22 ŚW. TOMASZ Z AKWINU - SUMA TEOLOGICZNA - TOM XXII - UMIARKOWANIE.pdf

(895 KB) Pobierz
ŚW. TOMASZ Z AKWINU
SUMA TEOLOGICZNA
Tom 22
____________________________
UMIARKOWANIE
(2-2, qu. 141-170)
Przetłumaczył i objaśnieniami zaopatrzył:
Ks. Stanisław Bełch
„Jak najgoręcej pragniemy, by z każdym dniem wzrastała
liczba ludzi czerpiących z dzieł Tomasza z Akwinu oświatę i
naukę; dotyczy to nie tylko księży i ludzi wielkiej nauki...
Wielce też sobie życzymy, by ze względu na potrzeby
Chrześcijaństwa coraz więcej wydobywano skarbów z jego
wskazań. Trzeba więc jego pisma tłumaczyć i wydawać w jak
największej ilości języków...”
Papież Jan XXIII, 16 września 1960
(AAS. 25.X.1960)
NAKŁADEM KATOLICKIEGO OŚRODKA
WYDAWNICZEGO „VERITAS”
4-8, PRAED MEWS, LONDON, W.2.
1
ZAWARTOŚĆ TOMU 22
1. Traktat: UMIARKOWANIE
2. Odnośniki do tekstu
3. Objaśnienia tłumacza
2
ZAGADNIENIE 141.
O UMIARKOWANIU
Zajmiemy się teraz badaniem umiarkowania. Najpierw zastanowimy się nad
samym umiarkowaniem, następnie zaś nad jego częściami, a wreszcie nad tyczącymi
go przykazaniami. Co do pierwszego, trzeba najpierw zbadać naturę umiarkowania, a
następnie przeciwne mu występki.
W związku z pierwszym szukać będziemy odpowiedzi na osiem pytań: 1. Czy
umiarkowanie jest cnotą? 2. Czy jest cnotą specjalną? 3. Czy dotyczy tylko pożądań?
4. Czy dotyczy tylko przyjemności dotyku? 5. Czy dotyczy przyjemności smaku jako
osobnego zmysłu, czy też jako pewnego rodzaju dotyku? 6. O prawidle (normie)
umiarkowania. 7. Czy jest ono cnotą kardynalną czyli główną? 8. Czy jest
najważniejszą z cnót?
Artykuł 1.
CZY UMIARKOWANIE JEST CNOTĄ ? (1)
Nie wydaje się, by umiarkowanie było cnotą.
1. Cnota nie sprzeciwia się skłonnościom natury, a to dlatego, bo, jak powiedziano w
Etyce1), jest ona wymogiem naturalnej skłonności. Natomiast umiarkowanie odciąga
od przyjemności, do których, jak powiedziano w Etyce2), skłania nas natura.
2. Jak powiedziano wyżej3), cnoty są wzajemnie powiązane, natomiast są ludzie
mający umiarkowanie, którzy nie mają innych cnót; wielu bowiem ludzi
umiarkowanych jest chciwcami lub tchórzami.
3. Każda cnota ma jakiś odpowiadający jej dar Ducha świętego, jak o tym była mowa
wyżej4). Natomiast nie wydaje się, by można umiarkowaniu przydzielić jakiś
stosowny dlań dar, jako że z tego co wyżej powiedziano wynika, iż wszystkie dary
przydzielono innym cnotom.
Przeciwnego zdania jest jednak Augustyn, który mówi5): „Jest cnota, która
zwie się umiarkowaniem”.
Odpowiedź: Jak powiedziano wyżej6) sama natura cnoty ma to do siebie, że skłania
człowieka do dobra. Dobroć zaś człowieka polega na byciu zgodnie z rozumem, jak
mówi Dionizy7). Dlatego cnotą ludzką jest to co skłania człowieka do tego, co jest
według rozumu. Do tego skłania zaś umiarkowanie, którego sama nazwa wskazuje na
opanowanie lub umiar, który sprawia rozum; wobec tego umiarkowanie jest cnotą.
Ad 1. Natura skłania każdą rzecz do tego, co jest dla tej rzeczy odpowiednie; dlatego
człowiek pragnie przyjemności stosownej dla siebie. Ponieważ zaś człowiek jako taki
jest rozumny (rationalis), wobec tego te tylko przyjemności są dla człowieka
stosowne, które są zgodne z rozumem, i od tych umiarkowanie nie odciąga, lecz od
tych, które są rozumowi przeciwne. Stąd wynika, że umiarkowanie nie sprzeciwia się
skłonnościom natury ludzkiej, lecz się z nimi zgadza. Jeśli zaś sprzeciwia się czemuś
w naturze ludzkiej, to tylko zwierzęcej skłonności natury, buntującej się przeciw
rozumowi. (2)
3
Ad 2. Brane jako pełna cnota, umiarkowanie zawsze łączy się z roztropnością, której
ludzie moralnie zepsuci nie mają. Dlatego ludzie nie mający innych cnót, a podlegli
wadom przeciwnym tym cnotom, nie mają umiarkowania jako cnoty, lecz sprawują się
w sposób umiarkowany dzięki pewnemu naturalnemu usposobieniu. Pewne bowiem
niedoskonałe cnoty są człowiekowi przyrodzone, o czym była już mowa poprzednio8),
albo nabyte drogą nawyku, te jednak, bez roztropności, nie są w pełni rozumne, jak
powiedziano wyżej9). (3)
Ad 3. Umiarkowaniu odpowiada dar bojaźni, dzięki któremu człowiek powściąga się
od przyjemności zmysłowych, jak o tym mówi Psalmista10): „Przebij bo jaźnią twoją
ciało moje”. Wprawdzie dar bo jaźni głównie dotyczy Boga, którego obrazy unika, i
pod tym względem odpowiada cnocie nadziei (o czym była mowa wyżej11), może
jednak drugorzędnie dotyczyć wszystkiego, czegokolwiek człowiek wystrzega się, by
uniknąć obrazy Boga. Jeśli zaś do czego potrzebuje człowiek bo jaźni Bożej, to przede
wszystkim do uniknięcia tego, co najbardziej wabi i pociąga, a to jest przedmiotem
umiarkowania; dlatego dar bo jaźni Bożej łączy się także z umiarkowaniem. (4).
Artykuł 2.
CZY UMIARKOWANIE JEST CNOTĄ OSOBNĄ ?
Nie wydaje się, by umiarkowanie było cnotą. osobną.
1. Augustyn mówi1), że „do umiarkowania. należy zachować Bogu człowieka
nieskażonym i nie zepsutym”. A ponieważ dokonywanie tego należy do każdej cnoty,
wobec tego umiarkowanie jest cnotą ogólną.
2. Według Ambrożego2), „umiarkowanie ma na uwadze przede wszystkim
równowagę i spokój ducha i tego głównie szuka.” A ponieważ to sama daje każda
cnota, więc umiarkowanie list cnotą ogólną.
3. Według Cycerona3), „piękno i wierność (5) są nierozdzielne” oraz „wszystko co
prawe jest zarazem piękne”. A ponieważ piękno moralne jest cechą umiarkowania,
przeto umiarkowanie nie jest cnotą osobną.
Przeciwnego zdania jest jednakże Filozof, który uważa umiarkowanie za cnotę
osobną4).
Odpowiedź: Według utartego sposobu mówienia niektóre nazwy powszechne są
używane na oznaczenie jakiejś rzeczy pojedynczej, wybijającej się wśród innych
określanych tą nazwą. Tak np. mianem „miasto" oznaczamy Rzym. Podobnie jest z
nazwą „umiarkowanie”, której można używać w znaczeniu ogólnym lub
szczegółowym. Umiarkowanie brane ogólnie nie jest cnotą osobną, lecz ogólną,
ponieważ pojęcie umiarkowania oznacza pewne usposobienie lub umiar nałożony
przez rozum na ludzkie działania i uczucia, a to zachodzi w każdej cnocie. Jednakże
umiarkowanie i męstwo różnią się istotnie, nawet gdy obie te cnoty brane są w
znaczeniu ogólnym. Umiarkowanie bowiem odciąga człowieka od tego, co wbrew
rozumowi nęci jego żądzę; natomiast męstwo pobudza do wytrzymania i do
atakowania tego, przed czym człowiek ucieka z pogwałceniem dobra moralnego.
Brane w znaczeniu określonym i właściwym, umiarkowanie powściąga pożądanie
przed tym, co człowieka najbardziej wabi; tak brane, umiarkowanie jest cnotą osobną,
bo ma osobną materię, podobnie jak męstwo.
4
Ad l. Dążenia ludzkie psuje przede wszystkim to, co pociąga człowieka do odstąpienia
od reguły rozumu i prawa Bożego. Dlatego, jak nazwa umiarkowania może mieć dwa
wyżej podane znaczenia, tak i nazwa nieskazitelności, którą Augustyn przydziela
umiarkowaniu.
Ad 2. Jak o tym będzie zaraz mowa5), to, czego dotyczy umiarkowanie, może jak
najbardziej wytrącić ducha ludzkiego z równowagi ponieważ są to rzeczy dla
człowieka naturalne. Dlatego równowagę ducha przypisuje się w sposób szczególny
umiarkowaniu, pomimo że tę równowagę sprawiają również inne cnoty.
Ad 3. Wprawdzie piękno jest cechą każdej cnoty, to jednak przydziela się je głównie
umiarkowaniu, a to z dwu powodów: 1. Z powodu powszechnej treści umiarkowania,
z którego pochodzi spokojna i stosowna proporcja, na której, według Dionizego6),
polega istota piękna. 2. Ponieważ to, od czego powściąga umiarkowanie, jest czymś w
człowieku najniższym, należącym do jego natury zwierzęcej, jak o tym za chwilę
będzie mowa7), i zdolnym człowieka najbardziej splamić. Dlatego piękność
przypisuje się głównie umiarkowaniu, jako temu, które głównie chroni człowieka
przed brzydotą. Z tego też powodu głównie umiarkowaniu przydziela się czesność.
Mówi bowiem Izydor8): „Czesny wolny od brzydoty; czesność bowiem jest jakby
stanem czci”. (6) To zaś najbardziej zachodzi w umiarkowaniu, które, jak o tym
będzie mowa później9), wyklucza najgorzej hańbiące występki.
Artykuł 3.
CZY PRZEDMIOTEM UMIARKOWANIA SĄ
TYLKO ŻĄDZE I PRZYJEMNOŚCI? (7)
Wydaje się, że umiarkowanie nie dotyczy tylko samych żądz i przyjemności.
1. Mówi Cycero1), że „umiarkowanie wyraża się nieugiętym i mądrym panowaniem
rozumu nad rozkoszą i innymi burzliwymi siłami ducha.” Ponieważ owe burzliwe siły
ducha to wszystkie namiętności, dlatego umiarkowanie dotyczy nie samych tylko żądz
i przyjemności.
2. „Przedmiotem cnoty jest to co trudne i dobre”2). Lecz trudniej jest miarkować lęk,
zwłaszcza wobec niebezpieczeństwa śmierci, niż panować nad żądzami i
przyjemnościami, które są niczym wobec cierpień l niebezpieczeństwa śmierci, jak to
mówi Augustyn3). wydaje się więc, że umiarkowanie nie zajmuje się głównie żądzami
l przyjemnościami.
3. Według Ambrożego umiarkowanie zaprowadza „wdzięk ładu”4) (8). Zaś według
Cycerona5) do umiarkowania należy „uspokajanie zaburzeń ducha i ład rzeczy”. Lecz
ład należy zaprowadzić nie tylko w dziedzinie pożądań i przyjem-ności, lecz także w
czynnościach zewnętrznych i we wszystkim co zewnętrzne. Zatem umiarkowanie ma
zajmować się nie tylko samymi pożądaniami i przyjemnościami.
Przeciwnego zdania jest Izydor6), który mówi, że umiarkowanie jest czymś, co
„kiełzna lubieżność pożądań”.
Odpowiedź: Jak wyżej powiedziano7), rzeczą cnoty moralnej jest obronić dobro
moralne przed buntującymi się przeciw rozumowi namiętnościami. Ruch zaś
namiętności ducha jest dwojaki, jak to powiedziano wyżej przy omawianiu
namiętności8). Jeden wyraża się dążeniem siły zmysłowej do osiągnięcia dobra
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin