Cechy_charakterystyczne_monarchii_konstytucyjnej_ela.doc

Cechy charakterystyczne monarchii konstytucyjnej

Monarchia konstytucyjna to taki typ monarchii, w której zakres i sposób realizowania władzy prze króla i organy przedstawicielskie jest ściśle określony w konstytucji i żaden z ośrodków władzy nie może tych uprawnień ani przekraczać ani regulować według własnego uznania. Monarchia konstytucyjna nazywana jest często monarchią ograniczoną, ponieważ rzeczywista władza monarchy jest uszczuplona na rzecz rządu czy parlamentu, ale takie ograniczenie władzy nie jest jednolite we wszystkich państwach i zależy od specyfiki danej władzy: w jednym przypadku władca musi ograniczać się jedynie do realizowania funkcji reprezentacyjnej, w innym zaś może brać czynny udział w życiu politycznym i mieć prawdziwy wpływ na realizowaną politykę.

Do powstania monarchii konstytucyjnej niezbędna jest zgoda i wola władcy do podzielenia się uprawnieniami w rządzeniu państwem. Bez jego przyzwolenia praktycznie niemożliwe jest dokonanie takich zmian prawnych, które zmieniałyby ustrój państwa nie odrzucając całkowicie instytucji monarchy. Głównym założeniem monarchii konstytucyjnej jest usankcjonowane przesunięcie ośrodka decyzyjnego i uprawomocnienie zmian, które już wcześniej w drodze zwyczajowej uległy akceptacji. Warto wspomnieć o charakterze tych zmian – gdyż w przeciwieństwie do rewolucyjnego obalania  zastanej władzy następowała swoista ugoda pomiędzy użyczającym (praktycznie oddającym) władzę monarchą, a przyjmującymi ją osobami – ministrami czy parlamentem.

Takie scedowanie władzy stanowiło ważny krok w kierunku bardziej sprawiedliwego podziału władzy i zdecydowane odejście od rządów absolutnych – trudno bowiem byłoby monarsze w pojedynkę ponownie scalić władzę w jednym ręku, gdy przeszła ona rozdzielnie np.w 20 rąk.  Co więcej tak przekazana władza była ściśle kontrolowana, co miało gwarantować działanie w interesie kraju a nie własnym ministrów. Co ważne, przesunięcie części uprawnień na parlament dawało mu prawo i obowiązek rzetelnej pracy, częstszego zbierania się, także ad hoc.

Zmiana w organizacji władzy na najwyższym szczeblu wpłynęła istotnie na zmiany na szczeblach niższych. I tak w zakresie sądownictwa pojawiły się nowe instancje, nowe sposoby prowadzenia spraw i nowe kwalifikacje przestępstw. Zmiany dotknęły wielu sfer życia państwa – od budżetu i nowych podatków, przez zmiany w systemie werbunku do armii, zmiany w hierarchii społecznej i otwieranie się władzy na nowe warstwy społeczne, aż po intensywne dostosowywanie administracji do nowych warunków.  Wraz z pojawieniem się rozdziału władzy musiała pojawić się jej decentralizacja, pierwotne lub wtórne formy samorządów lokalnych, wielostopniowość uprawnień. Musiał zmienić się system edukacji powszechnej, który w efekcie miał szkolić również kompetentne kadry nowoczesnych urzędników państwowych, kompetentnych i skutecznych.

W końcu wieku XVIII w Europie istniało kilka monarchii konstytucyjnych: Anglia, Francja oraz Rzeczpospolita Polsko-Litewska. Rzeczpospolita była monarchią konstytucyjną, u której podstaw leżała jedna, spisana ustawa zasadnicza. Na mocy ustaleń owej ustawy tron Rzeczypospolitej miał być dziedziczny  dla dynastii saskiej.

Polska od początków państwowości była monarchią, która wraz ze zmianami historycznymi ewoluowała ku monarchii konstytucyjnej, ulegając silnym prądom oświecenia, dzięki którym konstytucją z 1791 roku właśnie ową monarchię konstytucyjną wprowadzono. Polska monarchia konstytucyjna z lat 1791-1792 byłą dobrym punktem wyjścia dla późniejszych ustrojów, np. ograniczonej monarchii konstytucyjnej Księstwa warszawskiego.

Monarchia konstytucyjna to monarchia optymalna – monarcha uosabia tradycję i trwałość państwowości a władza przedstawicielska gwarantuje nieprzekraczalnie przez monarchę jego uprawnień.

Zakres władzy monarchy w monarchii konstytucyjnej jest ograniczony gdyż Król sprawował władzę przy znacznym udziale parlamentu. Monarcha pełnił funkcję szefa rządu i głowy państwa, decydował o obsadzie ważnych urzędów, a w przypadku wojny stawał się Naczelnym Dowódcą. Co prawda przy obsadzie urzędów ministerialnych władca nie był zupełnie suwerenny, lecz ograniczony sugestiami rządu. Królowie nie mieli praktycznego prawa sankcji nawet jeśli to prawo zapisane było formalnie. W Rzeczypospolitej władca miał prawo inicjatywy ustawodawczej, władca Francji nie miał prawa rozwiązywania parlamentu mimo iż go zwoływał, natomiast król Anglii mógł zarówno zwołać jak i rozwiązać parlament.

Wszystkie monarchie miały kilka cech wspólnych, jak np. zasadę  nieodpowiedzialności króla, co wiązało się z koniecznością uzyskiwania kontrasygnaty właściwego ministra na aktach królewskich. We wszystkich trzech monarchiach  konstytucyjnych prawo do udziału w rządzeniu miały wyższe klasy społeczne, a mianowicie  bogate mieszczaństwo we Francji, oligarchia arystokratyczno-burżuazyjna w Anglii oraz szlachta i część mieszczan w Rzeczpospolitej.

Pomiędzy tymi trzema monarchiami konstytucyjnymi istniały też zasadnicze różnice.

1. We Francji ministrowie mieli odpowiedzialność prawną a nie polityczną

W Anglii ministrowie odpowiadali solidarnie

W Rzeczpospolitej mieli odpowiedzialność parlamentarną i karną .

2. W Anglii – monarchia konstytucyjna była monarchią parlamentarną z uwagi na bardzo silną władzę parlamentu

We Francji i Rzeczpospolitej Parlament miał dużą przewagę nad władzą wykonawczą, lecz była ona znacznie mniejsza niż w Anglii.

3. W sprawach dot. sądownictwa:

W Anglii król nie mógł odwołać sędziego.

W Anglii i Francji istniała instytucja sędziów przysięgłych, byli oni wybierani z ludu.

We Francji reforma sądownictwa odbyła się zgodnie z zasadą trójpodziału władz, co miało na celu wykluczenie wzajemnych wpływów. Wprowadzono powszechne sądownictwo zgodnie z zapisem w konstytucji, że wszystkie stany podlegają jednakowym sądom. Wszyscy obywatele mieli zagwarantowaną nietykalność osobistą.

W Rzeczpospolitej zachowane zostało w znacznym stopniu sądownictwo stanowe mimo reform Sejmu Czteroletniego, zostało ono zmodyfikowane przez rozszerzenie jurysdykcji sądów na ogół społeczeństwa. Nietykalność osobistą posiadała szlachta i mieszczanie.

4. Tolerancja Religijna.

We Francji zagwarantowano prawa mniejszości, zwłaszcza protestantów i Żydów

W Anglii religią dominującą ogłoszono  anglikanizm a swobody religijne przysługiwały jedynie protestantom, katolicy nie byli tolerowani. Dostęp do urzędów państwowych gwarantowano jedynie anglikanom.

W Rzeczpospolitej wszystkie wyznania znajdowały się „pod opieką rządu”, lecz tron i urzędy ministerialne mogły być obejmowane jedynie przez katolików.

5. Formuła konstytucji.

Konstytucja Polska i Francuska to akty jednorazowe, natomiast konstytucja angielska jest zbiorem zasad, tradycji, praw zwyczajowych itp. gromadzonych w długim czasie i do końca nie spisanych.

Monarchia konstytucyjna stała się ważnym elementem rozwoju struktur państwowych, gdyż zachowała monarchę jako najwyższy organ państwowy ograniczając jednak konstytucyjnie jego kompetencje: uprawnienia ustawodawcze na rzecz parlamentu, władzę wykonawczą na rzecz odpowiedzialnych przed parlamentem ministrów, a wymiar sprawiedliwości przekazano niezawisłym sędziom podległym tylko ustawom.

CIEKAWOSTKA

Prawowity pretendent do korony polskiej zgodnie z zapisami art. VII Konstytucji 3. Maja z 1791 roku to Maria Emanuel Wettyn (ur. 31 stycznia 1926 w Prüfenig), książę Saksonii, margrabia Miśni, głowa rodu Wettynów. W wieku 18 lat został aresztowany przez gestapo a następnie, na mocy wyroku sądu w Berlinie, skazany na karę więzienia (za opór przeciwko Adolfowi Hitlerowi). Od 1958 mieszka w Szwajcarii. W 1999 r. adoptował swego siostrzeńca Aleksandra księcia Saksonii-Gessaphe, który w przyszłości ma stać się głową linii albertyńskiej Wettinów.