49_onak-szczepanik.pdf

Mgr inż. Beata Onak-Szczepanik

Katedra Teorii Ekonomii

Uniwersytetu Rzeszowskiego

Miejsce i rola sektora małych i średnich przedsiębiorstw

w gospodarce Polski

WSTĘP

Zmiany systemowe i strukturalne polskiej gospodarki zapoczątkowane na prze-

łomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych doprowadziły do niezwykle dy-

namicznego rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Sektor ten spełnia

bardzo ważne funkcje, wpływając zarówno na sferę gospodarczą, jak i społeczną

kraju. Biorąc pod uwagę dotychczasowe osiągnięcia małej i średniej przedsiębior-

czości oraz dalsze perspektywy jej rozwoju, stanowi ona praktycznie jedyną szansę

zwiększenia zatrudnienia, eksportu oraz skutecznego konkurowania polskiej gos

podarki na rynku europejskim, a w obliczu globalizacji – na rynkach światowych 1 .

Jednocześnie małe i średnie przedsiębiorstwa napotykają na swojej drodze liczne

bariery, które doprowadzają do ograniczenia ich dalszego rozwoju, a niekiedy do

ich upadku.

W artykule przedstawiono klasyfikacje i definicje małego i średniego przedsię-

biorstwa, ukazano charakterystykę sektora MŚP w gospodarce polskiej w latach

2000–2002 oraz wskazano na najważniejsze bariery ograniczające jego działal-

ność.

DEFINICJA I KLASYFIKACJA MAŁYCH I ŚREDNICH

PRZEDSIĘBIORSTW

Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. prawo działalności gospodarczej zastąpiła

termin podmiot gospodarczy, którym posługiwała się ustawa o działalności gos

podarczej z 1988 r., pojęciem przedsiębiorcy. (Dz.U.Nr 101, poz.1178, z 2000 r.

1 Patrz szerzej: M. Matejun, Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw (na przykładzie

aglomeracji łódzkiej) , [w:] Przedsiębiorczość: szansą na sukces rządu, gospodarki, przedsiębiorstw,

społeczeństwa , pod red. K. Piech, M. Kulikowski, Instytut Wiedzy, Warszawa 2003, s. 235.

614

BEATA ONAKSZCZEPANIK

Nr 86, poz. 958 i Nr 114, poz. 1193). Przedsiębiorcą zgodnie z art. 2 ustawy jest

osoba fizyczna, osoba prawna oraz niemająca osobowości prawnej spółka pra-

wa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje

działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 1. ustawy.

Definicje małego i średniego przedsiębiorcy zostały zawarte w artykule 54

i 55 ustawy – Prawo działalności gospodarczej (Dz.U.z 1999 r. Nr 101, poz.

1178, ze zm.).

Zgodnie z treścią ustawy, za małego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę,

który w poprzednim roku obrotowym zatrudniał średnio rocznie mniej niż 50 pra-

cowników, osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz

operacji finansowych nieprzekraczających równowartości w złotych 7 milionów

euro lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec roku obrotowego

nie przekroczyła równowartości w złotych 5 mln euro (tabela 1). Nie uważa się

jednak za małego przedsiębiorcy, w którym przedsiębiorcy inni niż mali posiadają

więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji oraz prawa do ponad 25% udziału

w zysku, więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).

Ustawa określa również definicję średniego przedsiębiorcy, czyli takiego,

który w poprzednim roku obrotowym zatrudniał średniorocznie mniej niż 250

pracowników, osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług

oraz operacji finansowych nieprzekraczających równowartości w złotych 40

milionów euro lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec roku

obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 27 mln euro (tabela 1).

Nie uważa się jednak za średniego przedsiębiorcy, w którym przedsiębiorcy in-

ni niż mali i średni posiadają więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji oraz

prawa do ponad 25% udziału w zysku, więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu

wspólników (akcjonariuszy).

W przypadku przedsiębiorcy działającego krócej niż rok, o uznaniu przed-

siębiorcy za małego lub średniego stanowi tylko wysokość średniomiesięcznego

zatrudnienia za ostatni, pełny miesiąc jego działania.

Tabela 1

Klasyfikacja małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce do 2004 roku

Średnie

przedsiębiorstwa

Maksymalna liczba zatrudnionych pracowników poniżej 50 poniżej 250

Maksymalny przychód przedsiębiorstwa (w mln euro) 7

Wyszczególnienie

Małe

przedsiębiorstwa

Suma aktywów bilansu sporządzonego na koniec

poprzedniego roku obrotowego (w mln euro)

Źródło: Opracowano na podstawie I. Czaja, R. Śliwa, System wspierania przedsiębiorczości w Polsce.

Pomocnicze materiały dydaktyczne , Wyd. AE, Kraków 2003, s.28.

MIEJSCE I ROLA SEKTORA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W gOSPODARCE POLSKI

615

Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej zmienia

wymogi w zakresie małych i średnich przedsiębiorstw. Zgodnie z tą ustawą, za

małego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym

z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pra-

cowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów

i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych

10 mln euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jedne-

go z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 10 mln euro. Z kolei za

średniego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym

z dwóch lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników

oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz

operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 50 mln euro,

lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie

przekroczyły równowartości w złotych 43 mln euro.

W przypadku przedsiębiorcy działającego krócej niż rok, jego przewidywany

obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych,

a także średnioroczne zatrudnienie oszacowuje się na podstawie danych za ostat-

ni okres, udokumentowany przez przedsiębiorcę 2 .

CHARAKTERYSTYKA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW

Sektor MŚP w Polsce, podobnie jak w krajach wysoko rozwiniętych odgrywa

ważną rolę w gospodarce. Przede wszystkim stanowi źródło dochodów dla budże-

tu państwa i budżetu gmin, bierze udział w tworzeniu produktu krajowego brut-

to, tworzy nowe miejsca pracy, przyczynia się do kreowania zmian społecznych

i funkcjonalnych obszaru, na którym działają (regionu, województwa, gminy) oraz

wpływa na innowacyjność gospodarki.

Małe i średnie przedsiębiorstwa odznaczają się znaczną elastycznością i ope-

ratywnością w działaniach na rynku. Są one zdolne skutecznie konkurować nawet

z największymi przedsiębiorstwami ze względu na bardzo ścisłą kontrolę kosztów,

szybką dyfuzję innowacji, a nade wszystko ze względu na wysoką motywację

osiągnięć właściciela i pracowników 3 . Dodatkowo M. Strużycki uważa, że małe

i średnie firmy mogą mieć przewagę nad firmami dużymi, zwłaszcza w zakresie

następujących czynników 4 :

–szybka reakcja na zmieniające się wymagania rynku;

2 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, rozdz. 7, art. 105, 106, 109.

3 J. Targalski, Przedsiębiorczość i zarządzanie , Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2003, s. 12.

4 Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem. Uwarunkowania europejskie , pod red. M. Stru-

życki, Difin, Warszawa 2002, s. 20–21.

616

BEATA ONAKSZCZEPANIK

–niezbiurokratyzowane struktury zarządzania;

–wykorzystywanie okazji gospodarczych przez przedsiębiorczych kierowni-

ków, którzy umieją wykorzystać przewagę konkurencyjną na rynku i są skłon-

ni do podjęcia ryzyka;

–racjonalny przepływ informacji wewnątrz firmy w celu najlepszego dostoso-

wania się do zmian i wymagań zewnętrznych;

–lepsze wykorzystanie specjalistów o szerszym zakresie wiedzy, którzy dobrze

znają się nie tylko na nowoczesnych technologiach, ale także na rynku, na

konkurentach, itp.;

–łatwe wchodzenie w układy kooperacyjne przez szybkie organizowanie no-

wych miejsc pracy, częste wykorzystywanie metody nakładczej, itp.;

–wykorzystywanie uprzywilejowanych warunków do uzyskiwania środków

finansowych ze źródeł specjalnie uruchamianych dla wspierania rozwoju gos

podarki lokalnej.

Z kolei na tych obszarach rynku, gdzie nie są w stanie konkurować, przyjmują

strategię współpracy. Często zostają kooperantami lub podwykonawcami produk-

tów lub usług niezbędnych dla większych firm. Region nasycony małymi i śred-

nimi podmiotami tworzy rynek odporniejszy na wahania koniunkturalne, gdyż

charakteryzuje się on dużą odpornością na wszelkie „zakłócenia” oraz znaczną

elastycznością i łatwością pod względem dostosowania do zmieniających się wa-

runków rynkowych.

Oddzielna grupa czynników charakteryzujących pozycję i rozwój małych

i średnich przedsiębiorstw wynika z faktu ich rozproszenia w różnorodnych ukła-

dach lokalnych, które z reguły przybliżają ich działalność do obszaru występowa-

nia różnych zakresów popytu. Pozwala to na 5 :

–znaczną redukcję kosztów transportu;

–szybsze zwiększenie lub zmniejszenie produkcji danego wyrobu;

–ograniczenie kosztów przechowywania wyrobów;

–zmniejszenie kosztów ogólnych, co wpływa na konkurencyjność firmy;

–rozwijanie możliwości indywidualnego sprawdzania się twórczych i przed-

siębiorczych pracowników i kierowników;

–indywidualizowanie kontaktów między pracownikami a klientami;

–kształtowanie reputacji lokalnej we wszystkich przejawach orientacji marke-

tingowej, a także tradycji firmy, jej wielopokoleniowych kontaktów, itp.;

–kształtowanie lojalności wobec marki oraz firmy nawet wówczas, jeśli łączy

się to z wyższą ceną.

W 2002 r. Krajowy Rejestr Urzędowy Podmiotów gospodarki Narodowej

REgON liczył ponad 3 miliony 514 tysięcy małych i średnich przedsiębiorstw,

5 Tamże, s. 21–22.

MIEJSCE I ROLA SEKTORA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W gOSPODARCE POLSKI

617

co stanowiło 99,8% ogólnej liczby zarejestrowanych przedsiębiorstw. W sekto-

rze małych i średnich przedsiębiorstw, przedsiębiorstwa małe stanowiły 99,9%,

zaś przedsiębiorstwa średnie zaledwie 0,1% (tabela 2).

Tabela 2

Liczba przedsiębiorstw wg REgON

ponad 250

osób

2000 3 182 577 3 176 161 3 147 059 29 102 6416

2001 3 374 956 3 368 366 3 337 557 30 809 6589

2002 3 521 189 3 514 859 3 484 461 30 398 6330

Źródło: Opracowano na podstawie www.parp.gov.pl/01.php.

Przedsiębiorstwa

ogółem

Przedsiębiorstwa

MŚP

0–49

osób

50–249

osób

W praktyce okazuje się, że oszacowanie rzeczywistej liczby małych i średnich

przedsiębiorstw jest trudne do ustalenia. Rejestr REgON służy wprawdzie do ewi-

dencji przedsiębiorstw działających w Polsce, jednakże ukazuje on jedynie liczbę

przedsiębiorstw zarejestrowanych, a nie działających, czyli aktywnych. Przedsię-

biorstwa aktywne są szacowane na podstawie liczby jednostek przysyłających do

gUS tzw. ankietę strukturalną 6 . Różnice te wynikają między innymi z nietermi-

nowego zgłaszania zaprzestania aktywności gospodarczej przez przedsiębiorców

(zwłaszcza tych drobnych), jak również z różnych powodów rejestracji działal-

ności gospodarczej, która faktycznie nigdy nie została zrealizowana. Dla przy-

kładu, na koniec 2002 roku wg REgON było zarejestrowanych ponad 3 miliony

514 tysięcy przedsiębiorstw małych i średnich (tabela 2), z tego 49,3%, tj. ponad

1,7 miliona, firm aktywnych (tabela 3). Dodatkowo w grupie małych i średnich

przedsiębiorstw aktywnych zdecydowanie dominują firmy małe – w 2002 roku

było ich ponad 1,7 miliona, zaś firm średnich ponad 13 tysięcy. Omawianą ten-

dencję zawiera tabela 3.

Tabela 3

Liczba przedsiębiorstw aktywnych

ponad 250

osób

2000 1 766 073 1 763 002 1 748 775 14 227 3071

2001 1 657 630 1 654 822 1 641 403 13 419 2808

2002 1 735 424 1 732 701 1 719 615 13 086 2723

Źródło: Opracowano na podstawie www.parp.gov.pl/02.php.

Przedsiębiorstwa

ogółem

Przedsiębiorstwa

MŚP

0–49

osób

50–249

osób

6 W odniesieniu do jednostek o liczbie pracujących do 9 osób, które sprawozdań nie przysyłają,

szacunek liczby przedsiębiorstw aktywnych został oparty na wynikach badań gUS przeprowadzonych

metodą reprezentacyjną.

Lata

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: