kryteria faktycznego zamiesz

kania, które w określonych okolicznościach mogą się nie pokrywać z przepisami

meldunkowymi (np. osoba studiująca w Krakowie i w związku z tym mieszkająca

w tym mieście, a przybyła z innej miejscowości, w której jest zameldowana na pobyt

stały, powinna być — przy przyjęciu kryterium faktycznego zamieszkiwania

— spisana jako stały mieszkaniec Krakowa).

W spisie z 1921 r. zebrano i opracowane) informacje dotyczące ludności obecnej.

Wprawdzie formularz spisowy zawierał również pytania, na które odpowiedzi miały

umożliwić późniejsze opracowanie stanu i różnych struktur ludności zamieszkałej,

jednak redakcja tych pytań, przepisy w sprawie wypełniania formularzy oraz umiesz

czenie tych pytań na końcu formularza spowodowały liczne błędy w odpowiedziach.

W związku z tym z opracowania zebranych informacji w ogóle zrezygnowano.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: