konkurencja.doc

PRAWO OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW

Mechanizm ekonomiczny konkurencji jest obok wolności gospodarczej podstawą gospodarki rynkowej. Zadaniem państwa jest zaś ochrona tego mechanizmu. Jest ona konieczna, ponieważ zagrożeniem dla konkurencji jest monopolizacja, rozumiana ja­ko wyłączność produkcji lub sprzedaży określonych towarów i usług. Nie można wyeliminować monopolizacji jako takiej, ponieważ jest ona niekiedy koniecznością (monopole naturalne) lub konsekwencją władztwa państwowego (monopole państwowe), a także efektem pożądanych procesów ekonomicznych (np. koncentracji produk­cji

i centralizacji kapitału). Monopolizacja może, lecz nie musi prowadzić do eliminacji konkurencji, chociaż zawsze ją ogranicza. Brak konkurencji sprawia zaś, że monopolista nie jest bezpośrednio zainteresowany wzrostem wydajności pracy, podnoszeniem jakości produkcji, obniżaniem jej kosztów, likwidacją marnotrawstwa niegospodarności. Ogranicza się głównie do czerpania renty zapewnionej przez ko­ści przewagi popytu nad podażą. Efektem monopolizacji jest zredukowanie do mi­nimum swobody wyboru nabywców, ułatwiona sprzedaż i możliwość zwiększania jej wartości, podnoszenie cen nie wynikające ze wzrostu jakości i użyteczności sprzeda­wanych produktów. Monopoliści dążą nie tylko do maksymalizacji zysków. Ich celem jest również kontrola i podporządkowanie sobie otoczenia. Wówczas monopolista usta­ła w sposób władczy własne reguły gry, w tym zasady współdziałania z innymi pod­miotami, nie licząc się z interesem ogólnospołecznym, opinią publiczną i prawami konsumentów. Dlatego też państwo zmuszone jest do obrony konkurencji jako mecha­nizmu rynkowego.

Ochrona prawna ekonomicznego mechanizmu konkurencji jest zawarta w przepi­sach prawa antymonopolowego (antytrustowego). Jego początki sięgają czasów odległych, chociaż ze względu na odrębność aktu prawnego poświęconego regulacji tej sprawy za pierwowzór prawa antymonopolowego uważa się amerykańską ustawę Shermana z 1890 r., obowiązującą zresztą z pewnymi zmianami nadal.

W Polsce międzywojennej prawo antymonopolowe miało niepełny zakres regulacji. Dotyczyło bowiem jedynie zjawiska kartelizacji (ustawa z 28 marca 1933 r. o kartelach, Dz. U.. nr 31, poz. 270 z późn. zm., rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z 4 lip­ca 1933 r. o rejestrze kartelowym, Dz. U. nr 48, poz. 383, ustawa z 13 lipca 1939 r. o po­rozumieniach kartelowych, Dz.U. nr 63, poz. 416). W związku z budową kapitalizmu na ziemiach polskich walka z monopolami nie leżała bowiem w interesie Polski. Nato­miast ochronę konkurencji miała zapewniać ustawa z 1926 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Gospodarka planowa doprowadziła Polskę do stanu prawie pełnej monopolizacji gospodarki państwowej. Monopolizacja gospodarki wynikała nie tylko z założeń ide­ologicznych ustroju gospodarki sterowanej dyrektywnie przez państwo, lecz leżała tak­że w interesie samych przedsiębiorstw państwowych, które nie musiały dzięki temu konkurować ze sobą. Nie było zatem w tych warunkach zapotrzebowania na prawną regulację prawa antymonopolowego. W prawodawstwie innych państw socjalistycznych regulacje takie należały też do rzadkości (np. w Czechosłowacji pewne elementy zawie­rał kodeks gospodarczy z 1964 r., odrębne ustawy antymonopolowe uchwalono w Jugo­sławii w 1974 r. i na Węgrzech w 1984 r.). W Polsce ustawodawstwo antymonopolowe pojawiło się późno, bo dopiero w dniu 28 stycznia 1987 r. uchwalono ustawę o przeciw­działaniu praktykom monopolistycznym w gospodarce narodowej (Dz.U. nr 3, poz. 8 z późn. zm.). Ustawa przewidywała w ograniczonym zakresie przedmiotowym i podmio­towym przeciwdziałanie powstawaniu struktur monopolistycznych. Tymczasem równo­legle z jej obowiązywaniem istniały potężne monopole państwowe, których ustawa nie obejmowała swymi postanowieniami. Organem antymonopolowym wyznaczono

1

Ministra Finansów, który jednocześnie reprezentował Skarb Państwa w gospodarce i sam przez to był największym monopolistą. Walka z monopolami nie mogła być w tej sytuacji zbyt gorliwa i rzeczywiście taką nie była. Na podstawie ustawy wydano zaled­wie 9 decyzji antymonopolowych, w tym kilka o umorzeniu postępowania. Decyzje nie dotyczyły też porozumień monopolistycznych polegających na prowadzeniu do podzia­łu rynku oraz ustalania lub ograniczania wielkości produkcji i sprzedaży, a także poro­zumień polegających na wprowadzeniu specjalizacji asortymentowej produkcji lub sprzedaży albo na wspólnej sprzedaży lub zakupach. Tymczasem w tych właśnie sferach polska gospodarka była najbardziej zmonopolizowana.

Kolejna inicjatywa w zakresie stworzenia prawa antymonopolowego w Polsce przyniosła efekt w postaci ustawy z 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (zwana dalej w skrócie „ustawą antymonopolową"), która w la­tach następnych pod wpływem orzecznictwa antymonopolowego (patrz szerzej T Skoczny) była wielokrotnie nowelizowana, lecz po zmianach obowiązuje nadal ja­ko ustawa o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów (Dz. U. z 1999 r. nr 52, poz. 547). Ustawa określa warunki rozwoju kon­kurencji, reguluje zasady i tryb przeciwdziałania praktykom monopolistycznym oraz naruszeniom interesów konsumenta przez przedsiębiorców oraz ich związki, jeżeli wywołują lub mogą wywołać skutki na terytorium Polski.

Zakresem podmiotowym ustawy antymonopolowej są objęte podmioty, które: 1) naruszają zakazy lub nakazy przewidziane w ustawie,

2) ponoszą skutki tych naruszeń,

3) orzekają w sprawach objętych ustawą.

W pierwszej grupie mogą znaleźć się tylko przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy. ­Prawo działalności gospodarczej oraz związki przedsiębiorców. Nie ma w niej nato­miast miejsca dla organów administracji publicznej, mimo że ich działania z tytułu im­perium mogą prowadzić do eliminowania lub ograniczenia konkurencji (np. z powodu polityki koncesyjnej). W orzecznictwie Sądu Antymonopolowego zaznaczyła się wy­raźna tendencja do szerokiego zakreślania kręgu podmiotów zobowiązanych do prze­strzegania postanowień ustawy antymonopolowej. Sama zaś ustawa nie przewiduje ograniczenia podmiotowego zakresu jej obowiązywania. Nie ma więc żadnych powo­dów, aby nie odnosić jej postanowień do działalności monopolistów naturalnych (energetyka, ciepłownictwo, zaopatrzenie w wodę) lub do monopoli państwowych (te­lekomunikacja, kolej, poczta), bądź do podmiotów publicznej działalności gospodar­czej, jak i do przedsiębiorców poddanych szczególnej regulacji prawnej (banki. zakłady ubezpieczeń, giełdy, fundusze powiernicze, przedsiębiorstwa maklerskie).

W drugiej grupie znajdują się natomiast podmioty, które są narażone lub ponoszą skutki działań podmiotów nie przestrzegających nakazów i zakazów ustawy antymonopolowej. Są to inni przedsiębiorcy, których interes został zagrożony lub naruszony działa­niami podmiotów wymienionych w pierwszej grupie. Są to także konsumenci. W przeciwieństwie do innych przedsiębiorców, których interesy są zagrożone lub naru­szone działaniami monopolistycznymi i które mogą inicjować wszczęcie postępowania antymonopolowego, ustawa antymonopolowa nie zapewnia ochrony indywidualnej kon­sumentom. Mogą oni natomiast korzystać z tej ochrony w sposób zbiorowy, poprzez organizacje konsumenckie, które są do występowania z wnioskiem o wszczęcie postępowania antymonopolowego. Ponadto do żądania wszczęcia postępowania antymonopolo­wego uprawnione są organy kontroli państwowej i społecznej oraz organy gmin. Ustawa nie wyjaśnia, w czyim interesie mogą być realizowane te kompetencje. Należy przyjąć, że chodzi generalnie o każdy interes publiczny, zagrożony działaniami sprzecznymi z ustawą antymonopolową.

W trzeciej grupie znajdują się podmioty orzekające w sprawach objętych ustawą antymonopolową. Zadania z zakresu przeciwdziałania praktykom monopolistycz­nym, rozwoju konkurencji i ochrony interesów konsumentów realizuje Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Jest on centralnym organem administracji rzą­dowej, podległym Radzie Ministrów. Prezes Urzędu wykonuje swe zadania przy po­mocy Urzędu i jego delegatur, a także przez podległą Prezesowi Inspekcję Handlową.

Do zakresu działania Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na­leży w szczególności:

1) sprawowanie kontroli przestrzegania przez przedsiębiorców przepisów o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym,

2) badanie kształtowania się cen w warunkach ograniczenia konkurencji,

3) wydawanie decyzji w sprawach przeciwdziałania praktykom monopolistycz­nym, kształtowania struktur organizacyjnych przedsiębiorców oraz decyzji określają­cych odpowiedzialność podmiotów za stosowanie tych praktyk,

4) występowanie do przedsiębiorców i ich związków w sprawach ochrony praw i interesów konsumentów,

5) podejmowanie czynności wynikających z przepisów o zwa7czaniu nieuczci­wej konkurencji,

6) prowadzenie rejestru przedsiębiorców, których udział w rynku krajowym przekracza 80%,

7) prowadzenie badań stanu koncentracji gospodarki oraz przedstawianie zain­teresowanym podmiotom wniosków w sprawie działań zmierzających do zrównowa­żenia rynku,

8) przygotowywanie rządowych projektów polityki rozwoju konkurencji i poli­tyki konsumenckiej,

9) składanie wniosków w sprawie zmian przepisów w zakresie ochrony praw konsumentów,

10) zlecanie wyspecjalizowanym jednostkom i odpowiednim organom kontroli państwowej dokonywania badań przestrzegania praw konsumentów,

11) współpraca z organami samorządu terytorialnego oraz z krajowymi i zagra­nicznymi organizacjami społecznymi i innymi instytucjami, do których zadań statu­towych należy ochrona interesów konsumentów,

12) udzielanie pomocy organom samorządu województwa i powiatu oraz organi­zacjom, do których zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów,

13) inicjowanie konsumenckich badań towarów i usług,

14) opracowywanie i wydawanie publikacji oraz programów edukacyjnych popu­laryzujących prawa konsumentów.

W trzeciej grupie podmiotów znajdują się też niektóre sądy Decyzje wydane przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów podlegają bowiem zaskarżeniu przez wniesienie odwołania do Sądu Antymonopolowego. Na mocy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 30 grudnia 1998 r. w sprawie utworzenia Sądu Antymonopolowego (Dz. U. nr 166, poz. 1254) jest nim Wydział Antymonopolowy Sądu Okręgowego w Warszawie. Jest to sąd powszechny, właściwy rzeczowo tylko dla rozstrzygania spraw antymonopolowych, a pod względem właściwości miejscowej jest sądem jedy­nym w kraju. Postępowanie sądowe w sprawach antymonopolowych toczy się według przepisów k.p.c. o sprawach gospodarczych. Od czasu wprowadzenia w polskim pro­cesie cywilnym instytucji kasacji orzeczenia Sądu Antymonopolowego mogą być przedmiotem kasacji wnoszonej do Sądu Najwyższego.

Przedmiotowy zakres ustawy antymonopolowej jest rozległy Obejmuje ona bo­wiem przepisy prawa ustrojowego, materialnego i procedur antymonopolowych. Pod względem materialnym przepisy ustawy normują:

1) praktyki monopolistyczne (art. 4-10),

2) oddziaływanie na kształtowanie struktur przedsiębiorców (art. 11-11e),

3) zwalczanie niektórych działań podejmowanych z pozycji monopolistycznej (art. 7),

4) walkę z przedsiębiorcami zajmującymi pozycję dominującą na rynku (art. 12).

Wyróżnienie aż czterech stanów zagrażających konkurencji jest słuszne. Polska skorzystała w tym względzie z bogatego dorobku prawodawstwa antymonopolowego innych państw oraz uwzględnia wymogi prawa konkurencji obowiązujące we Wspól­notach Europejskich. Do każdego z tych stanów odnosi się też inny rodzaj sankcji. Przepisy proceduralne są też częściowo różne, zwłaszcza gdy chodzi o działania pre­wencyjne dotyczące struktur monopolistycznych.

Podejmowanie takich działań jest konieczne, ponieważ lepiej jest nie dopuścić do ich powstania niż następnie walczyć z monopolistami. Prawo polskie przewiduje obowiązek zgłaszania zamiaru łączenia pewnych przedsiębiorców (art. 11). Zgło­szeń należy dokonywać Urzędowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów w terminie 14 dni od dokonania czynności, z którą ustawa wiąże ten obowiązek, przestrzegając także wymogów formalnych zgłoszenia (rozporządzenie Rady Ministrów z 7 grud­nia 1999 r. w sprawie określenia szczegółowych warunków, jakim powinno odpo­wiadać zgłoszenie zamiaru łączenia przedsiębiorców oraz określenia organów podmiotów zobowiązanych do dokonania tego zgłoszenia, Dz. U. nr 99, poz. 1161). Obowiązek dokonania zgłoszenia zamiaru łączenia lub przekształcania nie dotyczy jednak bezwzględnie wszystkich przedsiębiorców. Ustawodawcę interesują tylko ta­kie procesy koncentracji, które ze względu na swe rozmiary mogą być groźne dla konkurencji. Dlatego też są one określane kwotowo (np. łączna wartość sprzedaży w roku poprzedzającym ponad 25 mln EURO) lub procentowo (w odniesieniu do wielkości nabywanych akcji lub udziałów).

Obowiązek zgłoszenia zamiaru łączenia podmiotów gospodarczych dotyczy róż­nych form koncentracji, w tym:

1) koncentracji strukturalnej (połączeń organizacyjnych art. 11 ust. 2 pkt 1),

2) koncentracji majątkowej (nabywanie lub przejmowanie zorganizowanej części mienia - art. 11 ust. 2 pkt 2),

3) koncentracji kapitałowej (objęcie lub nabycie akcji art. 11 ust. 2 pkt 3, 3a i 4), 4) koncentracji personalnej (objęcie funkcji kierowniczych w konkurujących pod­miotach gospodarczych art. 11 ust. 2 pkt 5),

5) koncentracji władzy (przejęcie w inny sposób kontroli nad innym podmiotem ­art. 11 ust. 2 pkt 6).

W odniesieniu do banków (art. 11 ust. 3) chodzi równocześnie o koncentrację strukturalną, majątkową i kapitałową, jednakże powyżej 50 mln EURO, co -jak na warunki polskie - jest wysokim pułapem.

Zgłoszenie zamiaru łączenia się przedsiębiorców może spotkać się z następujący­mi reakcjami Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Po pierwsze, wobec bra­ku zastrzeżeń co do zamiaru łączenia Urząd może w terminie nie dłuższym niż 2 miesiące (a w odniesieniu do banków nie dłuższym niż 2 tygodnie) zawiadomić zgła­szającego o braku zastrzeżeń, co jest równoznaczne z możliwością dokonania łącze­nia. Po drugie, Urząd może zwrócić wniosek celem jego uzupełnienia pod względem formalnym. Po trzecie, wobec wątpliwości łączenia na przedstawionych we wniosku

warunkach, Urząd może również przedstawić przedsiębiorcom warunki, na jakich łą­czenie może nastąpić, wyznaczając jednocześnie termin na ustosunkowanie się do tych propozycji. Brak odpowiedzi jest traktowany jako przyjęcie propozycji urzędu, natomiast odrzucenie propozycji powoduje wydanie decyzji zakazującej łączenia. Po czwarte, Urząd może wydać (w terminie nie dłuższym niż 2 miesiące) decyzję:

1) zakazującą łączenia przedsiębiorców, jeżeli w jego wyniku podmioty te uzy­skałyby lub umocniły pozycję dominującą na rynku,

2) zakazującą objęcia przez tę samą osobę funkcji kierowniczych, jeżeli w wyniku te­go nastąpiłoby istotne osłabienie konkurencji (łączny udział tych przedsiębiorców w ryn­ku przekracza 10%).

Sąd rejestrowy dokona wpisu w rejestrze, jeżeli Urząd zawiadomi wnioskodawcę o braku zastrzeżeń co do zamiaru łączenia lub przedsiębiorca wykaże, że zamiar łą­czenia przedsiębiorców nie podlega obowiązkowi zgłoszenia.

Ustawa antymonopolowa godzi się z faktem istnienia przedsiębiorców zajmują­cych pozycję monopolistyczną polegającą na tym, że nie spotykają się oni z konku­rencją na rynku krajowym lub lokalnym. Natomiast ustawa zakazuje w sposób bezwzględny pewnych czynności przedsiębiorcom zajmującym pozycję monopoli­styczną (art. 7 ust. 1). Chodzi o:

1) ograniczanie, mimo posiadanych możliwości, produkcji, sprzedaży lub skupu towarów, w szczególności prowadzące do podwyższania cen sprzedaży lub obniżania cen skupu,

2) wstrzymywanie sprzedaży towarów prowadzące do podwyższania cen,

3) pobieranie nadmiernie wygórowanych cen (tj. cen narzuconych nabywcom przez przedsiębiorcę zajmującego pozycję monopolistyczną z racji posiadanej wła­dzy rynkowej).

Umowy zawarte z naruszeniem powyższych zakazów są w całości lub w części nie­ważne. W razie stwierdzenia naruszenia owych zakazów Urząd wydaje decyzję naka­zującą zaniechanie tego rodzaju działań i określającą warunki zaniechania. Jeśli zaś nastąpiło podwyższenie cen, to Urząd może także wydać decyzję o obniżeniu cen oraz określić w niej czas obowiązywania ceny i warunki jej zmiany, a także określić kwoty nienależną i dodatkową, podlegające odprowadzeniu na rzecz budżetu państwa.

Inne jest podejście ustawodawcy do przedsiębiorców zajmujących pozycję domi­nującą na rynku. Domniemywa się, że przedsiębiorca ma pozycję dominującą, jeżeli

jego udział w rynku przekracza 40%. W stosunku do takich przedsiębiorców ustawa , antymonopolowa zakazuje stosowania praktyk podobnych w skutkach do skutków zachowań przedsiębiorców o pozycji monopolistycznej (art. 7 ust. 2). Ponadto w sto­sunku do przedsiębiorców zajmujących pozycję dominującą na rynku (art. 12) Urząd może w drodze decyzji orzec:

1) nakaz podziału (przedsiębiorstwa państwowego lub spółdzielni),

2) nakaz rozwiązania (spółki prawa handlowego),

3) nakaz ograniczenia prowadzonej działalności gospodarczej (dotyczy wszyst­kich przedsiębiorców).

Ten ostatni środek może być zastosowany niezależnie od dwóch pierwszych na­kazów Wykonanie decyzji urzędu należy do odpowiednich organów przedsiębiorców objętych decyzją.

Przedsiębiorca zajmujący pozycję dominującą na rynku może dopuścić się także praktyki monopolistycznej polegającej na nadużyciu tej pozycji (art. 5). Ustawa wyli­cza przykładowo („w szczególności") następujące działania:

1) przeciwdziałanie ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju konkurencji,

2) podział rynku według kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub podmio­towych,

3) sprzedaż towarów w sposób powodujący uprzywilejowanie niektórych przed­siębiorców lub innych podmiotów,

4) odmowę sprzedaży lub skupu towarów, dyskryminującą niektórych przed­siębiorców przy braku innych źródeł zaopatrzenia lub zbytu,

5) nieuczciwe oddziaływanie na kształtowanie cen, w tym cen odsprzedaży, a także sprzedaż poniżej kosztów w celu eliminacji konkurentów,

6) narzucanie uciążliwych warunków umów, przynoszących przedsiębiorcy na­rzucającemu te warunki nieuzasadnione korzyści,

7) uzależnianie zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia nie związanego z przedmiotem umowy, którego nie przyjęłaby lub nie spełniłaby, mając zapewnioną możliwość wyboru,

8) stwarzanie konsumentom uciążliwych warunków dochodzenia swoich praw

Stosowanie tych praktyk jest zakazane, chyba że zainteresowany przedsiębiorca udo­wodni, że czynności objęte zakazem są niezbędne ze względów techniczno-organiza­cyjnych lub ekonomicznych i nie powodują istotnego ograniczenia konkurencji (tzw re­guła rozsądku). W przeciwnym wypadku w razie stwierdzenia tych praktyk Urząd wy­daje decyzję nakazującą ich zaniechanie (może określić także warunki zaniechania), a umowy zawarte z naruszeniem tego zakazu są nieważne w całości lub w części.

Praktykami monopolistycznymi są przede wszystkim porozumienia (art. 4) pole­gające w szczególności na:

1) ustalaniu (bezpośrednio lub pośrednio) cen oraz zasad ich kształtowania mię­dzy konkurentami w stosunkach z osobami trzecimi (kartele cenowe);

2) podziale rynku według kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub pod­miotowych (porozumienia podziałowe);

3) ustaleniu lub ograniczeniu wielkości produkcji, sprzedaży lub skupu towarów (porozumienia kontyngentowe);

4) ograniczeniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nie objętych porozumieniem (porozumienia antykonkurencyjne);

5) ustaleniu przez konkurentów lub ich związki warunków umów zawieranych z osobami trzecimi (porozumienia kondycjonalne).

° Praktyki te są zakazane, o ile nie uchyla ich reguła rozsądku. Urząd wydaje decyzję nakazującą ich zaniechanie. Ponadto Urząd może wydać decyzję zakazującą wykonywania porozumienia, które, wprowadzając specjalizację asortymentową produkcji lub ;;sprzedaży towarów albo przewidując wspólną sprzedaż lub wspólne zakupy towarów, godzi w interes innych przedsiębiorców lub konsumentów, a zwłaszcza jeśli prowadzi do istotnego ograniczenia konkurencji lub warunków do jej powstania na danym rynku, a nie przynosi korzyści gospodarczych polegających w szczególności na znacznym ob­niżeniu kosztów produkcji lub sprzedaży albo poprawie jakości towarów (art.9).

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów może nakładać kary pieniężne na przedsiębiorców naruszających zakazy i nakazy ustawy antymonopolowej w wysoko­ści do 15% przychodu ukaranego przedsiębiorcy. Ponadto, gdy przedsiębiorca nie wykonuje decyzji Urzędu 1ub wyroku sądu zmieniającego taką decyzje, to również podlega karze pieniężnej w wysokości do 15% przychodu rocznego. Dodatkowo mo­gą być ukarane także osoby kierujące przedsiębiorstwem lub związkiem przedsię­biorców, jeśli nie wykonują decyzji Urzędu lub wyroku sądu (do wysokości 10-krotnego przeciętnego wynagrodzenia). Kary pieniężne są nakładane w drodze de­cyzji administracyjnej Urzędu.

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest wyposażony w daleko idące uprawnienia kontrolne, które rozciągają się nie tylko na przedsiębiorcę podejrzane­go o nieprzestrzeganie przepisów ustawy antymonopolowej, lecz obejmują również inne podmioty posiadające dokumenty, dane i informacje niezbędne do rozstrzy­gnięcia sprawy toczącej się przed Urzędem. Wiadomości uzyskane w toku czyn­ności kontrolnych stanowią tajemnicę służbową i tajemnicę kontrolowanego przedsiębiorstwa.

Postępowanie przed Urzędem jest postępowaniem administracyjnym. Toczy się jednak nie tylko według przepisów ustawy antymonopolowej, modyfikującej przepi­sy k.p.a., lecz w pewnych kwestiach również według przepisów k.p.c. (art. 98-110 i art. 235-315 j. Postępowanie wszczyna się z urzędu lub na wniosek uprawnionego. Do tej grupy należą przede wszystkim przedsiębiorcy oraz ich związki, których inte­res został lub może być naruszony przez praktykę monopolistyczną. Ponadto upraw­nionymi są organy kontroli państwowej i społecznej, organizacje społeczne konsumentów oraz organy jednostek samorządu terytorialnego i powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów.

Nie wszczyna się postępowania, jeżeli od końca roku, w którym zaprzestano stosowania praktyki monopolistycznej, upłynął rok. Ponadto nie wszczyna się po­stępowania administracyjnego, jeśli z zawartych w żądaniu (wniosku) i w jego uza­sadnieniu oraz z posiadanych przez Urząd informacji wynika, że nie zostały naruszone przepisy ustawy antymonopolowej. Odmowa wszczęcia postępowania następuje w drodze decyzji. Jeśli jednak żądający wszczęcia postępowania, mimo informacji Urzędu o powodach odmowy wszczęcia postępowania, podtrzyma w terminie dwutygodniowym swe żądanie (wniosek), to wówczas Urząd jest obo­wiązany wszcząć takie postępowanie.

Od postanowień Urzędu służy zażalenie do Sądu Antymonopolowego, a od de­cyzji Urzędu służy odwołanie także do Sądu Antymonopolowego. Obydwa środki są rozpatrywane przez Sąd Antymonopolowy według przepisów k.p.c. w sprawach gospodarczych. W razie złożenia odwołania od decyzji Urzędu do Sądu Antymonopolowego stronie nie przysługują środki prawne wzruszenia decyzji przewidziane w k.p.a., w szczególności dotyczące wznowienia postępowania, uchylenia, zmiany oraz stwierdzenia nieważności decyzji.

Prawo o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji

Ochrona konkurentów przez zwalczanie nieuczciwej konkurencji wiąże się z kwestią ustalenia kryteriów pozwalających odróżnić konkurencję nieuczciwa od konkurencji uczciwej. W tym zakresie wykształciły się historycznie różne koncepcje, na podstawie których zjawisko to normowano prawnie. Ochrona konkurentów opiera­ła się więc na założeniu istnienia indywidualnego prawa konkurencji (np. w doktry­nie angielskiej), prawa do klienteli (np. w doktrynie francuskiej) lub- istnienia „dobrych obyczajów kupieckich" (np. w doktrynie niemieckiej).

Z punktu widzenia regulacji prawnej zwalczanie nieuczciwej konkurencji może być oparte na dwóch podstawowych systemach. Jeden z nich polega na zwalczaniu nie­uczciwej konkurencji na podstawie przepisów prawa cywilnego o czynach niedozwo­lonych. System ten znajduje zastosowanie w Anglii i częściowo we Francji. Drugi system przewiduje natomiast oparcie walki z nieuczciwą konkurencją na podstawie specjalnych ustaw poświęconych temu zagadnieniu. Ma to miejsce m.in. w Niemczech i w Polsce. Obydwa systemy opierają się na kryteriach formalnych. Tymczasem pod

względem merytorycznym pojęcie nieuczciwej konkurencji zawiera w sobie trzy ele­menty: gospodarczy - wskazuj ący na cele i metody uznawane za nieuczciwą konku­rencję, etyczny - wskazujący naganność środków działania, prawny - wskazujący na konsekwencje prawne czynu nieuczciwej konkurencji i sposoby naprawienia szko­dy wyrządzonej takim czynem.

W Polsce międzywojennej zwalczanie nieuczciwej konkurencji oparte było na przepisach ustawy z 2 sierpnia 1926 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 1930 r. nr 56, poz. 467). Ponadto obowiązywały przepisy prawne z 1927 r., wprowa­dzające zakaz zawierania tzw umów lawinowych oraz przepisy o kartelach (ustawy z lat 1933 i 1939). W okresie powojennym przepisy te utraciły swą moc obowiązują­cą, z wyjątkiem przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, chociaż i wobec niej wyłoniła się wątpliwość jej obowiązywania. Usunęło ją dopiero orzecze­nie Trybunału Konstytucyjnego z 21 stycznia 1991 r. (Dz. U. nr l l, poz. 45). Stwier­dził on, że ustawa obowiązuje nadal, natomiast art. V przepisów wprowadzających Kodeks karny uchylił jedynie przepisy ustawy z 1926 r, w zakresie odpowiedzialno­ści karnej.

; Zakres przedmiotowy ustawy z 1926 r. był nieograniczony. Pod względem pod­miotowym nie odnosiła się ona jedynie do tzw. wolnych zawodów, w stosunku do któ­rych praktyki nieuczciwej konkurencji podlegały odpowiedzialności dyscyplinarnej. Ustawa zapewniała również ochronę cudzoziemcom, których siedziba przedsiębior­stwa znajdowała się poza Polską, chyba że ochronę tę wykluczały umowy międzyna­rodowe.

Ustawa z 1926 r. w zasadzie nie zawierała klauzuli generalnej określającej powin­ność zachowania uczciwej konkurencji. Formułowała natomiast katalog czynów nie­uczciwej konkurencji. Obejmował on:

1) przejmowanie klientów,

2) wprowadzanie klientów w błąd co do tożsamości przedsiębiorcy, 3) podszywanie się pod obcą firmę,

4) zawieranie tzw umów lawinowych, na podstawie których sprzedaż towaru uza­leżniano od zapewnienia sprzedającemu pewnej liczby odbiorców,

...