Prehistoria
Jako, że w malarstwie prehistorycznym postać ludzka była niezmiernie rzadko poruszanym tematem, problem portret jako taki nie istnieje. W rzeźbie, częste są przedstawienia figurek Wenus – kobiety, symbolu płodności, gdzie również portret nie ma wielkiego znaczenia. Jest on jedynie zaznaczony, bardzo często w ogóle nie istnieje.
Starożytność
Egipt
Ze względu na kanon, obowiązujący w Starożytnym Egipcie, portret jest tu dość charakterystycznym elementem. Zarówno w rzeźbie jak i w malarstwie Faraonów przedstawiano wg kanonu – ich twarze mają charakter ponadczasowy, są pełne dostojeństwa, spokoju, statyczności. Twarz Faraona była przedstawiana w ponadczasowej młodości. Z portretów egipskich faraonów, dostojników nie sposób odczytać ich indywidualnych cech. Odtwarzano jedynie główne rysy, idealizowano portretowanego. Doskonałym przykładem tego typu portretu jest chociażby złota maska Tutenhamona – mająca za zadanie zachować wizerunek faraona w zaświatach. W malarstwie, sam portret nie jest popularny. Malowano raczej całe sceny, o różnorodnej tematyce. Egipcjanie nie stosowali skrótów perspektywistycznych, więc portret jest malowany schematycznie: głowa profilem, oko na wprost.
Grecja
Samodzielny portret jako taki nie istnieje w Starożytnej Grecji. W przedstawieniach kurosów, czy kor, jest on dosyć powierzchowny, jak całe postacie są zwarte, statyczne. W późniejszych okresach wraz z rzeźbą zmienia się portret. W okresie klasycznym jest on idealizowany, poprawny anatomicznie, nie wyraża żadnych uczuć, natomiast w okresie hellenistycznym rzeźba portretowa poszukiwała prawdy, nie idealizacji. Portrety są dynamiczne, pełne uczuć oraz dynamiki.
Rzym
W rzeźbie starożytnego Rzymu wykształcił się portret werystyczny – taki który wiernie odtwarza rysy modela, bez upiększeń. Przedstawiano wiek oraz cechy anatomiczne modela, widać tu próbę pokazania cech charakteru, uchwycenia skomplikowanej natury człowieka. Bryła głowy jest bardzo żywa, urozmaicona.
Średniowiecze
Najbardziej godny uwagi jest portret gotycki. Mam na myśli oczywiście Piękne Madonny. Są to rzeźby wolnostojące jednak sam portret jest w nich bardzo ważny. Charakterystyczne jest wysokie czoło oraz dziewczęce, powabne rysy, małe usteczka i lekki uśmiech. Ten typ przedstawień maryjnych wiąże się z ówczesnym ideałem piękna, z uwielbieniem kobiet.
Renesans
Portret jest bardzo popularnym tematem w malarstwie doby renesansu. W epoce humanizmu i uwielbienia antyku portret jest zarówno realistyczny i psychologiczny. Po raz pierwszy zwrócono uwagę na ręce modela (da Vinci), popularne są także portrety zbiorowe (często rodzinne) oraz autoportrety (Durer). Wielu artystów podejmowało temat portretu. Tycjan na przykład – mistrz koloru – tworzył portrety psychologiczne, pokazując „wnętrze” modela. W renesansie znajdziemy wielu genialnych artystów malujących portrety: da Vinci, Holbein, Durer – u każdego z nich odnajdziemy indywidualne cechy modela, oraz wielkie zaangażowanie artysty w tworzenie dzieła. U Holbeina obok portretu pojawia się także często martwa natura, jego portrety są bardzo realistyczne.
Barok
Barok to epoka pełna kontrastów. I takie właśnie są jej portrety – bardzo różne – zależy to od przeznaczenia obrazu. W baroku bardzo często malowano portrety na zamówienie, artyści nierzadko tworzyli pod opieką mecenatu (Rubens). Portrety te są dekoracyjne, pełne przepychu. Ich zadaniem jest pokazać piękno portretowanej osoby. Takie właśnie są portrety baroku dworskiego. Zbiorowe portrety również pojawiają się w baroku. Słynna lekcja anatomii doktora Tulpa w którym można odnaleźć charakterystyczne cechy baroku (tenebryzm, światło padające z niewidocznego źródła) również namalowany na zamówienie, ale bardzo różniący się od dworskiego malarstwa. Portrety Vermera są bardzo kameralne, pokazują piękno codzienności nie są tak dekoracyjne jak obrazy Rubensa.
Realizm
W tej epoce portret jednym z pretekstów do pokazania życia codziennego. Portretowani są zwyczajni ludzie, ludzie pracujący, robotnicy. Portrety są bardzo obiektywne, brak tu idealizacji. Na twarzach widać zmarszczki, przeżycia, często cierpienia. Portret realistyczny to dokumentacja rzeczywistości.
Fowizm
W fowizmie pojawia się kolor abstrakcyjny co daje zupełnie inne, nowe spojrzenie na portret. Inspiracje sztuką afrykańską, malarstwem prymitywnym powodują deformację. Portret nie odtwarza wiernie rzeczywistości. Jest kreacją, wizją artysty. Kolor jest najważniejszy i właśnie on dominuje.
XX wiek
W XX wieku nastąpiło wiele zmian, zarówno w zakresie formy jak i ideologii co oczywiście miało ogromny wpływ na rozwój portretu.
Kubizm
Portret kubistyczny najlepiej można prześledzić na przykładzie twórczości Pabla Picassa. Jego autoportrety cechuje typowe dla kubizmu rozbicie formy. Są pretekstem do zabawy formą, do poszukiwania prawdy o postaci, jej strukturze.
Pop – art.
To epoka nastawiona na komercjalizację sztuki. Najpopularniejszymi portretami tej epoki są dzieła Andy Warhola – portrety Marlin, czy Wenus Botticiellego. Cechuje je ostry, reklamowy kolor, przypominają plakaty.
Neofiguracja
Najlepszym przykładem do omówienia zagadnienia portretu w tym kierunku jest twórczość F.Bacon’a. W jego twórczości widać inspiracje ekspresjonizmem. W jego autoportretach wyraźna jest deformacja. Funkcja portretu także się zmienia. Jest on jedynie pretekstem do wyrażenia formy, ekspresji malarstwa.
Sztuka polska
Alina Szapocznikow – jej Portret zwielokrotniony ogromnie różni się od wcześniejszych przedstawień. Do swoich dzieł wykorzystuje różne, nietypowy materiały (żeliwo, beton), przez swoje prace próbuje pokazać przemijający czas – co powoduje deformację. Artystka próbuje utrwalić nietrwale. Jej rzeźby tworzone SA na zasadzie przeciwieństw – dramatyczna, rozedrgana postać zaklęta jest w twardym, stabilnym materiale.
Portret w sztuce
Katarzyna
Kl 6 OSSP
siomak