0 zamkach i o ludziach 2
Dlaczego zamki warowne? 8
Sztuka ciesielska 10
Na placu budowy 12
Od fosy po donżon 14
W zacisznej siedzibie seniora 16
Senior i jego ludzie 18
Dama 20
W orszaku króla i królowej 22
W rytmie pór roku 24
Od piwnicy po strych 26
Wyszukane potrawy 28
Gry i zabawy 30
Ponad sto dni świątecznych w roku 32
Polowanie — obowiązek i namiętność 34
Od kołyski po grób 36
Rycerski kodeks honorowy 38
Nie ma rycerza bez konia 40
Gonitwy i turnieje 42
W bitewnym zgiełku 44
Krucjata — święty obowiązek 46
Skąd się wzięły herby 48
W oblężonym zamku 50
Zmierzch zamków warownych 52
WAROWNY ZAMEK,
CENTRUM
ŻYCIA WIEJSKIEGO
Zamek ofiarowywał podróżnym bezpieczeństwo i schronienie, a dla okolicznych mieszkańców stanowił centrum życia kulturalnego i gospodarczego. Mieszkańców miast chroniły potężne mury miejskie, natomiast wieśniacy korzystali z ochrony feu-dała. Do niego też odwoływali się w razie sporów. Panowie jednak dość często nadużywali władzy, a ukryci za murami pozostawali bezkarni. Dobra znajomość tekstów pochodzących z tamtej epoki pozwoliłaby na'dokładniejszą analizę ówczesnej sytuacji. Znane są bunty wzniecane przez wieśniaków i mieszczan przeciwko władzy senioralnej. We Francji dały one początek komunom, a w XIV w. -- Żakerii. Ale nierzadko zdarzało się, że wieśniacy spontanicznie stawali po stronie swoich panów. O silnej więzi między panem a jego poddanymi świadczyć może następujący wypadek z XIII w. Po pożarze, który strawił miasto Cha-teaudun, mieszkańcy, zgodnie ze zwyczajem obowiązującym w czasach feudalnych, schronili się w zamku i pozostali w nim, dopóki nie odbudowali swoich domostw.
Zwiedzając Europę nie można pominąć zamków najbardziej obok katedr charakterystycznych budowli średniowiecza. I choć najczęściej pozostały dziś po nich tylko ruiny, zdarzają się również budowle nie tknięte zębem czasu, pieczołowicie restaurowane przez konserwatorów i grupki młodych zapaleńców. Najwięcej tych zabytków zachowało się w Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii i Szwajcarii. Tylko w samej Francji istnieje dziś 600 zamków (a było ich ponad 6000!). Niektóre z nich, jak Pierrefonds, na północ od Paryża, czy Haut-Kónigsbourg, w Alzacji, zostały całkowicie odnowione. Po innych, jak Mehun-sur-Yevre koło Bourges czy wieża w Monthlery, pozostały jedynie ślady. W Hiszpanii zachowało się ponad 2 000 zamków, z czego 200 w całości.
Zamki średniowieczne różniły się między sobą, gdyż każdy kraj wprowadził własny, odrębny styl architektoniczny. Wygląd budowli zależał również od pozycji jego właściciela. Potężne siedziby królów, książąt czy cesarzy nie przypominały bynajmniej skromnych zamków należących do osiadłych na wsi baronów, których majątki niekiedy nie przekraczały kilku hektarów. Inaczej budowano w górach (Tarasp czy Sion w Szwajcarii), a inaczej nad morzem (Caernarfon w Walii), nad brzegami rzek (Malbork w Polsce) czy na nizinach (Salses we Francji). Wygląd budowli zależał także od klimatu; warownia Coucy powstała wśród lasów, w klimacie wilgotnym i umiarkowanym, a Krak des Chevaliers (Syria) na skraju kamienistej pustyni. A przecież wszystkie zamki warowne, i te zachowane w stanie nie naruszonym, i te, z których pozostały dziś tylko ruiny, zaskakują olbrzymią wytrzymałością konstrukcji. Wiedzą o tym dobrze właściciele pól, którym przeszkadzają tkwiące w ziemi wielowiekowe fundamenty. Zniszczenie tych pozostałości wymaga bowiem ogromnego nakładu pracy.
konstruktorzy
Kto spędzał wakacje nad morzem, z pewnością budował zamki z piasku. Było to takie proste! Można by sądzić, że przy odrobinie umiejętności każdy potrafiłby postawić także zamek warowny. Ale pomyślcie tylko przez moment, że ówcześni ludzie żyli we wrogim otoczeniu, gdzie czaiły się dzikie zwierzęta i zagrażali nieprzyjaciele. Nie mieli dźwigów, nowoczesnych narzędzi do cięcia kamieni, nie wiedzieli nic o prawie ciążenia, zachowania równowagi ani o materiałoznawstwie... Zamki warowne były dziełem miejscowych budowniczych, zdobywających swoją wiedzę od nielicznych mistrzów wprost na placu budowy. Niewiele wiemy o tych ludziach. Skąpe informacje pochodzą z kronik i z kontraktów spisanych między seniorami i wykonawcami. Większość zaznała sławy tylko w kilku miasteczkach, często dzięki jednej, dziś już nie istniejącej budowli. Inni, np. architekt Ludwika Świętego, Eudes de Montreuil, czy króla Anglii Edwarda I, Jacques de Saint-Geor-ges, mieli więcej szczęścia, gdyż kierowali budową wielkich obiektów. Zdarzało się, że wznoszenie zamków stanowiło zajęcie uboczne. Tak było na przykład w wypadku filozofa i teologa, Egidio Colonny, nauczyciela króla Filipa Pięknego. W średniowieczu nie używano słowa „architekt", w tamtych czasach projektantów budowli nazywano mistrzami.
techniki
Wraz z wprowadzeniem nowych technik, zamki warowne stawały się coraz trudniejsze do zdobycia. W X i ...
siomak