abstrakcja.doc

Abstrakcyjna sztuka, abstrakcjonizm, termin określający sztukę nie przedstawiającą świata rozpoznawalnych przedmiotów, oderwaną od obrazowania rzeczywistości; dzieło abstrakcyjne jest autonomiczną, odrębną rzeczywistością, zbudowaną z układów linii, form, barw lub brył. Tendencje do ujmowania rzeczywistości w formy abstrakcyjne były obecne w sztuce wielu środowisk i okresów, jednak dopiero w XX w. sz.a. stała się jednym z najważniejszych nurtów artyst. epoki. W sztuce abstrakcyjnej zarysowały się 2 podstawowe nurty: abstrakcja geom., polegająca na operowaniu różnorodnymi formami geom. i abstrakcja org., w której są stosowane formy nieregularne sugerujące kształty organiczne. Sztuka abstrakcyjna jest konsekwencją zapoczątkowanej w malarstwie eur. 2. poł. XIX w. stopniowej rezygnacji z wątków tematycznych; proces ten, narastając od impresjonizmu do kubizmu, przygotował grunt dla sztuki abstrakcyjnej W pełni świadome podjęcie problematyki abstrakc. wiązało się z działalnością teoret. i artyst. W. Kandinsky’ego, który w Monachium stworzył pierwsze prace abstrakc. (1910), a teoret. podstawy nowej sz.a. sformułował w wyd. 1912 pracy Über das Geistige in der Kunst — jednym z najważniejszych tekstów teoret. 1. ćwierci XX w. W 1911 sztukę abstrakcyjną zaczęli uprawiać w Monachium czł. ugrupowania Der Blaue Reiter, a we Francji niektórzy uczestnicy ruchu kubistycznego (orfizm); również w innych krajach 1910–14 pojawiali się coraz liczniejsi abstrakcjoniści: Litwin — M.K. Čiurlionis, Czech — F. Kupka, Rosjanie — M. Łarionow, N. Gonczarowa (łuczyzm), Włoch — A. Magnelli, Francuz, pochodzenia niem. — H. Arp. W 1912 w Paryżu powstało pierwsze ugrupowanie z programem sztuki abstrakcyjnej — Section d’or. W 1918–39 dominowała abstrakcja geom.; na gruncie sztuki abstrakcyjnej powstały idee powiązania malarstwa z innymi sztukami plast., rozwijało się nowe pojęcie jedności stylowej, kwitła twórczość teoret.; tendencje te zarysowały się najsilniej w Holandii — P. Mondrian, De Stijl i teoria neoplastycyzmu, w Rosji — K. Malewicz (suprematyzm), W. Tatlin (konstruktywizm), A. Rodczenko, El Lissitzky, oraz w 1918–34 w Niemczech — w założeniach Bauhausu; we Francji duże znaczenie miały ugrupowania Cercle et Carré i Abstraction-Création. Ewolucja rzeźby ku sztuce abstrakcyjnej dokonywała się na podłożu idei konstruktywizmu (C. Pevsner, N. Gabo) oraz przez stopniowe upraszczanie figury ludzkiej i form org. (C. Brǎncuşi, Arp, H. Moore). W Polsce program sztuki abstrakcyjnej realizowały ugrupowania Blok, Praesens, a.r.; do gł. przedstawicieli sztuki abstrakcyjnej należeli: M. Szczuka, H. Berlewi, W. Strzemiński, H. Stażewski, K. Hiller, M. Jarema, J. Stern, rzeźbiarka K. Kobro. Po II wojnie świat. nastąpił niezwykle bujny rozkwit sztuki abstrakcyjnej, zwł. w USA; charakterystyczne jest dążenie do integracji sztuk plast.; źródłem inspiracji oprócz twórczości tzw. prymitywów staje się sztuka dalekiego Wschodu (gł. kaligrafia); dominują odmiany abstrakcji niegeom., swobodna gra plam barwnych i form, nieograniczona inwencja twórcza i ekspresja — nurt ekspresjonizmu abstrakc. i jego odmiany: informel, taszyzm, action painting, abstrakcja chromatyczna (m.in. A. Gorky, J. Pollock, M. Tobey, Wols, H. Hartung, M.E. Vieira de Silva, M. Rothko, P. Soulages), abstrakcja impresyjna (J. Bazaine, R. Bissière) i romant.-magiczna (W. Baumeister, J. Dubuffet), strukturalizm (A. Tapies); po 1960 zaznaczyły się nowe prądy sztuki abstrakcyjnej wizualnej (m.in. minimal art) będące reakcją na ekspresjonizm abstrakc., a także próbą nowej interpretacji abstrakcji typu geom. (op art), wzbogaconej o elementy ruchu i przestrzeni (kinetyczna sztuka). W abstrakc. rzeźbie powojennej dominował nurt romant.-ekspresyjny operujący fakturą metalowego tworzywa (D. Smith, T. Roszak), nadal była też uprawiana rzeźba o formach org. oraz geom., której konsekwencją stał się rozwój, wywodzącej się ze sztuki A. Caldera, rzeźby kinetycznej (N. Schöffer, J. Tinguely). W Polsce po okresie realizmu socjalist. od 1955 rozwijały się liczne odmiany abstrakcji niegeom. (w malarstwie — T. Kantor, A. Kobzdej, S. Gierowski, w rzeźbie — A. Ślesińska), od lat 60. przeważają eksperymenty wizualne z elementami geom.-kinetycznymi (A. Marczyński, Z. Gostomski, R. Winiarski, rzeźbiarze K. Jarnuszkiewicz, J. Berdyszak, M. Szańkowski). A. KOTULA, P. KRAKOWSKI Sztuka abstrakcyjna, Warszawa 1973; L. BROOKS Painting and Understanding Abstract Art, New York 1964; J. SANDLER The Triumph of American Painting. A History of Abstract Expressionism New York 1970; M. SEUPHOR L’Art abstrait, t. 1–4, Paris 1971–74; C. BLOK Geschichte der abstrakten Kunst, Köln 1975.

Abstrakcyjna sztuka,  abstrakcjonizm, jeden z głównych kierunków w malarstwie, rzeźbie i grafice XX w., który w przeciwieństwie do dotychczasowej sztuki stawia sobie za cel tworzenie dzieł nie odzwierciedlających natury i nie wykazujących żadnego doń podobieństwa. Artyści tworzący sztukę abstrakcyjną uważają, że samo uporządkowanie form, barw, linii, brył itp. w obrazie czy rzeźbie jest celem sztuki, a dzieło abstrakcyjne poza samym sobą niczego ze świata widzialnego nie musi pokazywać, opisywać czy naśladować.

Sztuka abstrakcyjna odrzuca więc koncepcję mimesis i dąży do stworzenia własnego, odrębnego i autonomicznego świata układów, barw i form. Sztuka abstrakcyjna jest ostatnim ogniwem długiego procesu rozwoju sztuki europejskiej 2. połowy XIX w., polegającym na dewaluacji tematu i przedstawianych przedmiotów, które w końcu stały się pretekstem do kombinacji form, linii i barw. Początków sztuki abstrakcyjnej można doszukiwać się w malarstwie H. van de Veldego (pastel Abstrakcja, ok. 1893) i kompozycjach M. Čiurlionisa z ok. 1905.

Około 1910 dzieła abstrakcyjne powstają już w całej Europie. Pierwszym w pełni świadomym twórcą abstrakcyjnym był W. Kandinsky, który 1910 namalował "Akwarelę abstrakcyjną" i jednocześnie dał podbudowę teoretyczną sztuce abstrakcyjnej w rozprawie-manifeście Über das geistige in der Kunst. Dlatego też rok 1910 uważa się w zasadzie za początek sztuki abstrakcyjnej.

Wyróżnia się dwa główne nurty: dominujący w XX-leciu międzywojennym nurt abstrakcji geometrycznej, wywodzący się z kubizmu, posługujący się formami geometrycznymi, kładący nacisk na racjonalną konstrukcję i funkcje poznawcze (np. twórczość K. Malewicza, P. Mondriana, A. Rodczenki,, El Lissitzky’ego W. Tatlina, A. Pevsnera, N. Gabo). Do nurtu tego zalicza się m.in.: neoplastycyzm, suprematyzm, konstruktywizm, puryzm, unizm, op art i inne.

 

Nurt drugi, dominujący po II wojnie światowej, to nurt abstrakcji organicznej, ekspresjonistycznej, kolorystycznej i lirycznej, wywodzący się z impresjonizmu, ekspresjonizmu i fowizmu (np. twórczość W. Kandinsky’ego, R. Delaunaya, F. Marca, A. Gorky’ego, H. Hartunga, M. Tobeya,, J. Pollocka, F. Kline’a, W. de Kooninga). Ten nurt sz. a. posługiwał się formami organicznymi, amorficznymi i kaligraficznymi, kładł nacisk na ekspresję osobowości artysty i należą doń np. orfizm, action painting, informel i taszyzm.

W Polsce sztykę abstrakcyjną uprawiali artyści związani z awangardowymi ugrupowaniami artystycznym Blok, Praesens i artyści rewolucyjni (np. H. Berlewi, K. Hiller, K. Kobro, H. Stażewski, W. Strzemiński, M. Szczuka).

Pierwsza na świecie stała wystawa sztuki abstrakcyjnej została otwarta 1925 w Hanowerze, druga - z inicjatywy grupy “artystów rewolucyjnych” - 1931 w muzeum w Łodzi. Po 1945 sztuka abstrakcyjna w Polsce rozwijała się w sposób zbliżony do Zachodu i USA, przejmując z pewnym opóźnieniem najnowsze zjawiska artystyczne. Poza uprawiającymi sztukę abstrakcyjną przedstawicielami przedwojennej awangardy (M. Jaremianka, K. Kobro, H. Stażewski, J. Stern, W. Strzemiński, M. Włodarski) pojawiają się wtedy młodsi artyści (np. Z. Dłubak, T. Kantor czy A. Wróblewski).

Znaczne zahamowanie rozwoju i opóźnienie tendencji abstrakcjonistycznych w Polsce przypadło na okres nasilenia realizmu socjalistycznego, tj. lata ok. 1949-1955. Po 1955 zaczął się w Polsce gwałtowny rozkwit sztuki abstrakcyjnej. Do najważniejszych polskich malarzy abstrakcjonistów należą m.in. M. Bogusz, T. Brzozowski, S. Gierowski, Z. Gostomski, T. Kantor, A. Lenica, A. Marczyński, K. Mikulski, J. Maziarska, J. Skarżyński. Rzeźby abstrakcyjne tworzyli np. K. Jarnuszkiewicz, A. Pawłowski, A. Szapocznikow i S. Ślesińska.

Kilkakrotnie już w XX w. sztuka abstrakcyjna traciła swoją atrakcyjność i siłę oddziaływania na rzecz sztuki przedstawiającej i odzyskiwała ją ponownie. U schyłku XX w. sztuka abstrakcyjna jest w defensywie na rzecz innych form sztuki (w tym także sztuki przedstawiającej). Synonimami sztuki abstrakcyjnej są nazwy: sztuka niefiguratywna, nieprzedstawiająca, bezprzedmiotowa.