BUDOWA SKÓRY II.doc

BUDOWA SKÓRY – CZĘŚĆ DALSZA

1.      Skóra właściwa

Skóra właściwa jest tkanką podporową na , której spoczywa naskórek i w której są umiejscowione przydatki skórne , naczynia krwionośne, limfatyczne i nerwy. Jest ona zbudowana z tkanki łącznej właściwej. Składa się z dwóch części:

a)     warstwy brodawkowatej

Jest to wąska warstwa znajdująca się w pobliżu połączenia skórno-naskórkowego. Zbudowana jest z tkanki łącznej właściwej luźnej dającej liczne wpuklenia do naskórka zwane brodawkami. Liczba brodawek na powierzchni 100 mm 2 dochodzi do 100 .

Warstwa ta zawiera dużo komórek : głównie fibroblastów i niewielkiej liczby makrofagów, limfocytów, plazmocytów i komórek tucznych leżących głównie wokół naczyń krwionośnych. Zawiera mniej włókien kolagenowych i sprężystych a więcej istoty podstawowej. Włókna są cienkie i rozrzucone bezwładnie a duża ich część przebiega prostopadle do skóry. Warstwa ta zawiera też drobne naczynia krwionośne, limfatyczne i nerwy.

W warstwie brodawkowatej skóry znajdują się również melanocyty. Szczególnie dużo jest ich w okolicy brodawek sutkowych, w wargach sromowych większych, skórze moszny, skórze członka i okolicy odbytu. Tworzą one w tych miejscach sieć pod nabłonkiem.

Oprócz melanocytów warstwa brodawkowata skóry zawiera także komórki mięśniowe gładkie. Komórki te występują jako mięśnie napinające włosy lub niezależnie od włosów w warstwie brodawkowatej i siateczkowatej skóry brodawek sutkowych, warg sromowych większych i skóry moszny.

W okolicy twarzy i szyi w warstwie brodawkowatej występują też przyczepy mięśni poprzecznie prążkowanych.

Warstwa ta spełnia bardzo ważna rolę w wymianie i transporcie metabolicznym skóry. Stopniowo , w sposób nieostry warstwa ta wzbogaca swe utkanie  we włókna i i w dolnej części przekształca się w warstwę siateczkowatą.

b)     warstwy siateczkowatej

Warstwa ta jest zbudowana z tkanki łącznej włóknistej zbitej  o utkaniu nieregularnym zbudowanej z wyraźnych, szerokich taśm zbitego kolagenu (typu III), przeplecionych długimi, grubymi włóknami sprężystymi przebiegającymi równolegle do powierzchni skóry. Szczególnie grube i długie włókna leżą w głębokiej części tej warstwy na granicy jej przejścia w tkankę podskórną. W warstwie tej komórki są nieliczne a liczba naczyń jest skąpa. Warstwa ta stanowi główną część skóry właściwej. Dolna część warstwy siateczkowatej przechodzi nieostro w tkankę podskórną, z którą jest związana  przez włókna kolagenowe i sprężyste.

W warstwie tej leżą odcinki wydzielnicze gruczołów potowych oraz brodawki i cebulki włosów.

2.      Aparat włosowo-łojowy.

Aparat włosowo-łojowy wytwarza włos i produkuje wydzielinę łojową, która nie nasiąka wodą zwiększając odporność keratyny na nawilżanie i ochraniając włos. Aparat ten składa się z mieszka włosowego, włosa właściwego, gruczołu łojowego i mięśnia wyprostnego włosa.

Włos jest twardym wydłużonym tworem naskórka składającym się z łodygi , która znajduje się poza skórą i korzenia, który znajduje się w skórze. Na przekroju łodyga włosa prostego jest okrągła a kręconego owalna.

Włosy występują w całej skórze za wyjątkiem podeszwy, dłoni, żołędzi prącia i łechtaczki, napletka i wewnętrznej powierzchni warg sromowych i czerwieni wargowej. Najwięcej włosów jest na głowie (ok.300/cm2)  a na pozostałej powierzchni skóry jest ich mniej (ok.10/cm2).

Uwłosienie dzielimy na:

- włosy głowy

- włosy narządów zmysłowych (brwi, rzęsy, włosy przedsionka nosa, włosy ucha zewnętrznego)

- włosy pokrywające pachy i narządy płciowe

- włosy powierzchni skóry (dłuższe i meszek)

a)     Mieszek włosa

Mieszek włosowy to nabłonkowa rurka otwierająca się na powierzchni naskórka. Cały mieszek wraz z gruczołem łojowym otacza włóknisto-łącznotkankowa torebka włosa. Dolna część mieszka jest cebulkowato rozszerzona i tworzy cebulkę włosa (opuszkę włosa). Cebulka włosa obejmuje swą dolną wklęsłą powierzchnią wyspecjalizowany obszar skóry właściwej zwany brodawką włosa. Brodawka zawiera liczne nerwy i drobne naczynia krwionośne. Cebulka włosa zbudowana jest z licznych drobnych nabłonkowych komórek rozrodczych (macierz włosa), które się intensywnie dzielą i wytwarzają włos właściwy i pochewkę wewnętrzną włosa. Między komórkami rozrodczymi są rozrzucone melanocyty. U ludzi o ciemnych włosach aktywne melanocyty występują bardzo licznie i zaopatrują w melaninę komórki, z których powstaje kora włosa. Rdzeń i powłoczka nie zawierają barwnika.

Komórki zewnętrznej warstwy cebulki włosa wytwarzają pochewkę wewnętrzną włosa. Pochewka wewnętrzna włosa składa się z 3 warstw ułożonych dachówkowato komórek będących odpowiednikiem warstwy ziarnistej i jasnej naskórka:

- warstwy nabłonkowej jasnej Henlego zbudowana z jednej warstwy komórek

- grubszej warstwy nabłonkowej ziarnistej Huxleya zawierającej duże czerwone ziarna keratohialiny zwanej we włosie trichohialiną

- powłoczki utworzonej przez zachodzące na siebie dachówkowato płytki rogowe. W dolnej części mieszka łączy się z powłoczką włosa.

Pochewka wewnętrzna włosa rogowacieje i wchodzi w skład włosa właściwego. Sięga ona mniej więcej do poziomu ujścia gruczołu łojowego, gdzie zanika pozostawiając przestrzeń, do której wydzielany jest łój.

Pochewkę zewnętrzną włosa tworzy zmodyfikowany naskórek. Blisko otwarcia mieszka na powierzchnię skóry ma ona wszystkie warstwy (podstawną, kolczystą i ziarnistą). W dolnych częściach mieszka włosowego, poniżej ujścia gruczołu łojowego zbudowana jest tylko z komórek kolczystych i podstawnych.

Na zewnątrz od pochewki zewnętrznej występuje gruba błona podstawna zwana błoną szklistą. Otacza ją łącznotkankowa torebka włosa.

b) Włos właściwy

              Włos właściwy zbudowany jest z dwóch lub trzech warstw keratyny:

- rdzenia, który wykazuje znaczna zmienność (brak go w meszku włosowym). Tworzą go zwarto ułożone komórki wieloboczne. Im grubszy włos tym lepiej ma rozwinięty rdzeń

- kory zbudowanej z płaskich zrogowaciałych komórek, których długa oś leży równolegle do długiej osi włosa

- powłoczki włosa zbudowanej z płaskich łusek rogowych zachodzących dachówkowato na siebie.

              Włos właściwy zawiera zmienne ilości melaniny, w zależności od aktywności melanocytów cebulki włosa. Część włosa właściwego znajdująca się poza skórą nazywamy łodygą włosa a część znajdującą się w skórze nazywamy korzeniem włosa. 

c) Unaczynienie włosa

              Naczynia krwionośne występują tylko w torebce korzenia włosa i brodawce włosa. Niektóre zwierzęta ssące maja tzw. włosy dotykowe (zatokowe), które mają w torebce włosa szerokie zatoki żylne.

d) Wzrost i wymiana włosów

              Włosy człowiek nie rosną nieustannie, ale cyklicznie. Cykl taki składa się z 3 faz:

- okresu wzrostu włosa (anagen) – w fazie tej cebulki włosów są dobrze wykształcone i leżą głęboko w górnej warstwie tkanki podskórnej, a rozmnażanie komórek macierzy cebulki i wzrost włosów jest intensywne.

- faza przejściowa (katagen) – zmniejsza się wielkość cebulek włosa i przesuwa się ona do powierzchownych warstw skóry, szybkość rozmnażania i wzrostu włosa

- okres spoczynku (telogen) – dochodzi do redukcji mieszka i korzenia włosa, zahamowania wzrostu i wypadania włosów

              Anagen włosów skóry głowy (zwłaszcza okolicy ciemieniowo-potylicznej) trwa 2-5 lat, katagen kilka dni a telogen kilka tygodni. Dla włosów innych części ciała cykl włosowy trwa krócej np. anagen brwi trwa 3-5 miesięcy.

              W skórze gładkiej przeważają włosy w fazie telogenu, natomiast w skórze owłosionej głowy 90% włosów jest w fazie anagenu (przeciętnie dziennie wypada około 100 włosów). U człowieka okresy cyklu włosowego nie są zsynchronizowane i sąsiadujące ze sobą włosy mogą być w różnych fazach cyklu.

              Cykl włosowy bada się wykonując trychogram. Po wyrwaniu kilku włosów określa się pod mikroskopem stopień rozwoju mieszków.

              Zmiana włosa na nowy jest poprzedzona obumarciem starego, który nazywamy wtedy włosem buławkowym. Włos obumarły odsuwa się od swej brodawki i powoli wypada. Ze starego włosa w skórze właściwej pozostają tylko resztki pochewki zewnętrznej i cebulki. Z pozostałych komórek cebulki wytwarza się pasmo nabłonkowe, z którego odnawia się nowa cebulka. Do nowej cebulki wnika tkanka łączna tworząc nową brodawkę włosa. Cebulka wytwarza włos właściwy i pochewkę wewnętrzną. Włos w miarę wzrostu wnika do starej pochewki zewnętrznej i wypycha włos stary, jeśli ten wcześniej nie wypadł.

              Szybkość wzrostu włosa właściwego wynosi około 1cm na miesiąc co stanowi około 0,3mm-0,4 mm w ciągu doby, z dość dużymi wahaniami, jeśli chodzi o poszczególne okolice ciała.

              Wzrost włosów pozostaje pod wpływem czynników genetycznych i hormonów. Androgeny przyczyniają się do wzmożonego wypadania włosów skóry głowy a jednocześnie pobudzają porost w skórze innych części ciała. Niedożywienie, nadczynność tarczycy i urazy psychiczne mogą nasilać pewne typy łysienia.

e) gruczoły łojowe

Gruczoły łojowe mogą być gruczołami przywłośnymi (90% wszystkich gruczołów łojowych) lub gruczołami występującymi w skórze samodzielnie. Znajdują się w całej skórze z wyjątkiem skóry dłoni i stóp. Średnio jest ich około 100 /cm2, ale są miejsca gdzie jest ich znacznie więcej takie jak: głowa, twarz oraz przednia i tylna powierzchnia klatki piersiowej, srom i okolica odbytu. (300-400/cm2). Powstają one z bocznych uwypukleń pochewki zewnętrznej włosa albo naskórka. Do okresu pokwitania nie wykazują zazwyczaj aktywności, później powiększają się i rozpoczynają produkcję łoju. Produkcja łoju jest pobudzana u mężczyzn przez testosteron a u kobiet przez 17-ketosterydy kory nadnercza. Estrogeny działają hamująco na produkcje łoju.

Samodzielne gruczoły łojowe spotykamy w czerwieni wargowej (gruczoły kącikowe), w  wargach sromowych większych i mniejszych, skórze napletka i żołędzi, otoczce sutka i w powiekach. Leżą one w skórze właściwej a ich przewody odprowadzające uchodzą bezpośrednio na powierzchnię skóry.

Przewody odprowadzające gruczołów łojowych przywłośnych uchodzą do mieszków włosowych i są wysłane nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Średnica ich części wydzielniczych jest odwrotnie proporcjonalna do średnicy włosa tzn. grube włosy  maja zwykle małe gruczoły łojowe, natomiast cienkie (np. meszek) maja duże gruczoły łojowe.  Gruczoły te są zbudowane z dużych jasnych komórek zawierających w cytoplazmie liczne krople lipidowe i centralnie położone jądro. Komórki te tworzą liczne pokłady układając się w pęcherzyki. Pomiędzy nimi a błoną podstawną na obwodzie pęcherzyka leżą małe komórki macierzyste. Komórki te stale dzielą się przesuwając komórki potomne do środka gruczołu.

Wydzielina gruczołów czyli łój jest mieszaniną lipidów (trójglicerydów i kwasów tłuszczowych i estrów woskowych).Powstaje on przez masowe obumieranie komórek i uwalnianie lipidów do światła przewodów a następnie do przestrzeni między pochewką zewnętrzną włosa a włosem właściwym. Ten sposób wydzielania nazywamy wydzielaniem holokrynowym. Łój nasyca on warstwę rogowa naskórka mając prawdopodobnie  znaczenie bakterio i grzybobójcze. Sztuczne odtłuszczanie powierzchni skóry jest bodźcem do produkcji nowej porcji łoju. Nadmiar wydzielanego łoju powoduje przetłuszczenie powłok , które nazywamy łojotokiem. Natomiast zmniejszone wydzielanie łoju jest przyczyna pękania i suchości naskórka. U osób starych czynność gruczołów łojowych słabnie zwłaszcza u kobiet.

f) Mięśnie napinające włosy (mięsień wyprostny włosa)

              Mięsień ten jest pęczkiem miocytów gładkich rozciągający się między warstwą brodawkowatą skóry a torebką włosa poniżej gruczołu łojowego. Biegnie on po zewnętrznej stronie tego gruczołu. Skurcz tych mięśni np. pod wpływem zimna powoduje przemieszczenie włosa do pozycji pionowej i podniesienie naskórka (tzw. gęsia skórka) i wyciśnięcie łoju na powierzchnię naskórka. Tylko włosy przedsionka nosa i rzęsy nie maja gruczołów łojowych przywłośnych.

3. Paznokcie

              Paznokieć, składa się z twardej blaszki (trzonu, ciała)paznokcia i korzenia paznokcia. Jest on wytworem naskórka. U podstawy blaszki paznokcia znajduje się jasna przestrzeń , odgraniczona od przodu linią półkolistą. Jest to obłączek (półksiężyc). Zawiera on drobne pęcherzyki powietrza, załamujące światło. Jest to widoczny fragment macierzy paznokcia.

              Korzeń paznokcia znajduje się pod wałem paznokcia. Wał paznokcia jest to fałd skóry właściwej pokryty naskórkiem od zewnątrz i od wewnątrz. Warstwa zrogowaciała tego naskórka pokrywająca jego korzeń nazywa się obrąbkiem naskórkowym paznokcia.

Blaszka i korzeń paznokcia znajdują się na łożysku paznokcia, który składa się z naskórka (warstwa podstawna i kolczysta) i tkanki łącznej właściwej. Ta część łożyska paznokcia , która jest pokryta wałem nazywa się macierzą paznokcia. Macierz paznokcia ku przodowi przechodzi w korzeń paznokcia. Paznokieć wyrasta z macierzy. Pozostała część łożyska pełni tylko funkcję odżywczą. Od strony opuszki palca narasta na paznokieć zrogowaciała błonka naskórkowa zwana obrąbkiem naskórkowym podpaznokciowym.

Paznokieć rośnie od macierzy ku jego wolnemu końcowi i ma budowę podobną do naskórka, przy czym składa się tylko z warstwy podstawnej, kolczystej i zrogowaciałej. Jego część zrogowaciała nazywamy płytką paznokcia lub paznokciem właściwym. Komórki warstwy zrogowaciałej tworzą blaszki, których położenie w miarę przesuwania się ku przodowi zmieniało się z poziomego na bardziej pionowe.

W części zrogowaciałej paznokcia spotykamy liczne zakończenia nerwowe.

Wzrost paznokcia trwa nieprzerwanie od 5 miesiąca życia płodowego aż do śmierci osobnika, średnio 1 mm tygodniowo. Paznokcie u rąk rosną szybciej niż u stóp. Odrost pytki paznokciowej palców rąk trwa 90-150 dni. U stóp trwa to 2-3krotnie dłużej. Szybkość wzrostu paznokci jest cechą osobniczą i zmniejsza się z wiekiem.

Ciężkie choroby ogólnoustrojowe (zatrucia, choroby zakaźne) mogą spowodować czasowe zatrzymanie wzrostu paznokcia. W następstwie tego powstają na paznokciu poprzeczne bruzdy.

4. Gruczoły potowe

              Gruczołów tych posiadamy bardzo dużo od 2 do 3 milionów. Gruczoły te nie występują w czerwieni wargowej, na wewnętrznej powierzchni napletka i na żołędzi, łechtaczce i wargach sromowych mniejszych. Gruczoły potowe są najsilniej rozwinięte na skórze dłoni, jest ich tam około 1000/cm2, skórze podeszew, czoła, pach, przedniej powierzchni tułowia. Gruczoły te dzielimy na gruczoły potowe małe i gruczoły potowe duże (apokrynowe, zapachowe)

a) Gruczoły potowe małe (ekrynowe)

              Gruczoł ten składa się z cewkowej części wydzielniczej kłębkowato zwiniętej zbudowanej z walcowatych komórek nabłonkowych leżących na błonie podstawnej. Pomiędzy tymi komórkami a błona leżą komórki mioepitelialne, których skurcz powoduje wydostanie się wydzieliny do światła gruczołu. Cały gruczoł jest otoczony przez błonę własną. Części wydzielnicze leżą w warstwie siateczkowatej skóry lub górnych warstwach tkanki podskórnej

Przewód wyprowadzający posiada własną ścianę , kiedy przechodzi przez skórę właściwą a kiedy wchodzi do naskórka traci ją i otoczony jest tylko komórkami naskórka. W naskórku przewód ten ma przebieg kręty. Przewód ten otwiera się na powierzchni naskórka w zagłębieniach zwanych porami potowymi.

Wydzielinę gruczołów potowych nazywamy potem. Składa się on głównie z wody zawierającej ślady białek i lipidów oraz jony sodowe, potasowe i chlorkowe, mocznik, amoniak, kwas moczowy i witamina C. Ma on obojętne lub słabo kwaśne pH. Wytwarzanie potu jest ważnym elementem układu termoregulacyjnego ciała.

b) Gruczoły potowe  duże

              Gruczoły te występują w skórze pod pachami, w pachwinach, brodawkach sutkowych, w przedsionku nosa, skórze moszny i warg sromowych dużych i otoczeniu odbytu, powiekach oraz przewodach słuchowych zewnętrznych jako gruczoły woskowinowe

              Są to gruczoły o budowie cewkowej. Ich komórki wydzielają w sposób apokrynowy tzn. wydzielina gromadzi się w szczycie komórki a następnie odrywa się wraz z częścią szczytową komórki. Części wydzielnicze znajdują się w warstwie siateczkowatej skóry lub na granicy skórno-podskórnej. Ich przewody odprowadzające uchodzą między włosem właściwym a pochewką zewnętrzną zwykle powyżej ujścia gruczołu łojowego.

              Pot wydzielany przez te gruczoły ma znacznie więcej białek niż zwykły pot oraz substancje wonne. Wydzielina ta jest lepka i ma wygląd mleka. Gruczoły potowe duże zaczynają wydzielać w chwili osiągnięcia dojrzałości płciowej a przestają wydzielać w wieku starczym. Czynnikami pobudzającymi wydzielanie tych gruczołów są hormony płciowe a wydzielają one w odpowiedzi na takie bodźce jak strach, podniecenie seksualne, ból itd.

5. Gruczoł mlekowy (sutkowy)

              Gruczoł mlekowy jest zmodyfikowanym, parzystym gruczołem skórnym powstałym przez wpuklanie się w głąb skóry naskórka wzdłuż linii mlecznej.

              W momencie urodzenia istnieje brodawka sutka z prostym systemem przewodów odprowadzających. W okresie dojrzewania płciowego pod wpływem wzrastającego stężenia estrogenów powiększa się masa gruczołu sutkowego. Początkowo polega to na wzroście ilości tkanki tłuszczowej oraz istoty międzykomórkowej tkanki łącznej właściwej. Potem dochodzi do rozwoju systemu przewodów wyprowadzających , którego odgałęzienia wnikają do tkanki tłuszczowej i łącznej właściwej.

a) budowa ogólna

              Miąższ gruczołu mlekowego jest zbudowany z 12-20 wyraźnych płatów, z których każdy składa się z układu przewodów odprowadzających z oddzielnym ujściem na brodawce sutka. Przewody te są zatopione w tkance tłuszczowej z przegrodami włóknisto-kolagenowymi. Przegrody te przyczepiają się do skóry za pomocą więzadeł zawieszających, a z drugiej strony przyczepiają się do powięzi pokrywającej mięsień piersiowy.

b)     brodawka sutka

Brodawka to okrągły, wzniesiony obszar zmodyfikowanej skóry z nieznacznie pofałdowanym naskórkiem, zawierającym liczne melanocyty oraz keratynocyty zawierające wiele ziaren melaniny (powoduje to jej ciemniejsze zabarwienie. Znajduje się tu wiele zakończeń czuciowych. Pod naskórkiem znajduje się tkanka łączna właściwa zawierająca liczne miocyty gładkie , które się układają wokół przewodów mlekonośnych i ich zatok. Pod wpływem impulsów nerwowych lub działania oksytocyny (wydzielana w pobudzeniu płciowym lub mechanicznym drażnieniu) miocyty te kurczą się i powodują sztywnienie brodawki (wzwód).

Brodawka jest otoczona przez otoczkę brodawki stanowiącą zmodyfikowaną skórę i zawierającą duże gruczoły łojowe i zmodyfikowane gruczoły mlekowe Montgomery’ego (mają budowę pośrednią między gruczołem potowym a mlekowym). Ujścia tych gruczołow tworzą na powierzchni otoczki niewielkie wyniosłości. Otoczka również wykazuje wzmożoną pigmentację.

Na szczycie brodawki sutka znajduje się 12-20 małych otworków stanowiących ujścia dużych przewodów odprowadzających brodawki.

c)      układ przewodów wyprowadzających

W tkance łącznej zatopione są duże przewody mlekonośne (15-20 tyle ile płatów), które ku obwodowi rozgałęziają się na wiele mniejszych przewodów. Przewody te uchodzą do brodawki sutka , gdzie się rozszerzają tworząc ...