INWENTARYZACJA I ANALIZA FAUNISTYCZNO - EKOLOGICZNA ZGRUPOWANIA SÓWKOWATYCH (LEPIDOPTERA, NOCTUIDAE) POLSKIEJ CZĘŚCI KARKONOSZY - MICHAŁ BOROWIAK, ARTUR CHRZANOWSKI.pdf - Lepidoptera - radar6

N auka P rzyroda T echnologie

2007

Tom 1

Zeszyt 1

Dział: Leśnictwo

ISSN http://www.npt.uppoznan.net/tom1/zeszyt1/art_6.pdf

M ICHAŁ B OROWIAK 1 , A RTUR C HRZANOWSKI 2

03-562 Warszawa, ul. Gajkowicza 15/129

Katedra Entomologii Leśnej

Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu

INWENTARYZACJA I ANALIZA FAUNISTYCZNO-

-EKOLOGICZNA ZGRUPOWANIA SÓWKOWATYCH

( LEPIDOPTERA , NOCTUIDAE ) POLSKIEJ CZĘŚCI

KARKONOSZY

Streszczenie. W pracy przedstawiono inwentaryzację zgrupowania Noctuidae na obszarze Kar-

konoskiego Parku Narodowego. Potwierdzono występowanie 176 gatunków, co stanowi 35%

fauny krajowej tego zgrupowania. Odłowiono znacznie mniejszą liczbę gatunków niŜ podczas

wcześniejszych badań, jednak biorąc pod uwagę mniejszy teren eksploracji badań oraz mniejszą

intensywność odłowów wyniki moŜna uznać za zadowalające. Analiza faunistyczno-ekologiczna

badanego zgrupowania wykazała, Ŝe najliczniejszymi gatunkami są motyle synantropijne oraz

związane troficznie w stadium larwalnym z roślinami zielnymi (dominanty). Gatunki związane

z krzewami i drzewami liściastymi znalazły się w grupie subdominantów. Odnotowano niewielki

udział gatunków górskich i borealno-górskich (na podstawie odłowionych gatunków – 5,68%, na

podstawie odłowionych osobników zaledwie 2,43%). Charakterystyka zgrupowania wskazuje na

zmiany, jakie zaszły w środowisku przyrodniczym Karkonoszy, a struktura dominacyjna – na

ustabilizowane stosunki ilościowe panujące w zgrupowaniu Noctuidae . Sprawdzenie spostrzeŜeń

opisanych w opracowaniu wymaga przeprowadzenia badań długoterminowych. Wiele trudności

sprawia porównywanie obecnych badań z badaniami prowadzonymi w innych okresach i z róŜną

intensywnością. Tylko rozwinięcie systemu planowego monitoringu przyrodniczego moŜe się

przyczynić do pełniejszego zrozumienia procesów (zmian) zachodzących w środowisku przyrod-

niczym, a co waŜniejsze – do odróŜnienia zmian zachodzących w procesach naturalnych od zmian

powstających na skutek działalności człowieka.

Słowa kluczowe: Lepidoptera , Noctuidae , inwentaryzacja, analiza faunistyczno-ekologiczna,

zoogeografia, monitoring, Karkonosze

Borowiak M., Chrzanowski A., 2007. Inwentaryzacja i analiza faunistycznoekologiczna zgrupowania sówkowatych

(Lepidoptera, Noctuidae) polskiej części Karkonoszy. Nauka Przyr. Technol. 1, 1, #6.

WstĘp

Fauna Karkonoszy została poznana względnie kompleksowo, jednak róŜne grupy

systematyczne przebadano nierównomiernie (B ORKOWSKI 1985). Najwcześniejsze

prace z tego terenu opisujące entomofaunę sięgają drugiej połowy XIX wieku. Wiele

informacji na temat sówkowatych moŜna znaleźć w pracy W OCKE ’ A (1872), a takŜe

w syntetycznym opracowaniu W OLFA (1935). Niestety dopiero w latach 1989-1995

N OWACKI (1998 a) przeprowadził oddzielne i szczegółowe badania faunistyczne tej

grupy motyli. Wykazał on z terenu polskiej części Karkonoszy 233 gatunki Noctuidae ,

w tym 204 gatunki sówek z terenu Karkonoskiego Parku Narodowego.

W pracy zaprezentowano wyniki inwentaryzacji zgrupowania sówkowatych, którą

przeprowadzono na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego i w jego najbliŜszym

sąsiedztwie w latach 1999-2003. Kilka informacji na ten temat przedstawiono na mię-

dzynarodowych konferencjach poświęconym geoekologicznym problemom Karkonoszy

(C HRZANOWSKI i D EMSKI 2000, C HRZANOWSKI 2005).

Teren badaŃ

Ogólna charakterystyka Karkonoszy pod względem fizjografii terenu została opisa-

na przez wielu autorów, w związku z tym w opracowaniu ograniczono się jedynie do

przedstawienia krótkiej charakterystyki najwaŜniejszych czynników mających wpływ

na zgrupowania owadów. Są to: klimat, szata roślinna oraz budowa geologiczna.

Warunki atmosferyczne na terenie Karkonoszy są kształtowane głównie przez wy-

sokość i wielkość ich pasma, a takŜe przez równoleŜnikowy przebieg ich głównego

grzbietu, dzięki czemu wytworzył się tu lokalny klimat górski, na który wpływają

głównie masy powietrza oceanicznego. Rzutuje to na długość zim i ich ostry charakter,

znaczne opady atmosferyczne, duŜe wahania temperatury i gwałtowne wiatry. Takie

czynniki jak temperatura, opady i wiatr zmieniają się wraz ze zmianą wysokości nad

poziomem morza (występuje tu piętrowy układ stref klimatycznych). Obszar Karkonoszy

wyróŜnia się między innymi największym natęŜeniem występowania w Polsce mgieł

i duŜą liczbą dni z zachmurzeniem.

Surowy klimat w połączeniu z ubogim podłoŜem glebowym wytworzył specyficzne

warunki bytowania roślin i zwierząt, czego wyrazem jest przede wszystkim obniŜenie

wszystkich pięter roślinnych w stosunku do innych gór środkowoeuropejskich (K WIAT-

KOWSKI i H OŁDYS 1985, R AJ 2001).

Karkonoska flora, podobnie jak klimat, tworzy układ strefowy i wykształca wszyst-

kie typowe dla gór piętra roślinne. Dokładniejszy opis szaty roślinnej przedstawili P AW-

ŁOWSKI (1977), F ABISZEWSKI (1985) i R AJ (2001).

Budowę geologiczną obszaru polskiej części Karkonoszy charakteryzuje występo-

wanie głównie dwóch skał: granitu i łupków metamorficznych (K ONDRACKI 1988). Są

to skały ubogie w składniki mineralne o odczynie kwaśnym, co ma bezpośredni wpływ

na zasobność w składniki pokarmowe gleb rozwijających się na tego rodzaju podłoŜu.

Głównym obszarem badań sówkowatych był teren Karkonoskiego Parku Narodo-

wego, niemniej w bezpośrednim sąsiedztwie działała samołówka świetlna przy Leśni-

Borowiak M., Chrzanowski A., 2007. Inwentaryzacja i analiza faunistycznoekologiczna zgrupowania sówkowatych

(Lepidoptera, Noctuidae) polskiej części Karkonoszy. Nauka Przyr. Technol. 1, 1, #6.

czówce Szronowiec (Nadleśnictwo Szklarska Poręba). Wykaz stałych punktów odło-

wów na terenie parku na tle głównych zespołów roślinnych umieszczono w tabeli 1.

Nazewnictwo zespołów roślinnych zaczerpnięto z przewodnika do oznaczania zbioro-

wisk roślinnych Polski (M ATUSZKIEWICZ 2001).

Tabela 1. Rozmieszczenie stałych stanowisk badawczych w zaleŜności od układu stref roślinności

w Karkonoskim Parku Narodowym w latach 1999-2003

Table 1. Distribution of the regular research positions depending on the arrangement of the vege-

tation zones in the Karkonoski National Park in 1999-2003

Strefa roślinności

Stanowisko badawcze

Zbiorowisko roślinne

Piętro podgórskie do 500 m n.p.m.

Fragment dolnoreglowego lasu liściastego

Sobieszów – u stóp Góry Chojnik przy budynku

dyrekcji KPN

Querco-Carpinetum

Piętro regla dolnego 500-1000 m n.p.m.

Fragmenty dolnoreglowych lasów liściastych

i mieszanych

Wodospad Szklarki – przy schronisku Kochanówka

Szklarska Poręba Dolna – przy leśniczówce KPN

Jagniątków – przy Gospodarstwie Szkółkarskim KPN

Wodospad Kamieńczyka – przy schronisku

Luzulo luzuloides-Fagetum

Abieti-Piceetum

Piętro regla górnego 1000-1250 m n.p.m.

Górnoreglowe bory świerkowe

Przełęcz Okraj

Calamagrostio villosae-Piceetum

Kocioł Małego Stawu – przy Domku Myśliwskim

Czarny Kocioł

Piętro subalpejskie 1250-1450 m n.p.m.

Zarośla kosodrzewiny

Szrenica – przy Stacji Meteorologicznej

Pinetum mughi sudeticum

Metody badaŃ

Do odłowu imagines zastosowano najbardziej popularną i efektywną metodę w tego

rodzaju badaniach, czyli odłowy motyli do przynęty świetlnej. W tym celu uŜyto tzw.

samołówek świetlnych wyposaŜonych w Ŝarówki rtęciowo-Ŝarowe o mocy 250 W.

Materiał gromadzono w ciągu pięciu sezonów wegetacyjnych, od wiosny do jesieni, na

wybranych stanowiskach badawczych. Dzięki temu moŜliwe było odłowienie gatunków

motyli o róŜnej fenologii. Badania starano się prowadzić w sprzyjających warunkach

pogodowych (B USZKO i N OWACKI 1990, 1991). O ile było to moŜliwe, w celu uzupeł-

nienia składu gatunkowego sówek prowadzono zbiór postaci dorosłych za dnia oraz

zbiór i hodowlę stadiów larwalnych.

Nazewnictwo i układ systematyczny motyli przyjęto według wykazu B USZKO i N O-

WACKIEGO (2000).

Borowiak M., Chrzanowski A., 2007. Inwentaryzacja i analiza faunistycznoekologiczna zgrupowania sówkowatych

(Lepidoptera, Noctuidae) polskiej części Karkonoszy. Nauka Przyr. Technol. 1, 1, #6.

Dane dotyczące preferencji pokarmowych larw oraz zasięgów występowania gatun-

ków wykazanych w pracy zaczerpnięto z kluczy do oznaczania owadów Polski (K O-

STROWICKI 1956, 1959, B USZKO 1980, 1983, 1985, N OWACKI 1996) oraz z monogra-

ficznego opracowania fauny Noctuidae środkowej Europy (N OWACKI 1998 b). Porów-

nanie składu gatunkowego Noctuidae polskiej części Karkonoszy z danymi z Tatr i Pienin

opracowano na podstawie publikacji B ŁESZYŃSKIEGO i IN . (1965), B ATKOWSKIEGO i IN .

(1972) oraz B USZKO i IN . (2000).

Wyniki i dyskusja

W wyniku inwentaryzacji stwierdzono 176 gatunków, co stanowiło około 35% fauny

Noctuidae Polski. Ogółem odłowiono 4861 osobników. Wszystkie gatunki sówek, bez

względu na metodę, jaką zostały wykazane, zestawiono w tabeli 2, w której uwzględniono

miejsce (równieŜ poza stałymi punktami obserwacji) i liczbę odłowionych osobników

oraz okres pojawów imagines (cyfra rzymska oznacza miesiąc, cyfra arabska dekadę).

Tabela 2. Systematyczny przegląd sówkowatych ( Lepidoptera; Noctuidae ) odłowionych w Kar-

konoskim Parku Narodowym w latach 1999-2003

Table 2. Systematic list of Noctuidae collected in the Karkonoski National Park in 1999-2003

Lp.

Gatunek

Stanowisko

Okres

pojawu

Liczba

osob-

ników

1 Moma alpium (Osbeck)

Jag.

3 (V)

2 Acronicta alni (L.)

Jag.

1(V)-1(VI)

3 Acronicta psi (L.)

Jag.

3(VII)

4 Acronicta leporina (L.)

Jag.

3(V)-1(VI)

5 Acronicta megacephala (Den. et Schiff.) Jag., Szklarska Por. Dol.

1(VI)

6 Acronicta auricoma (Den. et Schiff.)

Jag.

3(VI)

7 Acronicta rumicis (L.)

Jag., Wod. K.

1-3(VII)

8 Craniophora ligustri (Den. et Schiff.)

Jag., Dyr. KPN

3(V)-3(IX)

9 Cryphia algae (Fabr.)

Jag.

1(VIII)

10 Cryphia ereptricula (Treitschke)

Dyr. KPN

3(VIII)

11 Trisateles emortualis (Den. et Schiff.)

Jag., K.M.S.

1(V)-2(VIII)

12 Herminia tarsicrinalis (Knoch)

Jag., Dyr. KPN, Wod. Sz.,

Szrenica, K.M.S.

2(VI)-3(VIII)

13 Herminia grisealis (Den. et Schiff.)

Jag., Szron., Szrenica,

3(V)-3(VIII)

14 Zanclognatha tarsipennalis (Treitschke) Jag., Szklarska Por. Dol.,

Szrenica

1-3(VII)

15 Catocala sponsa (L.)

Szklarska Por. Dol.

1(VIII)

16 Catocala fraxini (L.)

Jag., Szklarska Por. Dol.

2(VIII)-3(IX)

17 Catocala nupa (L.)

Szklarska Por. Dol.

3(VIII)

Borowiak M., Chrzanowski A., 2007. Inwentaryzacja i analiza faunistycznoekologiczna zgrupowania sówkowatych

(Lepidoptera, Noctuidae) polskiej części Karkonoszy. Nauka Przyr. Technol. 1, 1, #6.

Tabela 2 cd. – Table 2 cont.

18 Lygephila pastinum (Treitschke)

Szklarska Por. Dol.

1(VII)

19 Callistege mi (Cl.)

Jag.

1-3(V)

20 Laspeyria flexula (Den. et Schiff.)

Jag., Szklarska Por. Dol.

2(VI)-1(VII)

21 Scoliopteryx libatrix (L.)

Jag., Kowary, Szklarska Por.

Dol.

1-2(V) i 2(IX)*

22 Hypena proboscidalis (L.)

Jag., Mich., Karpacz, Dyr.

KPN, Wod. Sz., Wod. K.,

Szklarska Por. Dol., Szron.,

K.M.S., Cz.K., Okraj

3(VI)-3(VIII)

142

23 Hypena crassalis (Fabr.)

Jag., Wod. Sz., Wod. K.,

Szron., Szrenica, K.M.S.

3(V)-2(VII)

24 Rivula sericealis (Scop.)

Jag., Dyr. KPN, Wod. Sz.,

Wod. K., Szklarska Por. Dol.,

Szrenica, K.M.S., Okraj

1(V)-2(IX)

323

25 Parascotia fuliginaria (L.)

K.M.S.

1(VII)

26 Diachrysia chrysitis (L.)

Jag., Karpacz, Dyr. KPN,

Szklarska Por. Dol., Szrenica,

K.M.S.

1(V)-1(IX)

27 Macdunnoughia confusa (Stephens)

Jag., Dyr. KPN, Szklarska Por.

Dol., Szron.

1-3(VIII)

28 Plusia festucae (L.)

Jag.

1-2(VI)

29 Plusia putnami (Grote)

Jag., Szklarska Por. Dol.

1(VI)-2(VII)

30 Autographa gamma (L.)

Jag., Mich., Karpacz, Kowary,

Dyr. KPN, Wod. Sz., Wod. K.,

Szklarska Por. Dol., Szron.,

Szrenica, K.M.S., Cz.K., Okraj

1(V)-1(X)

135

31 Autographa pulchrina (Haw.)

Jag., Dyr. KPN, Szklarska Por.

Dol., Szron., Szrenica

1(VI)-1(IX)

32 Autographa jota (L.)

Jag.

1(VI)-1(VIII)

33 Autographa bractea (Den. et Schiff.)

Jag., Dyr. KPN, Szklarska Por.

Dol., K.M.S

2(VI)-2(VIII)

34 Syngrapha ain (Hochenwarth)

Jag.

2(VI)-1(VII)

35 Syngrapha interrogationis (L.)

Jag.

3(VI)

36 Abrostola tripartita (Hfn.)

Jag., Szrenica, K.M.S.

1(VI)-1(VIII)

37 Abrostola triplasia (L.)

Jag., Szrenica

3(V)-1(VII)

38 Protodeltote pygarga (Hfn.)

Jag., Dyr. KPN, Szrenica,

K.M.S.

1(VI)-1(VII)

39 Deltote deceptoria (Scop.)

Jag.

1(VI)-2(VI)

40 Cucullia fraudatrix Eversm .

Jag.

1(VIII)

41 Amphipyra pyramidea (L.)

Jag., Dyr. KPN, Szklarska Por.

Dol.

1(VIII)-1(IX)

42 Amphipyra tragopoginis (Cl.)

Jag., Okraj

1-2(VIII)

43 Asteroscopus sphinx (Hfn.)

Jag.

2(X)

44 Brachionycha nubeculosa (Esper)

Jag.

1 (V)

INWENTARYZACJA I ANALIZA FAUNISTYCZNO - EKOLOGICZNA ZGRUPOWANIA SÓWKOWATYCH (LEPIDOPTERA, NOCTUIDAE) POLSKIEJ CZĘŚCI KARKONOSZY - MICHAŁ BOROWIAK, ARTUR CHRZANOWSKI.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: