kultura i psychologia – wzajemne zależności; relatywizm kulturowy
1. zarys historyczny
- Najwcześniejszy czynnik wyzwalający zainteresowanie różnicami międzykulturowymi – teoria rozwoju społecznego Darwina (wczesny prekursor; powstanie ras ludzkich w różnych miejscach świata związane z wpływem środowiska na zachowanie człowieka)
- Wundt – psychologiczna analiza danych zgromadzonych przez historyków i antropologów
- Po I wojnie – rozwój analiz międzykulturowych; odrzucenie etnocentryzmu; rozumienie i interpretowanie kultury w jej własnych ramach;
- Powstanie jako odrębnej dyscypliny – lata 60te
- Powstanie międzynarodowego stowarzyszenia psychologii międzykulturowej (1972) w Hongkongu - Dawson
- Wykorzystanie pojęć emic (idee specyficzne dla kultury) i etic (idee uniwersalne dla kultur)
2. definicja kultury
- Kultura – twór złożony z obiektywnych wytworów człowieka oraz subiektywnych które w czasie minionym zwiększały prawdopodobieństwo przetrwania (przejawiające się zadowoleniem wśród osób zajmujących tę samą niszę ekologiczną) i stały się wartością wspólną dla wszystkich którzy mogli się komunikować dzięki wspólnocie języka i czasoprzestrzeni życia
- Wyznaczniki:
o wszystko to co jest wytworem człowieka
o w przeszłości cel adaptacyjny
o płaszczyzna wspólnoty i wymiany
o między tymi co mają wspólny język, rejon zamieszkania i czas
3. wymagania metodologiczne w badaniach międzykulturowych
- Niezbędne użycie konstruktów typu emic – dostosowanie narzędzia do kultury np. pojęcia
- Zastosowanie procedur wykorzystujących różnorodne techniki: eksperyment, obserwacja, kwestionariusz ankiety, analiza matematyczna
4. cele psychologii
- Wzbogacanie wiedzy o ludziach – opis ludzkich zachowań, wyjaśnianie ich przyczyn, trafne ich przewidywanie; przez prowadzenie badań psychologicznych i tworzenie teoretycznych modeli zachowań
- Wykorzystywanie zgromadzonej wiedzy do skutecznego wpływania na życie ludzkie z nadzieją na jego poprawę
5. cele badań międzykulturowych
- Ujęcie wąskie - analizowanie różnic w zachowaniach przedstawicieli różnych kultur i ujmowanie prawd i zasad psychologicznych jako specyficznych kulturowo
- Ujęcie szerokie - szukanie podobieństw między zachowaniami i ujmowanie prawd i zasad psychologicznych jako uniwersalnych kulturowo
6. definicja kultury
- Definicja pojęcia kultura - Triandis:
o dynamiczny – tendencje uśrednione, najbardziej powszechne; zmienne
o system reguł jawnych i ukrytych – odrębne lecz wzajemnie powiązane elementy
o ustanawianych przez grupy
o i mających zapewnić im przetrwanie – stanowią podstawy ładu społecznego, unikanie chaosu
o dotyczących wartości przekonań norm i zachowań
o podzielanych przez grupę lecz w różnym stopniu uznawanych przez poszczególne jednostki w ramach grupy
o przekazywanych z pokolenia na pokolenie stosunkowo trwałych
o lecz mogących się zmieniać w czasie
7. reguły ponadkulturowe a różnice międzykulturowe – etyka i emika
- Etyka – aspekty życia które wydają się niezmienne w różnych kulturach – prawdy i zasady uniwersalne
- Emika – aspekty życia wydające się różnić w zależności od kultury – prawdy i zasady specyficzne kulturowo
8. Jak kultura wpływa na zachowania i procesy umysłowe – model berry’ego
- Środowisko ekologiczne, kontekst społeczno-polityczny i biologia -> praktyki kulturowe -> cechy psychiczne
kulturowe uwarunkowania rozwoju
1. Enkulturacja a socjalizacja
- socjalizacja – proces uczenia się i uwewnętrzniania kulturowo uwarunkowanych reguł i wzorów zachowania; odnosi się do rzeczywistego procesu i mechanizmów poprzez które ludzie uczą się reguł obowiązujących w ich społeczeństwie i w danej kulturze
- enkulturacja – przyswajanie sobie przyjętych w danej kulturze sposobów i stylów zachowywania się; odnosi się do wytworów socjalizacji – subiektywnych, wewnętrznych, psychologicznych aspektów kultury, które zostają uwewnętrznione w toku rozwoju; wynik socjalizacji
- podmioty socjalizacji – osoby, instytucje i organizacje które mają zapewnić prawidłowy przebieg procesu
- bronferbrenner – rozwój jako dynamiczny proces zachodzący między jednostką a środowiskiem
o Mikrosystem – bezpośrednie otoczenie
o Mezosystem – powiązania między mikrosystemami
o Egzosystem – środowisko wpływające pośrednio
o Makrosystem – kultura, religia, społeczeństwo
2. Kultura, wychowywanie dzieci, rodzicielstwo i rodzina
- cele i przekonania związane z rodzicielstwem – związane z określonym kontekstem opiekuńczym i z zachowaniami cenionymi w danej kulturze (matki z Kenii i bostonu)
- style wychowawcze – korzystny wpływ uzależnony od grupy etnicznej
o Autorytarny
o Permisywny
o Autorytatywny
o niezaangażowany
- Badania międzykulturowe dotyczące zachowań i strategii rodzicielskich – wyniki wskazują na różnice ale i podobieństwa międzykulturowe w dziedzinie stylów wychowawczych i zachowań rodzicielskich;
- zmienność zachowań rodzicielskich jako funkcja sytuacji ekonomicznej
- rodzeństwo
- rodziny rozszerzone – bufor chroniący dziecko przed codziennymi stresami, przekazywanie dziedzictwa kulturowego z pokolenia na pokolenie; wspólnota zasobów, wsparcie emocjonalne, wspólne wychowywanie dzieci
3. kultura a rówieśnicy
- typy kultur
o postfiguratywna
o kofiguratywna
o prefiguratywna
- kontakt z grupami rówieśniczymi – w zależności od kultury częstość kontaktów z rówieśnikami może być istotna lub niezbyt ważna dla procesu enkulturacji
- przyjaźnie – przyswajanie kulturowych zasad negocjacji, wzajemności, współpracy, wrażliwości interpersonalnej
4. kultura a opieka przedszkola
- zróżnicowanie form opieki przedszkolnej
- opieka przedszkolna a rozwój dziecka – rozwój uzależniony od jakości opieki
5. kultura a edukacja
- międzykulturowe różnice w osiągnięciach matematycznych
- czynniki społeczno-kulturowe wpływające na wyniki w matematyce
o język – konstrukcja liczebników
o system oświaty – programy nauczania, preferowane treść i tematy, środowisko (szkoła, starszyzna, rodzina), organizacja planowanie i realizacja planów zajęć
o wartości rodzicielskie i rodzinne – ważność wrodzonych umiejętności bądź wysiłku, preferowanie podobieństw bądź różnic, postrzeganie przyczyn niepowodzeń w czynnikach zewnętrznych bądź wewnętrznych
o style nauczania i relacje nauczyciel-uczeń
o postawy i oceny poznawcze uczniów
6. religia – ustanawianie reguł postępowania, przygotowywanie dzieci do ról mężczyzn i kobiet, wkład w kształtowanie tożsamości jednostek, zapewnienie wsparcia, poczucia przynależności i własnej wartości
7. nisza rozwojowa – w niej zachodzi enkulturacja
8. 3 obszary wpływu na rozwój
- otoczenie fizyczne i społeczne
- cechy psychiczne opiekunów
- sposoby opieki i wychowania
9. Modele wpływu:
- wczesny etap badań – lata 60-70te
o Kultura -> matka -> niemowlę
- późniejszy etap badań – lata 80te – model rozwojowy
o Geny -> niemowlę -> matka -> kultura
- współcześnie – rodziców i dzieci traktuje się jako równoprawne podmioty enkulturacji
kultura a procesy rozwojowe
1. Kultura a temperament
- wiedza tradycyjna
o Temperament – uwarunkowany biologicznie ujawniający się po urodzeniu styl kontaktowania się z otaczającym światem
o Typy temperamentu – Thomas i Hess
- łatwy – dobre zdolności przystosowawcze, regularny umiarkowanie intensywny styl zachowania; reakcja na otoczenie żywa i pozytywna
- trudny – intensywny, nieregularny, wycofujący się, nastrój negatywny
- nieśmiały – wolno rozgrzewający się – potrzeba czasu na przystosowanie się do nowych typów aktywności i do nowych sytuacji;
o Klucz do rozwoju osobowości – dobroć dopasowania (interakcja temperamentu dziecka z temperamentem rodziców)
- międzykulturowe badania nad temperamentem
o Badania międzykulturowe prowadzone przy użyciu skali oceny zachowań noworodków NBAS (wskaźnik tempera mentalnych cech) – związek między wysokością nad poziomem morza a zachowaniem w Peru (noworodki górskie mniej uważne i aktywne, reagujące mniej żywo i trudniej uspokajające się); dzieci imigrantów chińskiego pochodzenia w USA (dzieci Chińskie spokojniejsze i mniej drażliwe niż anglosaskie); różnice międzykulturowe w temperamencie ujawniają się już u kilkudniowych noworodków
o Temperament a uczenie się kultury – różnice tempera mentalne między niemowlętami ułatwiają rodzicom z różnych kultur stosowanie stylów i zachowań wychowawczych które służą kształtowaniu i utrwalaniu określonych praktyk kulturowych; różnice kulturowe dotyczące temperamentu dzieci -> cechy osobowości i zachowania cenione w danej kulturze u dorosłych;
o Dobroć dopasowania między temperamentem a kulturą – określony typ temperamentu adaptacyjny w jednej kulturze a dezadaptacyjny w innej;
o Źródła różnic temperamentalnych – warunki środowiskowe, wpływy kulturowe (preferowanie określonych stylów), doświadczenia matki w ciąży
2. Kultura a przywiązanie
- przywiązanie – szczególna więź jaka się wytwarza między niemowlęciem a opiekunem; wpływająca na późniejsze relacje z najbliższymi
- teoria przywiązania wg bowlby’ego – teoria ewolucyjna; istnienie wrodzonych biologicznych podstaw wytwarzania się relacji z opiekunem (uśmiechanie się, gaworzenie); aspekt strategii przetrwania
- klasyfikacja stylów przywiązania wg ainsworth – Uganda 1967,1977, boston
o Bezpieczny
o Ambiwalentny – niepewność swoich zachowań wobec matki; wahanie się między dążeniem do zwrócenia na siebie uwagi a unikaniem jej;
o unikający
- badania międzykulturowe dotyczące przywiązania – matki niemowląt bezpiecznych (wrażliwe na potrzeby dziecka, ciepłe, pozytywne reakcje emocjonalne), matki niemowląt unikających (natarczywe, nadmiernie stymulujące), matki dzieci ambiwalentnych (niewrażliwe i mało zaangażowane, brak konsekwencji w zachowaniu); umiarkowany związek między wrażliwością rodzica na potrzeby dziecka a stopniem oparcia relacji na poczuciu bezpieczeństwa
- międzykulturowa trafność metod oceny przywiązania – nietrafność metody obcej sytuacji np. u dzieci japońskich; nietrafność kategorii unikającego stylu przywiązania np. u dzieci chińskich
- czy bezpieczny styl przywiązania jest optymalny we wszystkich kulturach
o Niemcy – unikający – samodzielność
o Izrael – lękowo-ambiwalentny
o Japonia – lękowo-ambiwalentny – poczucie zależności, lojalność
o Przywiązanie zjawiskiem uniwersalnym, specyficzne kulturowo są zachowania dzieci będące przejawem bezpiecznego lub nie stylu przywiązania
- przywiązanie a rozwój dziecka
o Wpływ relacji przywiązania łączącej dziecko z różnymi opiekunami na różne aspekty rozwoju
3. Rozwój poznawczy
- rozwój poznawczy – kształtowanie się umiejętności myślenia
- teoria Piageta – Szwajcaria
o Stadium sensoryczno-motoryczne – do 2 lat; rozwój inteligencji przez spostrzeganie i działanie; osiągnięcia: zdolność do posługiwania się symbolami umysłowymi jako reprezentacjami obiektów i zdarzeń (stałość obiektów), naśladownictwo odroczone i opanowanie podstaw języka;
o Stadium przedoperacyjne – 2 do 6-7 lat; brak stałości wielkości fizycznych (masa objętość liczby), centracja (skupianie się na jednym aspekcie), nieodwracalność (niezdolność do odwracania procesów), egocentryzm (niezdolność rozumienia innego punktu widzenia), animizm
o Stadium operacji konkretnych – 6-7 do 11 lat; odwracalność procesów; wielość punktów widzenia, stałość wielkości fizycznych; strategia prób i błędów
o Stadium operacji formalnych – od 11 lat; logiczne myślenie o pojęciach abstrakcyjnych; systematyczne, analityczne podejście do rozwiązywania problemów;
o Asymilacja (dopasowanie nowych idei do dotychczasowych) i akomodacja (przekształcenie dotychczasowych struktur w celu włączenia nowych niezgodnych)
o Uniwersalność stadiów rozwoju poznawczego
- teoria Piageta w badaniach międzykulturowych
o Czy we wszystkich kulturach etapy następują w tej samej kolejności – tak (wielka Brytania, Australia, Grecja, pakistan)
o Czy we wszystkich kulturach dzieci rozpoczynają kolejne stadia w tym samym wieku – nie; duża zmienność kulturowa 3 i 4 etapu;
o Czy istnieją różnice kulturowe w ramach stadiów rozwojowych – tak; duża zmienność kulturowa w kolejności nabywania umiejętności w obrębie danego etapu
o Czy w kulturach niezachodnich rozumowanie naukowe jest uznawane za ostatnie stadium rozwoju poznawczego – nie; społeczeństwa islamskie – wiara, wiedza ogólna, szacunek dla poezji i literatury;
- teoria Piageta – podsumowanie – podważenie uniwersalności ostatniego stadium
4. Rozumowanie moralne
- moralność pozostaje pod silnym wspływem subiektywnej ukrytej kultury w której jest zanurzona
- teoria rozwoju moralnego autorstwa kohlberga
o Moralność prekonwencjonalna – przestrzeganie zasad w celu uniknięcia kary
o Moralność konwencjonalna – przestrzeganie zasad akceptowanych przez innych
o Moralność postkonwencjonalna – przestrzeganie zasad partych na osobistych zasadach i sumieniu
- badania międzykulturowe dotyczące rozumowania moralnego
o Część badań wskazuje na uniwersalność teorii kohlberga (2 pierwszych stadiów)
o Podważanie uniwersalności ostatniego stadium;
psychologiczne wymiary kultury: indywidualizm i kolektywizm
asiu20