LEKI PRZECIW INWAZJOM PASOŻYTNICZYM.doc

Leki przeciw inwazjom pasożytniczym

Jerzy Stefaniak

Chemioterapia odgrywa zasadniczą rolę w leczeniu inwazji pasożytniczych. Nowe leki cechują się dość dużą skutecznością i dość dobrą tolerancją, pozwalającą na stosowanie ich, nie tylko u pojedynczych pacjentów, ale również w masowym zwalczaniu chorób pasożytniczych. Niemniej jednak istnieją określone przeciwwskazania do stosowania niektórych preparatów, np. w czasie ciąży lub u pacjentów z zaburzeniami neurologicznymi. Większość leków można stosować w praktyce ogólnej, są jednakże preparaty, których stosowanie wymaga doświadczenia parazytologicznego i które powinny być podawane wyłącznie w ośrodkach specja­listycznych. W poniższym spisie leki te wyróżniono gwiazdką (*).

Nie należy zapominać, że niektóre leki powodują niepożądane objawy uboczne lub następstwa wynikające z reakcji organizmu żywiciela na martwego pasożyta. Jest oczywiste, że w leczeniu inwazji pasożytniczych stosuje się też leki wchodzące w zakres innych specjalności.

Leki przeciw zarażeniu pierwotniakami

Malaria (zimnica)

Chlorochina (Arechin tabl. 250 mg; Resochin 250 mg; Aralen tabl. 500 mg; Nivaquine tabl. 100 mg).

Zastosowanie: Plasrnodium vivax, P, ovale, P. malariae oraz szczepy P fal-ciparum wrażliwe na chlorochinę. W Indonezji, Birmie, Tajlandii, Papui Nowej Gwinei, Indiach występują szczepy P. vivax oporne na chlorochinę.

Zapobiegawczo: 2 tabl. tygodniowo przed podróżą, w czasie pobytu na te­renach endemicznych i 4-6 tygodni po powrocie do kraju.

Leczniczo: pierwszego dnia 4 tabl. + 2 tabl. (po 6 godzinach) - od drugiego do czwartego dnia - 2 tabl. dziennie.

Objawy niepożądane: stosowana przez dłuższy czas (ponad dwa lata) może spowodować nieodwracalne uszkodzenia siatkówki, którego wczesnym objawem jest utrata rozróżniania barw.

PROGUANIL* (Paludrine tabl. 100 mg).

Zastosowanie: tylko w skojarzeniu z chlorochiną.

Fansidar* (preparat złożony: 500 mg sulfadoksyny + 25 mg pirymetaminy, tabl., amp.).

Za sto so w a nie: tylko leczniczo w malarii opornej na chlorochine jako lek „w kieszeni" w razie pojawienia się gorączki i przy niedostępności opieki medycznej.

Daw ko wa nie: dorośli jednorazowo 3 tabl. lub 2 amp. (i.m.), dzieci poniżej 4 lat '/2 tabl. lub 74 do 3/4 amp. (i.m.) jednorazowo, dzieci od 4 do 14 lat 1-2 tabl. lub 3/4 do 1V4 amp. (i.m.).

Zapobiegawczo: nie stosuje się w zapobieganiu malarii.

Objawy niepożądane: zdarza się zahamowanie czynności szpiku (leukopenia, trombocytopenia) i zespół Stevensa-Johnsona. Leku nie podaje się w ciąży oraz noworodkom i niemowlętom w 1. roku życia. Fansidaru nie powinni stosować chorzy uczuleni na sulfonamidy.

CHININA* (Quinoforme amp. 500 mg; Quinine tabl. 300 mg oraz preparat złożony Quinimax [chinina 120 mg/l ml + chinidyna 3,3 mg + cynchonina 0.85 mg + cynchochinidyna 0,85 mg + alkaloidy 125 mg] amp. 1. 2 i 4 ml).

Zastosowanie: jest podawana doustnie lub dożylnie w ciężkich postaciach malarii (postać mózgowa P. falciparum, oporność na chlorochine) i w babezjozie.

Leczniczo: 600 mg p.o. 3 razy dz. przez 7 dni + doksycyklina 100 mg p.o. 2 razy dz. przez 7 dni. Stosowanie parenteralne chininy - patrz rozdział 11.

Przeciwwskazania: nie stosować u kobiet w ciąży.

Objawy niepożądane: wykazuje działanie ototoksyczne - cinchonizm (szum w uszach, upośledzenie słuchu, głuchota). Może wywołać hipoglikemię, trombocytopenię, hemolizę, czarnomocz (ang. blackwater fever).

Chinidyna* (Chinidinum sulfuricum draż. 0,2, amp.).

Zastosowanie: w malarii P. falciparum powikłanej zajęciem mózgu, przy braku chininy.

Leczniczo: u dorosłych 10 mg/kg mc. lv., maksymalnie 600 mg (wlew trwający 1-2 h, następnie 0,02 mg/kg mc. na min pod kontrolą EKG aż do rozpoczęcia terapii doustnej).

Primachina* (Primaąuine tabl. 7,5 mg).

Zastosowanie: w likwidacji pozakrwinkowych postaci P. vivax, P ovaie, P. malariae.

Leczniczo: u dorosłych 15 mg p.o. przez 10 dni. Przed zastosowaniem wykluczyć niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej (G6PD).

Przeciwwskazania: nie stosować u kobiet w ciąży.

MEFLOCHINA* (Lariam, Mefloąuine, Mephaąuin tabl. 250 mg).

Zastosowanie: w profilaktyce i leczeniu malarii wywołanej przez szczepy P. falciparum oporne na chlorochine.

Profilaktycznie: 250 mg p.o. 1 raz w tygodniu przed podróżą, w trakcie pobytu na terenach malarycznych i 4 tygodnie po ich opuszczeniu.

Leczniczo: 1000 mg (4 tabl.) lub 15 mg/kg mc. jednorazowo, lub 1000 mg (4 tabl.) i następnie po 6-8 h 500 mg (2 tabl.). Większe dawki zaleca się u osób po powrocie z pogranicza Tajlandii, Kambodży i Myanmaru.

Przeciwwskazania: nie stosować u kobiet w ciąży, u chorych leczonych psychiatrycznie (depresja) lub neurologicznie. Nie stosować razem z chininą, chinidyną i halofantryną.

Objawy   niepożądane: zmiany osobowości, agresja, halucynacje, niepokój ruchowy.

Halofantryna* (Halfan tabl. 250 mg).

Zastosowanie: szczepy P falciparum oporne na inne leki przeciwmalaryczne.

Profilaktycznie: nie stosuje się.

Leczniczo: 500 mgp.o. co 6 h przez 3 dni. Powtórzyć po 7 dniach. Przeciwwskazania: nie stosować po posiłku.

Artemizyna* (Artemisin, Artemeter tabl., czopki doodbytnicze, amp. 20 mg/ /ml i 80 mg/ml).

Artemeter 3,2 mg/kg mc. i.m., następnie 1,6 mg/kg mc. codziennie przez 7 dni. Uwaga! WHO ogranicza stosowanie artemeteru do rejonów o znanej wielolekowej oporności Plasmodium (Azja południowo-wschodnia). Niewskazany w ciąży. Nie stosuje się profilaktycznie.

Malarone* (preparat złożony: atowakwon 250 mg + proguanil 100 mg). Leczniczo: 4 tabl. co 24 h przez 3 dni.

Zastosowanie: w leczeniu niepowikłanej malarii wywołanej przez P. falciparum.

Profilaktycznie: stosuje się przy krótkich pobytach w rejonach malarycznych 1 tabletkę dziennie w czasie pobytu.

Toksoplazmoza

Pirymetamina (Daraprim tabl. 25 mg).

Zastosowanie: jest podawana łącznie z niektórymi sulfonamidami, np. z sulfadiazyną (Fansidar), jako lek podstawowy w leczeniu toksoplazmozy.

Leczniczo: 50 mg na dobę przez pierwsze 3 dni, następnie 25 mg co 24 h przez 11 dni.

Przeciwwskazania: początkowe 16 tygodni ciąży; zaburzenia czynności krwiotwórczych, niewydolność czynności wątroby i nerek.

Objawy niepożądane: może spowodować zahamowanie czynności szpiku.

Uwaga! W celu uniknięcia supresji szpiku kostnego należy stosować w czasie leczenia kwas folinowy w dawce doustnej 25 mg/tydzień. Konieczne jest badanie liczby płytek krwi i leukocytów 2 razy w tygodniu.

Sulfadiazyną* (Sulfadiazin tabl. 500 mg).

Zastosowanie: jest podawana łącznie z pirymetamina jako lek podstawowy w leczeniu toksoplazmozy.

Leczniczo: 50 mg/kg mc. p.o. co 12 h, maksymalnie 3 g na dobę.

Zarażenie wrodzone: 50 mg/kg mc. p.o. co 12 h + pirymetamina 1 mg/kg mc. na dobę p.o. przez 12-24 miesięcy w sposób ciągły lub naprzemiennie ze spiramycyną.

Przeciwwskazania: uczulenie na sulfonamidy, niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej.

Ko-TRIMOKSAZOL (Biseptol tabl. 480 mg, tabl. 120 mg; Bactrim 480 mg; Septrim tabl. 80 mg). Preparat złożony z trimetoprimu i sulfametoksazolu.

Zastosowanie: w neurotoksoplazmozie i toksoplazmowym zapaleniu płuc u pacjentów z zespołem AIDS.

Dawkowanie: prewencyjnie dorośli 2 razy dziennie 2 tabl., dzieci 2—4 tabl./dobę do końca życia.

Prze ciw wska za ni a: choroby krwi, uszkodzenie miąższu wątroby, niewydolność nerek, alergia sulfonamidowa, okres ciąży i karmienia piersią, ostrożnie u dzieci w wieku do 6 lat i w cukrzycy. W czasie leczenia konieczne jest badanie liczby płytek krwi i leukocytów raz w tygodniu.

SPIRAMYCYNA (Rovamycine tabl. 1 500000 jm., 3 000000 jm., 750000 jm., fi. 125 ml syrop - 5 ml zawiera 375 000 jm.; Selectomycin kaps. 750000 j.m.).

Stosowana przede wszystkim do przedłużenia kuracji pirymetaminą oraz prewencyjnie w czasie ciąży.

Dawkowanie: dorośli 3 razy dziennie 3 min jm. przez 14 dni; dzieci: 375 000 jm./kg mc. przez 14 dni.

Pierwotne zarażenie u kobiet w ciąży: 3 g p.o./dobę w dawkach podzielonych do chwili porodu. Zmniejsza ryzyko zarażenia płodu do 60%. Pierwotne zarażenie u kobiet po 16. tyg. ciąży lub po potwierdzeniu toksoplazmozy u płodu: pirymetaminą + sulfadiazyna do .chwili porodu.

AZITROMYCYNA* (Sumamed kaps. 250 mg, tabl. 125 mg, 500 mg, syrop 100 mg/5 ml, 200 mg/5 ml).

Zastosowanie: W ośrodkach wyspecjalizowanych do leczenia toksoplazmozy nabytej, wrodzonej oraz u pacjentów z immunosupresją.

ROKSlTROMYCYNA (Rulid tabl. 50 mg, 100 mg, 150 mg) -jak w azitromycynie.

KLINDAMYCYNA (Dalacin C kaps. 75 mg, 150 mg, 300 mg, fi. 100 ml syrop dla dzieci (5 ml zawiera 75 mg); Cleocin kaps. 75 mg, 150 mg; Sobelin kaps. 75 mg, 150 mg).

Zastosowanie: w toksoplazmozie ocznej oraz przy nietolerancji sulfonamidów.

Dawkowanie: dorośli 300-400 mg co 6 h przez 10-14 dni, dzieci 3-6 mg/kg mc. co 6 h przez 10-14 dni.

Przeciwwskazania: upośledzenie czynności nerek i niewydolność wątroby.

Objawy niepożądane: odczyny alergiczne, kolonopatia, zwiększenie aktywności aminotransferaz i fosfatazy zasadowej, zaburzenia krwiotwórcze (neutropenia, leukopenia, agranulocytoza).

Atowakwon* (Atovaquone tabl. 250 mg).

Zastosowanie: w toksoplazmozie u pacjentów z immunosupresją.

GlARDIOZA, PEŁZAKOWICA I INNE INWAZJE JELITOWE

Metronidazol (Metronidazol tabl. 250 mg, tabl. dopochwowe 500 mg, czopki 500 mg, 1 g, amp. 100 mg w 20 ml; Flagyl tabl. 200 mg, 400 mg, fi. 100 ml łub 120 ml-4% zawiesina, czopki i globulki 500 mg, 1 g, amp. 500 mg w 100 ml do wlewów dożylnych).

Dawkowanie: w giardiozie: dorośli 1 g dziennie przez 5 dni, dzieci do 5. rż. 500 mg przez 5 dni, od 6 do 10 lat 750 mg przez 5 dni, powyżej 12 lat jak u dorosłych; w pełzakowicy po wykluczeniu inwazji Entamoeba dispar. dorośli 2-2,5 g przez 5 dni, dzieci w zależności od masy ciała; ropień pełzakowy wątroby; 500-750 mg 3 razy dziennie przez 10 dni w skojarzeniu z chlorochiną; w rzęsistko-wicy: 1 g przez 3-4 dni dla obojga partnerów, też dopochwowo.

Przeciwwskazania: nadwrażliwość na lek, pierwszy trymestr ciąży i okres karmienia piersią, choroby układu krwiotwórczego.

Objawy niepożądane: niekiedy zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, nudności, wymioty, metaliczny posmak w ustach, po spożyciu alkoholu reakcja nietolerancji, jak po disulfiramie.

Tinidazol* (Fasigyn tabl. 150 mg, 500 mg).

Dawkowanie: w rzęsistkowicy: dorośli 2 g jednorazowo (dla obojga partnerów); w giardiozie: dorośli 2 g jednorazowo, dzieci 50 mg/kg mc. jednorazowo.

Przeciwwskazania: choroby krwi, ciąża, okres karmienia piersią.

Ornidazol* (Tiberal tabl. 500 mg).

Dawkowanie: w giardiozie dorośli 2 razy 500 mg/dobę przez 3 dni, dzieci 20-30 mg/kg mc. na dobę przez 1 lub 2 dni.

FURAZOLIDON (Furazolidon 100 g - 0,33% zawiesina).

Dawkowanie: w giardiozie: dorośli 100 mg 4 razy dziennie przez 2-5 dni, dzieci 5 mg/kg mc. przez 5-7 dni.

Przeciwwskazania: alergia na lek, zaburzenia krwiotwórcze.

Pneumocystoza

Ko-TRIMOKSAZOL - patrz wyżej.

...