Andragogika
Hipnopedia – nauka o nauczaniu w czasie snu
Prakseologia – nauka o skutecznym działaniu (jej twórca to Kotarbiński)
Człowiek dorosły to człowiek już ukształtowany
Wprowadzenie do andragogiki czyli nauki o kształceniu, samokształceniu i wychowaniu osób dorosłych.
Przed Polską stoją obecnie 4 wielkie wyzwania (problemy):
1.Pierwsze dotyczy problemów demograficznych związanych z dużym spadkiem liczby ludności oraz postępującym starzeniem się społeczeństwa.
2.Drugi problem ma charakter ekonomiczny, ponieważ Polska jest krajem ekonomicznie słabo rozwiniętym może grozić nam zapaść.
3.Trzeci problem jest związany z wejściem Polski do Unii Europejskiej.
4.Wyzwanie czwarte wynika z nowych zadań edukacji pojmowanej jako jeden z głównych czynników cywilizacji jednoczącej się europy i globalizacji.
Człowiek rodzi się wolny, ale nie rodzi się mądry. Człowiek staje się mądry dzięki edukacji. To edukacja umożliwia człowiekowi doskonalenie jego umiejętności i chroni człowieka przed bezrobociem.
Nowa cywilizacja wymaga budowania społeczeństwa opartego na wiedzy.
Edukacja nie może być obojętna wobec faktu, że żyjemy w świecie, który ciągle się zmienia, że żyjemy w ramach systemów globalno – ekonomicznych i technicznych. Chodzi tu o edukację, o której możemy powiedzieć, że staje się edukacją międzynarodową.
Edukacja, która ułatwia kształcenie człowieka otwartego na świat, ale jednocześnie jest człowieka związanego z własną kulturą.
Filozofię takiej edukacji znajdziemy w raporcie Delorsa.
Filozofia tej edukacji opiera się na 4 filarach:
-Uczyć się, aby wiedzieć,
-Uczyć się, aby działać,
-Uczyć się, aby wspólnie żyć,
-Uczyć się, aby być.
Filozofia, która zakłada troskę o wychowawczy charakter całej edukacji, odwołuje się do teorii osoby. Jest to edukacja, która sprzyja rozwojowi andragogiki.
Andragogika jest młodą nauką, jednak posiada stary rodowód. Mimo starego rodowodu andragogika jest młodzieńczą dyscypliną naukową powstałą w II połowie XX wieku. Jej przedmiotem badań jest człowiek dorosły czyli już ukształtowany. Andragogika szuka odpowiedzi na pytania: jak wychować wychowanego?, jak zmieniać osobowość człowieka dorosłego?, jak zmieniać jego poglądy i przyzwyczajenia? Jak postępować w zmieniających się sytuacjach?
ANDRAGOGIKA z gr. andros – mężczyzna, człowiek dorosły; ago – prowadzę
W dzisiejszych strukturach społecznych życie ludzi przebiega w 4 fazach:
-Dzieciństwo,
-Młodość – czas zorganizowanej nauki
-Wiek dojrzały, który obejmuje czas aktywności zawodowej
-Starość
Faza 3 i 4 to fazy człowieka dorosłego. W fazach tych dochodzi do trudnych etapów, jakie musi przejść człowiek dorosły:
- przejście ze świata młodości do świata aktywności zawodowej,
- przejście w obszar życia poza zawodowego.
Przekraczając te momenty człowiek wchodzi w nowy typ stosunków społecznych. Andragogika stara się pomóc człowiekowi w przejściu tych trudnych momentów.
Andragogika ma pomóc człowiekowi, aby w nowej rzeczywistości nie czuł się zagubiony, żeby czuł się dobrze i aby był zadowolony. Andragogika ma pomóc dorosłym dzieciom w szanowaniu przechodzenia z fazy do fazy przez ich rodziców, a starym rodzicom pomóc bezboleśnie przez nie przejść. Zróżnicowanie warunków życia ludzkiego budzi nadzieje, jednak jest również powodem lęku oraz zadawania sobie pytania: czy cywilizacja, którą człowiek sam dla siebie tworzy nie zwróci się kiedyś przeciwko człowiekowi?
Na to pytanie pojawia się wiele odpowiedzi.
J. Gray sądzi, że człowiek nie jest w stanie zapanować nad rozwojem własnego gatunku i rozwojem cywilizacji, którą sam dla siebie tworzy. Gray mówi o tym w swojej książce „Słomiane psy – o ludziach i innych zwierzętach”.
Dominujące jest jednak przekonanie, że dzięki edukacji całożyciowej możemy zminimalizować niebezpieczeństwa płynące i wynikające z postępującego rozwoju cywilizacyjnego. Może się to stać dzięki edukacji, która pozwoli człowiekowi zrozumieć, że nowoczesność nie istnieje obok nas ale jest w nas, jest w człowieku. Dzięki takiej edukacji człowiek będzie umiał zapanować nad współczesną cywilizacją.
Wg Suchodolskiego edukacja jest jedynym sprzymierzeńcem przygotowania człowieka do skutecznego kierowania nowoczesną cywilizacją. Dlatego też strategie edukacyjne XXI wieku stawiają trudne zadania przed człowiekiem.
8 strategii edukacyjnych XXI wieku:
1.Wychowanie dla pokoju – wychowanie człowieka w człowieku jest gwarantem realizacji tego zadania.
2.Przygotowanie człowieka do udziału w ochronie środowiska naturalnego.
3.Potrzeba skuteczniejszego kształtowania umiejętności rozwiązywania problemów społecznych, ograniczania bezrobocia, rozwijania wrażliwości na ludzką niedolę, cierpienie i uprzedzenia społeczne.
4.Wychowanie do dialogu, który niweluje złość, pozwala istnieć w środowisku, gdzie ujawniają się różnorodne przyzwyczajenia.
5.Kształcenie myślenia: racjonalnego, humanistycznego, alternatywnego, globalnego.
6.Silniejsze wiązanie kształcenia i wychowania z nauką tzn. konieczność sięgania do różnorodnych sfer życia ludzkiego (do jego woli, uczuć, wyobraźni).
7.Wzbogacanie działalności dydaktyczno – wychowawczej odwagą i nadzieją. Otwieranie ludzkich horyzontów na inne niż te, w których teraźniejszość zamyka ludzi. Jeżeli człowiek nie będzie miał mocno ukształtowanych marzeń i odwagi, aby te marzenia realizować wówczas nic nie osiągnie w życiu.
8.Konieczność formowania ludzi, których cała postawa wyraża młodość oderwana od kategorii wieku; wyrażającą się otwartą postawą wobec innych ludzi.
Z powyższych strategii edukacyjnych wyłania się konieczność pogłębionego spojrzenia na andragogikę.
Kształcenie dorosłych koniecznością naszych czasów. Człowiek dorosły podmiotem i przedmiotem działalności edukacyjnej.
W natłoku informacji cywilizacyjnych człowiek zaczyna czuć się coraz bardziej zagubiony. Konieczne jest więc kształcenie społeczeństwa informatycznego. Konieczna jest więc edukacja dorosłych. Taka edukacja spełni swoją misję, gdy pozwoli człowiekowi dorosłemu odkrywanie tego, co jest w nim czyli jego potencjału i wiedzy. Edukacja dorosłych, która w przeszłości pełniła rolę uzupełniającą, rolę zastępczą, staje się teraz koniecznością i coraz popularniejszą formą aktywności dydaktyczno – wychowawczej.
!!!!!Edukacja dorosłych obejmuje taki rodzaj formalnych i nieformalnych działań edukacyjnych, które:
przedłużają i uzupełniają wykształcenie szkolne,
doskonalą kwalifikacje zawodowe,
ułatwiają zdobycie nowych kwalifikacji,
wzbogacają życie osobiste iumożliwiają czynny udział w działalności polityczno – gospodarczej oraz społeczno – kulturowej.
Z refleksją nad edukacją dorosłych spotykamy się już w starożytności. Mówił o niej już Sokrates. Zwracał też na nią uwagę uczeń Sokratesa – Platon. Platońska koncepcja kształcenia ludzi dorosłych obejmowała kształtowanie szacunku do prawa, do ludzi starych, do państwa. Obejmowała ona też wiedzę z zakresu wykonywanego zawodu, pracy. Ujawniała ona optymizm i wiarę w możliwość wychowania człowieka dorosłego.
Platon był wybitnym przedstawicielem starożytnej andragogiki.
Ciekawy zarys edukacji dorosłych znajdziemy u Tomasza More’o (renesans XV/XVI wiek). W 1516r. wydał on dzieło „Utopia” gdzie opisał życie mieszkańców wyspy utopii. Wszyscy mieszkańcy wyspy mieli 2 rodzaje obowiązków – pracę i naukę. Realizując obowiązek nauki mieszkańcy mogli korzystać z bogatej infrastruktury oświatowo – kulturowej.
Podobne dzieło napisał Tomasz Campanella (XVI/XVII wiek). Nosiło ono tytuł „Państwo słońca”. W dziele tym autor mówił o prawie wszystkich ludzi do pracy, wykształcenia i dóbr materialnych.
Jan Amos Komeński (XVI/XVII wiek) mówił o konieczności nauczania całego rodu ludzkiego w Wielkiej Dydaktyce. Był przekonany, że każdemu człowiekowi wiedza jest niezbędna i że każdy człowiek może opanować potrzebną mu wiedzę. Domagał się całożyciowej aktywności dla każdego człowieka. Mówił o uczeniu wszystkich – wszystkiego.
Komeński odkrył pewne siły, które ułatwiają człowiekowi uczenie się: pracę, uczestnictwo w życiu społecznym, samokształcenie i samowychowanie.
Mówił, że: całe życie jest szkołą.
Komeński dowodził, że człowiek dorosły może i jest w stanie nauczyć się wszystkiego oraz odkrył siły nauki. To właśnie andragogika zawdzięcza Komeńskiemu.
Szymon Marecjusz z Pilzna (XVI wiek) napisał dzieło „O szkołach, czyli akademiach. Ksiąg dwoje”. Pisał w nim o tym, że lepiej jest uczyć się późno niż wcale. Zachęcał ludzi dorosłych do nauki. Pisał on, że nawet lud musi być wykształcony.
Również Komisja Edukacji Narodowej miała wpływ na rozwój andragogiki. Jej członkowie uważali, że edukacja dorosłych powinna iść równolegle z kierunkami kształcenia i wychowania młodzieży.
Ruch na rzecz edukacji dorosłych został w Polsce osłabiony poprzez utratę niepodległości.
W Europie nie był on osłabiony.
W XVIII wieku w Anglii (w okresie rewolucji przemysłowej) zaczęły rozwijać się różne formy edukacji dorosłych, ponieważ coraz więcej ludzi zostawało zatrudnionych w przemyśle. Zauważono, że postęp techniczny wymaga coraz wyższych kwalifikacji. Musiała nastąpić ciągła aktualizacja wiedzy i kwalifikacji wśród ludzi dorosłych. Powstawało więc wiele różnych form edukacji dorosłych. Zmiany ilościowe instytucji edukacyjnych dla dorosłych zaczęły przekształcać się w jakość.
Dzisiaj mamy do czynienia z wielością i różnorodnością form kształcenia ludzi dorosłych.
Edukacja dorosłych zdobywa autonomię wobec systemu kształcenia dzieci i młodzieży.
Dziś punktem odniesienia dla andragogiki są potrzeby coraz lepszego spełniania ról społecznych przez ludzi dorosłych.
hebe – dojrzałość płciowa
Fazy życia i działy pedagogiki zajmujące się człowiekiem:
dzieciństwo – pedagogika
młodość – hebagogika
dorosłość – andragogika
starość – geronagogika
andros – dorosły mężczyzna
starość – pedagogika „ludzi wcześniej urodzonych”; pedagogika trzeciego wieku
gerontos – starzec
gerontologia – nauka o starości
Andragogika to nowa nauka, która rozwinęła się w drugiej połowie XX wieku, jednak jej korzenie sięgają do starożytności (Sokraters, Platon).
Pojęcie andragogiki do polskiej literatury wprowadzili: Andrzej Niesiołowski oraz Helena Radlińska (pedagogika społeczna).
Zauważali Oni, że kształcenie dorosłych powinno być prowadzone równolegle do postępu technicznego. Należy aktualizować wiedzę dorosłych przez całe uch życie. We wspomnianym okresie powstała sieć szkół i instytucji edukujących dorosłych. Od ilości zaczęto przechodzić w jakość – zaczęły powstawać nowe struktury.
Andragogika obecnie zmienia swój charakter, zyskuje autonomię wobec systemu kształcenia szkolnego, przyjmuje odmienne jakości. Oznacza to, że dziś nie chodzi tylko o to, aby dać komuś kwalifikacje i przygotować go do pracy, lecz o to, że należy go również nauczyć pełnienia różnych ról społecznych (emancypacja, andragogika).
Andragogika ewoluowała od samego nauczania do uczenia się, badania i samokształcenia oraz rozumienia.
Andragogika staje się źródłem sukcesów zawodowych, rodzinnych i indywidualnych.
Opiera się na założeniu, że edukacyjne przygotowanie człowieka dorosłego chroni go przed rozczarowaniami, konfliktami, kryzysami moralnymi, degradacją zawodową i zniechęceniem do życia. Istnieje silny związek przyczynowy pomiędzy edukacją dorosłych a tempem rozwoju gospodarczego kraju i postępami indywidualnymi człowieka. Andragogika zwróciła więc uwagę na to, że najlepszą inwestycją w człowieka jest nauczanie osób dorosłych i młodzieży pracującej.
!!!Kluczowym pojęciem andragogiki jest DOROSŁOŚĆ. Trudno jest wyznaczyć dokładnie moment przejścia z młodości do dorosłości – dojrzałości.
Prakseologiczne i antropologiczne podejście do dorosłości
Prakseologiczna wersja dorosłości – pojęcie zachowawcze, głównym kryterium dorosłości wg prakseologii jest „gotowość i umiejętność podejmowania zachowań uznawalnych przez ogół za właściwe osobom dorosłym”.
!!! To bycie przygotowanym do czegoś: do roli, funkcji, zadań itp.
Człowiek dorosły jest zdolny do:
- osiągnięcia dojrzałości fizycznej, psychologicznej, społecznej,
- samodzielnego myślenia i działania,
- ostrożnego wyrażania sądów i umiejętnego przystosowania się do zadań życiowych i sytuacji życiowych.
Antropologiczne podejście do dorosłości
„Dorosłość nie stanowi kategorii zamkniętej, w którymś momencie ludzkiej biografii. Człowiek nie jest dorosły lecz nieustannie staje się nim”.
wg Suchodolskiego – „człowiek pozostając wciąż tym samym, nie jest mądry – póki żyje naprawdę takim samym”
„Człowiek w każdym momencie swojego życia jest tylko potencją siebie samego”.
Andragogika ma do czynienia z człowiekiem już wychowanym, z nawykami.
Dorosłość przejawia się w zdolności gromadzenia, przetwarzania i wykorzystywania wiedzy oraz doświadczeń we wszystkich sferach ludzkiej działalności.
Dorosłość wyraża się poprzez:
- niezależność ekonomiczną,
- obowiązki rodzinne,
- obowiązki zawodowe, pracownicze i obronne,
- odpowiedzialność za własne postępowanie,
- aktywność społeczną,
- posiadanie uznanych przez siebie wartości,
- zdolność panowania nad emocjami,
- samodzielność myślenia i działania,
- pokorę i bojaźń,
- umiejętność godzenia się z procesem starzenia się i śmierci.
J. Barymore – „Człowiek nie jest stary tak długo, jak długo jego marzenia przezwyciężają wypowiadane przez niego skargi i żale”.
Cote – „Młodość to kategoria, którą zdobywa się z wiekiem”.
Młodość nie jest kategorią wieku. Dorosły człowiek nie spieszy się z wkraczaniem w świat dorosłych, chce jak najdłużej być przy młodzieży.
!!!! Cechy dorosłości wg Stefana Szumana:
1.pozytywna działalność człowieka oparta na kwalifikacjach zawodowych i obywatelskich umiejętnościach współżycia z innymi ludźmi (przeciwieństwem tej cechy jest działalność dezintegrująca),
Maslow – „Pełny rozwój człowieka to otwartość na nowe doświadczenia, autonomię, zdolność do uczuć wyższych i integrację osobowości”.
2.Problematyzacja umysłu, która przejawia się w krytycznym i refleksyjnym ujmowaniu sensu życia; człowiek sam szuka rozwiązań a nie zachwala się gotowymi rozwiązaniami, nie klęka przed autorytetami lecz szanuje autorytety i dyskutuje z nimi; ma otwarty umysł;
3.Człowiek dorosły jest ogólną harmonią umysłu (dorołsośc jest harmonią):
-To obiektywizacja własnego stosunku do ludzi i świata,
-Panowanie nad sobą i swoimi uczuciami,
-Życiowa mądrość,
-Dystans do wielu spraw,
-Dążenie do rozwiązywania problemów a nie ucieczka przed nimi,
-Samodzielność myślenia i działania.
Możliwości edukacyjne dorosłych.
Czy człowiek dorosły może uczyć się równie skutecznie jak dziecko czy człowiek młody? Czy ma takie same możliwości jak oni?
Przez długi czas (wiele wieków) sądzono, że życie ludzkie składa się z dwóch okresów:
-lata młodzieńcze przeznaczone na naukę,
-lata pełnej dojrzałości – lata aktywnego życia zawodowego, rodzinnego i społecznego.
Istniało również przekonanie, że drugi okres nie jest czasem na naukę.
W. James (1840 – 1910, autor: Zasad psychologii pisał: „człowiek po 25 roku życia poza swoim zawodem niczego już się nie może nauczyć”. Twierdził, że umysłem człowieka po 25 roku życia rządzi rutyna i nawyk, zaś zdolność przyswajania sobie nowych doświadczeń – minęła. Rozwój psychiczny człowieka kończy się wraz z zakończeniem rozwoju dojrzałości fizycznej człowieka. Jego uczeń Thordike również twierdził podobnie. Dopiero po wieloletnich badaniach z zakresu psychologii eksperymentalnej zmienił on swój pogląd i stwierdził, że przy poznawaniu nowego i uczeniu się wiek nie ma znaczenia. Stwierdził, że dorośli mogą tak samo uczyć się jak dzieci oraz młodzież. Dorosłym ponad to w uczeniu się pomagają takie cechy osobowości jak intensywność i jasność zainteresowań. Nikt nie powinien powstrzymywać się przed nauką z obawy na to, że jest za stary.
Rozpowszechnione w XX wieku przekonanie, że wraz z wiekiem zmniejszają się ludzkie zdolności poznawcze jest już tylko opisowe.
Najnowsze badania pokazują, że u ludzi zdrowych, tylko część neuronów obumiera i to bardzo powoli a między komórkami nerwowymi powstają nowe połączenia nerwowe.
„Starsi ludzie inaczej niż młodzi odbierają i przetwarzają bodźce, ale to nie znaczy, że ich mózg jest mniej twórczy; odpowiednio stymulowany nieustannie się rozwija i to bez względu na wiek.”
Starość nie jest chorobą i nie jest przeszkodą do nauki.
Jeżeli ktoś ma trudności w nauce to nie są one na pewno spowodowane wiekiem.
Czynniki warunkujące skuteczność uczenia się dorosłych to:
- brak zdolności do nauki danego przedmiotu,
- brak silnej motywacji do uczenia się,
- brak umiejętności uczenia się,
- przebyta droga życiowa i charakter doświadczeń szkolnych,
- zakres obowiązków rodzinnych,
- zaangażowanie zawodowe i społeczne,
- struktura czasu wolnego,
- lęk przedegzaminacyjny.
W edukacji dorosłych dużą rolę pełnią takie cechy poznawcze jak:
1uwaga – proces ukierunkowania czynności poznawczych na określony przedmiot, zjawisko, proces itp. proces ten u człowieka dorosłego jest bardziej trwały i statyczny niż u dziecka czy człowieka młodego,
2spostrzegawczość – układ procesów poznawczo – emocjonalnych ułatwia człowiekowi dorosłemu uczenie się, gdyż są one bardziej precyzyjne; człowiek dorosły szybciej dostrzega szczegóły jakiegoś zjawiska, procesu itp.
3wyobraźnia – u człowieka dorosłego wyobraźnia jest bliższa rzeczywistości; człowiek dorosły potrafi skuteczniej wykorzystywać wyobraźnię w procesie poznawczym niż dziecko,
4pamięć – u podstaw uczenia się całożyciowego leży pamięć; „wszelkie różnice w pamięci młodzieży 15-20 letniej i osób dorosłych od 21 roku życia są bardzo małe” (Thorndike); osoby dorosłe mają słabą pamięć mechaniczną a lepszą pamięć słowno – logiczną;
5myślenie – umożliwia ono wywarzanie nowych informacji, nowych treści; to proces twórczy, który prowadzi do osiągania nowej wiedzy; dziecko myśli poprzez ścisły związek z konkretnym obrazem, natomiast dorosły myśli poprzez ścisły związek z wyrazami;
Dorosłym pomaga w uczeniu się większa dojrzałość emocjonalna, którą posiadają. Uczucia dorosłych są silniejsze niż uczucia dziecięce. Są one podporządkowane silnej woli i rozumowaniu. Uczenie się dorosłych jest wspomagane również przez silnie rozwiniętą motywację praktyczno – zawodową.
Podstawowe różnice w uczeni się dorosłych oraz dzieci i młodzieży wynikają z :
-psychiki,
-organizacji systemu dydaktycznego,
-zainteresowań,
-doświadczeń,
-ról społecznych.
Działy andragogiki oraz je związki interdyscyplinarne.
!!! W obrębie andragogiki wykształciło się 6 działów:
1.dział zagadnień podstawowych – obejmuje on ogólną teorię oświaty, jej aparaturę pojęciową, cele kształcenia i wychowania dorosłych oraz ogólną metodologię badań oświaty dorosłych,
2.dział zajmujący się teorią kształcenia dorosłych – formalnego i nieformalnego (poza szkolnego), koncentruje się on na celach kształcenia ogólnego i zawodowego osób dorosłych, treściach, metodach, zasadach i środkach kształcenia osób dorosłych; zajmuje się on problemem zainteresowań osób dorosłych i charakterystyką placówek oświatowych, bada też sylwetki czy osobowości nauczycieli osób dorosłych,
3.teoria wychowania dorosłych – dział zajmujący się charakterystyką ucznia, wychowanka dorosłego; ideałami i treściami wychowania dorosłych; zjawiskami zachowań ludzi dorosłych,
4.teoria pracy kulturalno – oświatowej – zajmuje się aktywnością kulturalną osób dorosłych oraz rozwojem czytelnictwa wśród osób dorosłych, amatorskim ruuchem artystycznym oraz bibliotekami,
5.teoria porównań systemów oświaty osób dorosłych – prowadzone są tu badania nad systemem oświaty dorosłych w świecie;
(komparatystyka – pedagogika porównawcza)
6.historia praktyki i teorii oświaty dorosłych
Działy te są zbliżone do zakresu pedagogiki ogólnej, ale odnoszą się do kształcenia dorosłych.
Maja one silny związek z innymi dyscyplinami naukowymi.
Podkreśla to interdyscyplinarny charakter andragogiki.
Owe 6 działów, płaszczyzn andragogiki może realizować się tylko i wyłącznie poprzez ścisła współpracę z naukami:
- pedagogicznymi,
- psychologicznymi,
- filozoficznymi,
- socjologicznymi,
- historycznymi,
- biomedycznymi.
Najściślej andragogika jest związana z naukami pedagogicznymi, szczególnie z: pedagogiką ogólną, teorią wychowania, pedagogiką społeczną, dydaktyką, pedagogiką pracy, pedagogiką wojskową, pedagogiką resocjalizacyjną i pedagogiką porównawczą.
Te działy pedagogiki ułatwiają andragogice tworzenie teoretycznych podstaw nauczania i uczenia się osób dorosłych. Z nich też andragogika zaczerpnęła metody badań (np. sondaż diagnostyczny). Bliskie związki łączą andragogikę również z filozofią. Głównie z teorią człowieka, teorią osoby.
Andragogika czerpie również z estetyki, która ułatwia zrozumienie miejsca człowieka w społeczeństwie. Andragogika łączy się również z naukami psychologicznymi. Nauki te zapewniają andragogice wiedzę o prawidłowościach rozwoju psychiki człowieka w różnych okresach ...
ZdzisH