Zło.pdf

ZŁO (gr.   [to kakón],   [ta kaká], łac. malum) – brak należnego

dobra w bytowaniu i działaniu.

Fakt z. wiąże się z przygodnym typem bytowania człowieka, co

realizuje się w konieczności śmierci, cierpienia, niepewności ludzkiego losu.

Człowiek – pisze F. M. Dostojewski – jest tragiczny, gdyż znajduje się

nieustannie w kręgu złych źródeł, z których jest zmuszony pić; istnienie z. jest

konieczne, gdyby bowiem istniało w świecie tylko dobro, to nastąpiłoby

ubóstwienie świata i Bóg okazałby się niepotrzebny. Istnienie z. ukazuje

przygodny, niekonieczny charakter świata, a przez to konieczność istnienia

Boga, natomiast z. moralne jest karykaturą Boga i Jego dzieł. Człowiek

czyniąc z. moralne staje się winny wobec Boga i całego stworzenia. Źródło z.

widzi w nadużyciu osobistej wolności, która jest niezaprzeczalnym atrybutem

człowieka.

R ELIGIJNE WYJAŚNIANIE ZŁA . Historycznie najpierwotniejszym sposobem

wyjaśniania obecności z. w życiu człowieka było wyjaśnienie religijne.

Wszystkie religie starożytne jawią się jako czynniki uwalniające człowieka od

z. Religie ludów dorzecza Eufratu i Tygrysu, jak i Nilu, uznają z. grzechu i

potrzebę wybawiania od niego. Ostateczne rozwiązanie z. upatrywano w życiu

pozagrobowym. Egipcjanin żył w świadomości śmierci, po której będzie

sądzony za swoje czyny – dobre i złe.

W religii perskiej świat przedstawia się jako pomieszanie dobra ze z.,

światłości z ciemnością, prawdy z fałszem, myśli z bezkształtna materią. Owo

pomieszanie występuje we wszelkich strukturach, na szczycie których stoi

Ormuzd, bóg światła i dobra, ale ma on swego antagonistę – Arymana – boga

ciemności. Między dobrem i z. – Ormuzdem i Arymanem – trwa walka w

kosmosie oraz w człowieku. Ostatecznie zwycięży dobro, bo z. oczyści się w

spalającym ogniu, by wszystko stało się dobrem.

W filozoficzno-religijnych systemach Indii szansą na uwolnienie się od

z. jest reinkarnacja. Rodzaj następnego wcielenia zależy od jakości życia, które

minęło. Wszystko co żyje – rośliny, zwierzęta, ludzie – to stan duszy mniej lub

bardziej oczyszczonej od z. Ma to zapewnić równowagę i spokój w obliczu

nieszczęść i śmierci. Wiara w reinkarnację jest związana z przekonaniem o

konieczności kary i nagrody w życiu pośmiertnym; reinkarnacja rządzi się

prawem czynu (karma). Każdy czyn człowieka pociąga za sobą moralne

Zło PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu

konsekwencje, które mają oddźwięk w porządku ontycznym. Przyszłość jest

rządzona przez przeszłość.

Religia chrześcijańska – zgodnie z ST i NT, wskazuje na fakt grzechu

jako na z. istotne. Zaistniało ono pierwotnie w porządku postępowania

moralnego wśród aniołów, którzy w momencie decyzji wyboru Boga,

widzianego jasno przez anielskie natury, wybrali siebie (zachwycenia własną

doskonałością bytową), a nie Boga. Za poduszczeniem upadłego (złego) ducha,

pierwszy człowiek okazał się także buntownikiem, ceniąc sobie wyżej własne

decyzje nad otrzymane Boże przykazania (grzech pierworodny). Odtąd z.

(grzech) stało się naturalnym dziedzictwem natury człowieka, który

rozpoznając dobro, jest skłonny do wyboru z., a nie dobra. Aby wybawić

człowieka od z., Bóg zstąpił z nieba i stał się człowiekiem. Jezus Chrystus

przez swą ludzką śmierć i zmartwychwstanie uwolnił człowieka od grzechu w

życiu wiecznym, pod warunkiem spełniania dobra w życiu doczesnym.

F ILOZOFICZNE TŁUMACZENIA ZŁA . W europejskiej myśli filozoficznej z.

pojmowano albo jako zjawisko pozorne, albo jako pozytywną postać bytu,

implikującą dualizm bytowy dobra i z. Bardziej zreflektowana teoria

wskazywała, że z. to brak należnego dobra w bytowaniu i działaniu.

Pojmowanie z. jako pozór pojawiło się już w myśl Heraklita, który w

powszechnej walce elementów dostrzegał także walkę dobra i z. Walka ta

rozpływa się w powszechnym, wyższym prawie. A. Krokiewicz ( Heraklit , KF

17 (1948), 1–15) uważa, że Heraklitejski Logos (prawo wyższe) wyczerpuje

się w świecie („Bóg Heraklita jest dniem i nocą, bojem i pokojem, dosytem i

głodem, jest oddzielony od wszystkich rzeczy mądrością, jest immanentny i

równocześnie transcendentny, podobnie jak »sens« zdania tkwi w każdym z

jego słów i równocześnie istnieje poza nimi wszystkimi”).

W szkole stoickiej dobro i z. są zależne wyłącznie od człowieka, ale

człowiek jest przejawem wszystko ogarniającej natury, a natura jest czymś

ponad dobrem i z. Stoicyzm głosił, że dobro i z. są czymś pozornym i w jej

ramach nie mogą być rozpatrywane jako zagadnienia rzeczywiste.

W myśli Platona i neoplatonizmie to materia jest niebytem, nieładem,

chaosem, gdyż jako ostatnie ogniwo emanacji, sama z siebie jest niczym, jest

kresem procesu emanacji. W neoplatońskiej myśli chrześcijańskiej u

Orygenesa materia jest następstwem z., które jest grzechem rozumnego ducha.

Zło PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu

Orygenes był pierwszym myślicielem, który wskazał na grzech jako na źródło

z. Materia miałaby być stworzona ze względu na z., jakie spowodowały duchy

sprzeciwiające się Bogu. Bóg, będąc sprawiedliwy, ale i miłosierny, nie

pozostał nieczuły na dolę stworzenia i doprowadził duchy wcielone w materię

do ostatecznego oswobodzenia się z praw materii, a tym samym do szczęścia.

W filozofii nowożytnej dominowały 2 stanowiska dotyczące z.:

koncepcje G. W. Leibniza oraz A. Schopenhauera. Dla Leibniza, w jego

koncepcji teodycei, istniejący świat jest najlepszy ze wszystkich możliwych

światów. Ale ten świat, jako stworzony, jest ze swej natury niedoskonały.

Poczęcie rzeczy w ideach boskich już jest spowodowaniem podziału i

nierówności rzeczy, czyli z. W tej kwestii Leibniz powtórzył tezę Filona z

Aleksandrii o podziale –   [Logos Tomeus] – jako źródle z. Jest to

koncepcja metafizycznego z., za które Bóg nie może być odpowiedzialny, gdyż

do natury różności należy nierówność, a przez to i z.

Konsekwentnym filozofem z. jest Schopenhauer, utożsamiając z. z

bytem. Wychodząc od analizy stworzeń i ich działania, szukał ostatecznego

uzasadnienia dla takiego właśnie świata i dostrzegał go w jakiejś kosmicznej

ślepej woli, która przejawia się w najrozmaitszych postaciach i tworzy z., także

w człowieku. Ta ślepa wola powoduje, że świat jest najgorszym tworem, jaki

może istnieć. Gdyby była możliwość większego z., to świat przestałby istnieć.

Podobnie jest w porządku moralnym, gdyż wszystkie prawa są tylko

negatywne, a ich przekroczenie koliduje z życiem indywidualnym i zbiorowym

człowieka. Nie może zatem być gorszego porządku moralnego. Ale czym jest

ta ślepa wola jako źródło z.? Schopenhauer przyjął Kantowskie pojęcie „rzeczy

samej w sobie”, która jest niepoznawalna, nie ma więc możliwości

odizolowania bytu od z. Jedynie ucieczka w kontemplację pomaga przetrwać.

W ramach filozofii realistycznej rozpoznawalność z. jest

uwarunkowana rozumieniem poznania oraz bytu. Sposób naszego poznania nie

jest tym samym co sposób istnienia rzeczy. Poznanie pojęciowe jest zawsze

abstrakcyjne, selektywne w stosunku do sposobu istnienia rzeczy, a sama rzecz

nie bytuje jednoznacznie i nie jest jednoznacznie poznawana. Skoro

przedmiotem intelektualnego poznania jest byt rozumiany jako coś

istniejącego, to wszelkie treści poznawcze ujmowane w pojęciach są nam dane

jako jakiś byt. Dlatego doświadczane z. również pojmujemy jako jakiś byt –

Zło PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu

jako coś, co podlega racjonalnemu wyjaśnieniu. Tymczasem z. nie jest bytem,

lecz dostrzeżonym lub doświadczonym brakiem czegoś w realnym bycie.

Dlatego pojmując z. abstrakcyjnie, szukamy jego bytowych racji.

Rzeczywistość nie jest układem bytów jednoznacznych, prostych,

niezłożonych, lecz stanowi swoiste compositum różnych części. Zatem nie da

się bytu złożonego ująć i przedstawić w jednoznacznych pojęciach. Wszelkie

jednoznaczne pojmowanie z. jest mylne, gdyż byt jest analogiczny. Dlatego z.

ani nie jest bytem samym w sobie, ani nie jest czymś pozornym, lecz jest

czymś rzeczywistym w rzeczywistym bycie, którego części składowe są

naznaczone brakiem czegoś, co jest temu bytowi należne.

Podstawą rozpoznania z. jest poznawalność rzeczywistości jako

substancjalnej całości, złożonej z poszczególnych składników substancjalnych

i przypadłościowych (akcydentalnych). Znaczy to, że poznajemy byty jako

zdeterminowane w sobie całości, bytowo jedne, mimo bytowego złożenia.

Poznając je, dostrzegamy spontanicznie całą rzecz, jej naturę (istotę-

substancję) wraz z jej konstytutywnymi składnikami i jej właściwościami,

chociaż na początku to poznanie nie jest dokładne. Trzeba wielu aktów

poznawczych, by dokładniej poznać naturę rzeczy ujmowanej w aktach

poznania. Znaczy to, że poznając Adama, pojmujemy go jako człowieka

złożonego z duszy i ciała jako części konstytutywnych oraz z części

konsekutywnych, wypływających z całości; dostrzegamy w nim elementy

doskonalące (rozumne, szlachetność, grzeczność, harmonię działania

ludzkiego). Na tym tle możemy dostrzec z., jednak nie w częściach

konstytutywnych, gdyż brak elementu konstytutywnego niszczy byt. Braki

mogą pojawić się w częściach integrujących (jako brak ręki, oka, komórek,

tkanek lub brak jakichś elementów doskonałościowych, jak głupota, chamstwo,

kłamstwo, brak harmonii należnej w działaniu w różnych porządkach danego

bytu). Z. jawi się jako brak należnego dobra w bytowaniu i działaniu danego

bytu. Z. jako brak nie jest więc bytem, zatem nie posiada natury, nie jest

poznawalne samo przez się. Z. – jako relatywny niebyt – przybiera postać bytu,

rzeczy, ciągle się w poznaniu hipostazuje, potęgując trudności poznawcze. Z.

jest zawsze zrelatywizowane do konkretnej natury bytowej, w której występuje

jako rozpoznany brak należnego dobra.

P RZEJAWY ZŁA . Jako brak należnego dla danego bytu dobra przejawy z. są

tak liczne, jak liczne są byty, w których zachodzi jakiś brak należnych

składników. Czyniono próby (np. R. Verneaux, Problèmes et mystères du mal )

jakiegoś hierarchicznego wyróżnienia doświadczanego z., przez wskazanie na

postaci z.: z. kosmiczne, z. śmierci, z. bólu, z. smutku, z. estetyczne, z.

logiczne, z. moralne. Są to różne formy z. zauważane z zewnątrz. Głębsze

rozumienie z. warunkowane jest rozumieniem danego bytu, w którym

występują braki czynników tworzących doskonały stan bytowego działania.

Rozumienie tych braków można rozpoznać nie tylko przez analizę natury

danego bytu, ale także przez uwzględnienie relacji danego bytu do jego idei

wzorczej w Bogu, co suponuje fakty objawienia, zwł. w przypadku z.

dotyczącego człowieka. Człowiek widzi dobro i je afirmuje, a jednak w swym

działaniu popełnia z., co suponuje interwencję jakiegoś kusiciela, którego

Pismo Święte nazywa szatanem, upadłym aniołem, który w momencie decyzji

wybrał nie Boga, lecz siebie jako ostateczny punkt odniesienia.

Wszystkie postaci i przejawy z. sprowadzają się do podmiotu

bytowego, w którym pojawiły się braki należnych temu bytowi składników w

aspekcie jego bytowania i działania. Owe braki mogą przybierać pozory form

bytowych (np. choroby), jednak w stosunku do bytowego podmiotu są to

realne braki harmonijnych układów części w stosunku do całości. Zatem skala

z. występującego w świecie musi być zawsze rozumiana przez właściwe

struktury bytowe podmiotu. W przypadku człowieka jako podmiotu z.,

konieczne staje się rozumienie ludzkiego bytu w perspektywie życia

wiecznego, po biologicznej śmierci. Uzyskane rezultaty poznawcze nie mogą

do końca rozświetlić zagadki z., ze względu na charakter z. jako braku

należytego dobra, a więc i utraty należnych składników bytowania. Skoro

wszelkie ludzkie poznanie jest poznawaniem bytu, to brak bytowości

uniemożliwia wyjaśnienie poznania odwołującego się do wskazania czynników

bytowych.

P RZYCZYNY ZŁA . W wyjaśnianiu filozoficznym przyczyny z. upatruje się

w przypadkowym oddziaływaniu. Skoro z. istnieje tylko w podmiocie – jako

brak składników należnych podmiotowi, to jest to brak jakiejś postaci bytu, a

przez to nie może posiadać właściwej sobie przyczyny. Przy realnej obecności

z. jawi się jedyny możliwy sposób jego trwania w istniejącym już podmiocie,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: