Prawo spadkowe
Prawo spadkowe ma związek z prawem rodzinnym, ponieważ jest oparte o więzy krwi.
- podstawową zasadą jest to, że dziedziczenie oparte jest o źródło pokrewieństwa i małżeństwa,
- cała Księga IV reguluje kwestie związane z przewodzenie praw i obowiązków po śmierci osoby fizycznej,
- po stronie spadkobiercy może to być osoba fizyczna i osoba prawna,
- zdolność do bycia spadkobiercą, zdolność do dziedziczenia ma każda osoba fizyczna o ile żyje w chwili otwarcia spadku,
- pojęcie – chwila otwarcia spadku – KC wskazuje, iż tą chwilą jest chwila śmierci spadkodawcy – z części ogólnej prawa cywilnego wiemy, że ten moment może być wskazany w orzeczeniu sądowym – postanowienie o uznaniu za zmarłego, postanowienie o stwierdzeniu zgonu,
- na zewnątrz będzie wynikał z aktu zgonu wydawanego przez USC,
- osoba fizyczna musi żyć w chwili otwarcia spadku – jest od tego wyjątek podawany jako przykład na zdolność prawną nasciturusa,
- dziecko poczęte a nie narodzone może być spadkobiercą o ile urodzi się żywe,
- jeżeli to dotyczy męża matki, to nie ma problemu, bowiem domniemuje się, że ojcem dziecka urodzonego w ciągu 300 dni od ustania małżeństwa jest mąż matki – przy sądowym ustaleniu ojcostwa będzie to wynikało z samego orzeczenia,
- osoba prawna – musi istnieć w chwili otwarcia spadku tzn. być zarejestrowanym w Krajowym Rejestrze Sądowym, względnie w innym rejestrze – wyjątek:
- sam spadkodawca w testamencie może utworzyć fundację, którą uczyni spadkobiercą – ta fundacja będzie spadkobiercą, jeżeli w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu zostanie zarejestrowana - może to być problemem, bo jeżeli spadkodawca w testamencie powołał fundację, a tak naprawdę nie ustanowi wykonawcy, ani nikogo zobowiazego do przeprowadzenia postępowania spadkowego to może się okazać, że nikt nie będzie zainteresowanym zarejestrowaniem fundacji i może ona nie zostać powołana do życia,
- powinno się radzić takiemu spadkodawcy, by równocześnie z fundacją powołał wykonawcę testamentu, który nada bieg tej fundacji,
- Pojęcie spadku – spadek to są aktywa i pasywa, czyli prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy,
- przyjmuje się także, że te prawa mają mieć charakter majątkowy – czyli elementy niemajątkowe nie wchodzą do spadku,
- nie wchodzą do spadku także prawa i obowiązki, które przechodzą na inne osoby z chwilą śmierci spadkodawcy, niezależnie od tego, czy te osoby są spadkobiercami, czy nie.
- czyli przechodzą na inne osoby na skutek przepisów szczególnych – np. uprawnienia z tytułu polisy ubezpieczeniowej – można w niej wskazać, kto będzie uprawniony do podjęcia sumy ubezpieczenia,
- również z prawa bankowego wynika takie uprawnienie – posiadając rachunek bankowy można rozporządzić na wypadek śmierci określoną kwotą – 5-cio krotność średniego wynagrodzenia – niezależnie od tego czy osoba wskazana będzie spadkobiercą czy też nie,
- lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu jest niedziedziczne – przechodzi wg reguł prawa spółdzielczego – przypadnie osobom bliskim stale zamieszkałym z członkiem spółdzielni w chwili śmierci,
- może to być nawet osoba żyjąca ze spadkodawcą w konkubinacie – czyli np. nie nabędą tego prawa dzieci spadkodawcy, jeżeli nie mieszkały ze spadkodawcą,
- czasami niektóre prawa i obowiązki wygasają ze swej istoty – np. spadkodawca zawarł umowę o dzieło i ta umowa była związana z jego umiejętnościami – on mógł wykonać to dzieło i nie mógł tego nikomu innemu zlecić; takie zobowiązanie wygasa, dlatego, że nie jest możliwe jego spełnienie,
- do spadku wchodzą bardzo różne prawa – prawo własności, prawo użytkowania wieczystego, wszelkie wierzytelności, prawo żądania wykonania umowy przedwstępnej, długi istniejące w chwili otwarcia spadku; wyjątek:
- art. 922 § 3 KC przewiduje szczególne sytuacje, kiedy długi wchodzą do spadku,
- są takie długi, które w chwili otwarcia spadku jeszcze nie istniały – koszta związane z postępowaniem spadkowym, koszta związane z wynagrodzeniem wykonawcy, koszta pogrzebu, a także wszystkie zobowiązania wynikające z wykonania zapisów i poleceń,
- w jakich sytuacjach i kiedy tracimy zdolność do dziedziczenia?
- istnieją specjalne instytucje, które mówią, kiedy osoba może zostać pozbawiona zdolności do dziedziczenia:
- niegodność dziedziczenia – jest to orzeczenie sądowe – art. 928,
- o niegodności dziedziczenia decyduje sąd i dopiero po śmierci spadkodawcy,
- każdy, kto ma interes prawny może wystąpić o uznanie spadkobiercy za niegodnego – musi ten interes wykazać; termin roczny od dowiedzenia się o przyczynie niegodności, a najpóźniejszy 3 letni od otwarcia spadku,
- przyczyny są ściśle określone w art. 928 KC – można je podzielić na dwie grupy:
I – ciężkie przestępstwa przeciwko spadkodawcy:
- KC posłużył się tutaj dość nieprecyzyjnym określeniem, bowiem „ciężkie przestępstwo” jako pojęcie jest nieznane prawu karnemu; dlatego powstała wątpliwość czy musi, by kogoś uznać za niegodnego, być orzeczenie karne? – nie musi być żadnego postępowania karnego. Sąd cywilny jest związany orzeczeniem karnym jeśli takie już zapadło, w innym przypadku sąd cywilny sam orzeka,
II – przestępstwa przeciwko testamentowi,
- nieutrzymywanie więzi z rodziną, nie jest powodem do uznania za niegodnego,
- specyficzną sytuacją odsunięcia od dziedziczenia jest art. 940 KC – wyłączenie małżonka od dziedziczenia,
- chodzi o sytuację, kiedy toczy się postępowanie rozwodowe, postępowanie o orzeczenie separacji i w trakcie tego postępowania jeden z małżonków umiera; jeżeli toczy się postępowanie to na razie przyjmiemy jako pewni, że drugi małżonek dziedziczy – dopiero nie będzie dziedziczył, kiedy będzie prawomocne orzeczenie sądu.
- jeżeli toczy się postępowanie rozwodowe a jeden z małżonków umiera podlega ono umorzeniu – nie można orzekać o rozwodzie, jeżeli małżeństwo ustało z innej przyczyny,
- skoro śmierć jest powodem ustania małżeństwa, to nie można nikogo rozwodzić po śmierci,
- natomiast można wszcząć odrębne postępowanie o wyłączenie małżonka od dziedziczenia – legitymację czynną w tym wypadku ma każdy ze spadkobierców ustawowych dziedziczących w zbiegu z małżonkiem,
- jest to termin 6 miesięczny od dnia, w którym dowiedział się od otwarciu spadku, nie później niż w ciągu roku od otwarcia spadku,
- kiedy można wyłączyć tego małżonka od dziedziczenia – jeżeli spadkodawca żąda orzeczenia rozwodu z winy żyjącego małżonka – czyli małżonek, który zmarł domagał się w procesie rozwodowym orzeczenia winy drugiego małżonka i jeżeli jego żądanie było uzasadnione,
- sąd, który prowadzi postępowanie o wyłączenie od dziedziczenia, praktycznie będzie prowadził także postępowanie quasi-rozwodowe – musi przeprowadzić całe postępowanie dowodowe – czy małżonek był winny, czy też nie; może także posiłkować się aktami rozwodowymi,
- ustawodawca mówi tu o winie małżonka, który pozostał przy życiu – pytanie: co się stanie, jeżeli sąd orzekający dojdzie do wniosku, że wina rozkładu pożycia jest po obu stronach?
- brak jednolitości w orzecznictwie – większość przychyla się do literalnego brzmienia przepisu i mówi, że skoro ustawodawca określił, że z winy to znaczy, że każda postać winy wyłącza dziedziczenie – jeżeli sąd dojdzie do wniosku, że jedna i druga strona była winna to wyłączy żyjącego małżonka od dziedziczenia – dotyczy to tylko dziedziczenia ustawowego,
- mamy dwa reżimy dziedziczenia:
1. ustawowe,
- kiedy wchodzi w grę to dziedziczenie?
- jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu,
- także, jeżeli pozostawił testament, ale jest on nieważny,
- jeżeli rozporządził tylko częścią majątku w testamencie,
- kiedy wszyscy spadkobiercy testamentowi odrzucą spadek lub zostaną uznani za niegodnych,
- jest przewidziane przez ustawę i na to dziedziczenie nie ma wpływu sam spadkodawca ani spadkobiercy,
- reguły tego dziedziczenia są ściśle określone w KC – oparte jest wyłączenie o więzy krwi i małżeństwo a także o przysposobienie,
- w literaturze wyróżnia są dwa kręgi dziedziczenia:
I – małżonek i dzieci spadkodawcy – dziedziczą w częściach równych, ale małżonkowi nie może przypaść mniej niż ¼.
- w pierwszym kręgu dziedziczą również dalsi zstępni spadkodawcy – dziedziczy się wedle głów i szczepów,
- wedle szczepów – jeżeli jedno z dzieci spadkodawcy nie żyje w chwili otwarcia spadku, to tej jego ułamek dziedziczą jego dzieci,
- jeżeli dzieci żyją w chwili otwarcia spadku, ale krótko potem jedno z nich umiera to po nim należy przeprowadzić postępowanie spadkowe i będą dziedziczyły jego małżonek i dzieci,
- o stwierdzenie nabycia spadku można wystąpić w każdym czasie, nie ma terminu końcowego – ten ułamek będzie się zmniejszał – pierwszy krąg istnieje tak długo jak żyje, chociaż jeden zstępny,
II – wtedy, kiedy nie ma zstępny – tzn. nie ma dzieci ani dalszych zstępnych spadkodawcy,
- dziedziczy małżonek, rodzice i rodzeństwo spadkodawcy,
- pozycja małżonka jest ruchoma – jest, bowiem wymieniony i w pierwszym i w drugim kręgu,
- w drugi kręgu małżonek ma udział stały i przypada mu zawsze połowa tego, co jest do dziedziczenia, pozostała część dzieli się pomiędzy rodziców i rodzeństwo,
- każdy z rodziców ma ¼ tego, co łączenie przypada rodzicom i rodzeństwu – czyli 1/8 z całości,
- jeżeli jeden z rodziców nie żyje – jego ułamek przypada w połowie drugiemu z rodziców, i w połowie rodzeństwu w częściach równych,
- jeżeli rodzice nie żyją – małżonkowi przypada ½ a rodzeństwu reszta w częściach równych,
- jeżeli jedno z rodzeństwa nie żyje to w jego miejsce wchodzą jego dzieci,
III – można wyróżnić, jeżeli nie ma ani zstępnych, ani rodzeństwa, ani rodziców, ani zstępnych – nie ma żadnych krewnych – całość przypada małżonkowi,
IV – Skarb Państwa – dziedziczy z ustawy w przypadku braku małżonka i osób ww. kręgu III – w systemie prawa polskiego nie mamy sytuacji nie objęcia spadku,
- jeżeli chodzi o przysposobienie – jeżeli jest to przysposobienie pełne to dziedziczy się tak jak przy pokrewieństwie,
- dziedziczą wtedy na zasadach – dziecko naturalnego zarówno po przysposabiających jak i po jego krewnych,
- jeżeli jest to przysposobienie niepełne – tylko polegające na więzi między rodzicami a dziećmi – tylko dziedziczą po przysposabiających,
2. testamentowe,
- oparte jest na testamencie – jest on czynnością dokonaną przez spadkodawcę,
- musi być taka czynność dokonana – nie można się niczego domyślać,
- wyprzedza dziedziczenie ustawowe, ale wchodzi ono w grę o ile istnieje testament i jest on ważny,
- potocznie używa się nazwy testament w stosunku do dokumentu, ale to sformułowanie funkcjonuje tak jakby w dwóch znaczeniach; jako dokumentu, ale także jako czynność prawna,
- dlatego podlega pewnej ocenie jako czynność prawna – w zasadzie nie stosuje się części ogólnej KC do testamentu jako czynności prawnej, dlatego że prawo spadkowe reguluje specyficzne zasady dokonywania tej czynności prawnej,
- jest to czynność prawna jednostronna - w tym sensie nie ma też adresata, bo spadkobierca ujęty w testamencie nie jest adresatem tej czynności prawnej – jest to tylko osoba, dla której tworzy się pewne prawo,
- z samej istoty dziedziczenia wynika, że może ona być dokonana tylko przez osobę fizyczną – według KC jest to czynność o charakterze osobistym,
- spadkodawca nie może nikogo upoważnić, nie może udzielić pełnomocnictwa, nie może także testamentu sporządzić przedstawiciel ustawowy – testament może sporządzić tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnej,
- testament nie może zawierać żadnego warunku ani terminu,
- jeżeli spadkodawca umieścił takie warunek lub termin – co do zasady traktuje się je jakby nie były zastrzeżone, chyba, że z okoliczności wynika, że bez tego warunku i terminu w ogóle testament nie był sporządzany,
- testament jako czynność prawna podlega szczególnym rygorom, jeśli chodzi o formę – niezastosowanie formy przewidzianej przez prawo spadkowe powoduje nieważność testamentu,
- również, jeżeli chodzi o wady oświadczenia woli odrębna regulacja znajduje się w księdze IV i można się powoływać na wadę oświadczenia woli w testamencie:
- brak swobody i świadomości do powzięcia i wyrażenia woli,
- błąd,
- groźba,
- dlaczego nie pozorność – bo pozorność dotyczy dwustronnych czynności prawnych,
- regulacja, jeżeli chodzi o wadę oświadczenia woli jest odrębna, ponieważ w zasadzie testament dotknięty wadą jest nieważny,
- nie do końca konsekwentnie jest przestrzegana ta zasada, bo jeżeli do innych czynności prawnych jest zapis nieważny – to znaczy, iż jest to czynność nieważna od samego początku – nie można jej konwalidować,
- natomiast przy testamencie następuje konwalidacja po upływie czasu – 10 lat od otwarcia spadku,
- jeżeli chodzi o swobodę testamentowania to spadkodawca ma absolutną swobodę tzn. może powołać w testamencie każdą osobę i nikt nie może się temu sprzeciwić,
- w odwołaniu testamentu jest również swoboda – spadkodawca może sam odwołać testament w każdym czasie,
- jakie są cechy odwołania – następuje w taki sposób, że albo sporządza się nowy testament, albo ten, który już istnieje zostaje pozbawiony cech testamentu,
...
kiton18