JĄDRO - TESTIS, ORCHIS
Jest kształtu jajowatego. Wyróżniamy w nim: dwa końce - extremitas capitata i extremitas caudata, dwie powierzchnie - facies lateralis i facies medialis, dwa brzegi – margo epididymalis i margo liber. Otoczone jest tunica albuginea, która wnika w głąb jądra tworząc septulae testis, a te z kolei dzielą jądro na lobuli testis. Przegródki jądra są miejscem wnikania do jądra naczyń krwionośnych i nerwów.
W obrębie płacików znajdują się cewki nasieniotwórcze kręte - tubuli contorti seminiferi. Pokryte są nabłonkiem płciowym wspartym na błonie własnej. Wśród komórek nabłonka cewek wyróżnia się komórki podporowe oraz komórki nasienne w różnych stadiach rozwojowych. Tubuli contorti seminiferi zmierzają do wnętrza jądra przechodząc w tubuli recti, a te znajdują swoje ujście w sieci jądra. Z rete testis odchodzą przewodziki wyprowadzając - ductuli efferentes testis. Jest ich: u psa – 15-18, u buhaja -13-15, u barana -15-19, u ogiera -12-23.
Między tubuli contorti seminiferi znajduje się tkanka łączna wraz z naczyniami krwionośnymi, nerwami oraz komórkami Leydiga pełniącymi funkcje gruczołów dokrewnych. Produkują one testosteron wpływający na prawidłowy przebieg spermatogenezy.
Funkcja jąder:
- produkcja plemników,
- funkcja endokrynna – w tkance śródmiąższowej komórki Leydiga produkują androgeny (18), z których najbardziej aktywny jest testosteron. Poza tym produkowane są estrogeny w komórkach Sertoliego.
Androgeny i estrogeny regulują proces spermatogenezy. Decydują o odruchach płciowych, dojrzewaniu narządu, hierarchii w stadzie, o libido, wpływają na rozwój drugorzędowych cech płciowych.
W jądrach wytwarzane są też feromony, androstenon, androsterol; szczególna role odgrywają one u Su i Ca.
NAJĄDRZE - EPIDIDYMIDIS
Najądrza są początkowymi odcinkami dróg wyprowadzających nasienie. Anatomicznie najądrze jest dzielone na głowę (caput), trzon (corpus) i ogon (cauda). W obrębie głowy najądrza następuje połączenie kanalików wyprowadzających nasienie z jąder (ductuli efferentes testis) w jeden przewód najądrza (ductus epididymidis), którego niesłychanie kręty przebieg i liczne zwoje tworzą pozostałą część głowy najądrza, a następnie trzon i ogon. Przewód ten liczy 33–35 metrów długości u buhaja, 17-65 u knura, 50 u tryka, 70-80 u ogiera.
Głowa najądrza leży na biegunie dogrzbietowym jądra. Ma kształt szyszaka, jest płaska i ściśle przylega do jądra.
Trzon jest stosunkowo wąski, również płaski, o grubości 0,5-1,5 cm. Leży przyśrodkowo na tylnej powierzchni jądra. Nabłonek jest urzęsiony i plemniki niemające zdolności ruchu wędrują tu z płynem jądrowo-najądrzowym.
Ogon jest odcinkiem najądrza, który najwyraźniej się zaznacza pod skórą moszny. Leży na biegunie dystalnym jądra. Jego wielkość i konsystencja są w dużej mierze uzależnione od stopnia wypełnienia plemnikami. Przewód najądrza w odcinku ogonowym stanowi bowiem magazyn plemników. Ogon najądrza wygina się na kształt litery "U”, przy czym przewód najądrza skierowuje się dogrzbietowo i zatracając stopniowo swój kręty przebieg, przechodzi w nasieniowód (ductus deferens). Do połowy, a czasem nawet do 2/3 wysokości jądra, zaznacza się jeszcze falisty przebieg tego przewodu. Układa się na kaudo-medialnej powierzchni jądra, przyśrodkowo w stosunku do trzonu najądrza.
Dojrzewanie plemników
W ogonie najądrza plemniki nabywają zdolności zapładniające i ruchowe. W płynie znajdują się liczne substancje enzymatyczne, GOT, ASPAT, ALAT, kwaśne fosforany, dużo cynku, fosforu i azotu. Plemniki mogą tu dojrzewać bez utraty energii: warunki beztlenowe, obniżone pH zwalniają przemiany metaboliczne, brak czynników zewnętrznych stymulujących ruch. Dochodzi tu do wymiany jonów Na i K wew=zew. Oddziela się kropla protoplazmatyczna. Jeśli nasienie jest za często pobierane jest dużo kropli protoplazmatycznych.
Następny etap dojrzewania plemników zachodzi w 1/3 górnej części jajowodu (kapacytacja). Jest tu hyperoscylacja plemników. Dochodzi do redukcji akrosomu. Tworzą się wodniczki w skutek, czego dochodzi do odsłonięcia materiału akrosomalnego: akrozyna (rozpuszcza zona pellucida), proteolizyna.
NASIENIOWÓD - DUCTUS DEFERENTES
Nasieniowody mają po 40 - 50 cm długości u buhaja, 26-38 u tryka, 57 u ogiera, a ich światło zwęża się z początkowej średnicy wynoszącej około 750 do około 480 mm.
Na wysokości głowy najądrza nasieniowody dołączają do naczyń krwionośnych i nerwów zaopatrujących jądra, tworząc powrózki nasienne (funiculi spermatici). Powrózki te owinięte fałdem otrzewnej wchodzą do jamy brzusznej kanałem pachwinowym. Po przejściu pierścienia pachwinowego, nasieniowody kierują się dogrzbietowo i oddzielają od naczyń, z którymi tworzyły powrózek. Nasieniowód przed ujściem do kanału moczopłciowego przechodzi w część gruczołową nazywaną też bańkami nasieniowodów {ampuline ductus deferentis). Światło przewodu w obrębie baniek jest znacznie większe i nieregularne dzięki licznym uchyłkom. W tych zbiorniczkach gromadzone są plemniki, które współtworzą ejakulat. Zawartość ampuł nasieniowodów jest bowiem wprowadzana do cewki jako początkowy etap procesu ejakulacji.
Nasieniowody następnie przechodzą w kierunku doogonowym na dorsalną powierzchnię pęcherza moczowego i uchodzą do cewki moczowej na wzgórku nasiennym (coiliculus seminalis).
OSŁONKI JĄDRA
Od zewnątrz jądro otaczają:
1. Moszna właściwa - zbudowana jest z cienkiej skóry zespolonej z błoną kurczliwą, stanowiącą odpowiednik tkanki podskórnej.
2. Dwulistkowa powięź nasienna zewnętrzna, która jest modyfikacją powięzi tułowia powierzchownej i głębokiej.
3. Mięsień dźwigacz jądra, wywodzący się z mięśnia skośnego wewnętrznego brzucha.
4. Powięź nasienna wewnętrzna, stanowiąca kontynuację powięzi poprzecznej ściany brzucha.
5. Blaszka ścienna osłonki pochwowej, będąca przedłużeniem otrzewnej ściennej.
GRUCZOŁY PŁCIOWE DODATKOWE
· Parzysty gruczoł pęcherzykowy - glandula vesicularis, układa się z boku szyjki pęcherza i zajmuje również położenie boczne w stosunku do końcowego odcinka nasieniowodu. Szczególną wielkość i kształt osiąga gruczoł pęcherzykowy u konia, gdzie jego długość wynosi 10-15 cm, przewód mierzy 3-6 cm. Sam gruczoł ma postać grubościennego pęcherza, stąd w przypadku konia, jego nazwa – pęcherzyk nasienny, vesicula seminalis. U bydła gruczoł ten ma 10-12 cm długości. Konsystencja gruczołu u przeżuwaczy jest twarda o guzowatej powierzchni zewnętrznej (groniasta struktura). U świni gruczoł pęcherzykowy charakteryzuje się znaczną wielkością oraz kształtem przypominającym trójścienną piramidę o wierzchołku skierowanym ku tyłowi i długości 7-12 cm. Mięsożerne są pozbawione gruczołu pęcherzykowego.
· Gruczoł krokowy (stercz) - glandula prostatica – prostata występuje u wszystkich gatunków, lecz w bardzo zróżnicowanej postaci. Pod względem wielkości gruczoł krokowy jest stosunkowo najlepiej rozwinięty u mięsożernych i kolejno coraz słabszy u konia (cieśń i dwa płaty boczne 6-8cm), bydła (trzon i część rozsiana, długość trzonu 1,5cm – mankiet na ujściu pęcherza, szerokości 3-4), świni (jak u Bo) i małych przeżuwaczy. Ogólnie w gruczole krokowym wyróżnia się dwie podstawowe części – trzon corpus prostatae oraz część rozsianą pars disseminata.
· Gruczoł opuszkowo-cewkowy - glandula bulbourethralis, jest gruczołem parzystym, ułożonym w sąsiedztwie cewki moczowej przed jej wyjściem z jamy miednicznej, obok opuszki prącia bulbus penis. U bydła (niewyczuwalne) i konia (wyczuwalne) gruczoł opuszkowo-cewkowy leży na grzbietowej ścianie cewki moczowej osiągając wielkość orzecha włoskiego. U owcy i kozy wielkość jego nie przekracza orzecha laskowego. U przeżuwaczy gruczoł ma przewód pojedynczy, u konia potrójny lub nawet poczwórny.
CEWKA MOCZOWA MĘSKA - URETHRA MASCULINA
Jest to krótki odcinek między szyjką pęcherza, a wzgórkiem nasiennym. Kanał służy wydalaniu zarówno moczu jak i nasienia, stąd też używana jest też nazwa "kanał moczopłciowy" (canalis urogenitalis). Odcinek cewki leżący w jamie miednicznej wyróżnia się zarówno budową jak i funkcją. Światło szersze w części dogłowowej, zwęża się doogonowo tworząc cieśń w miejscu przejścia w część opuszkową kanału. W tym miejscu znajduje się ślepy uchyłek, utrudniający cewnikowanie. Wzgórek nasienny, stanowiący granicę tego odcinka od strony dogłowowej, pęcznieje podczas ejakulacji w rezultacie wypełniania krwią ciał jamistych i zamyka światło kanału, na skutek czego powstaje przestrzeń, w której jest gromadzone nasienie, wydzieliny gruczołów pęcherzykowych i prostaty. Skurcz potężnego mięśnia cewkowego (m.urethralis), który otacza cały ten odcinek kanału, wywołuje wzrost ciśnienia, które przy wyprostowanym zgięciu esowatym prącia, powoduje wyrzut nasienia ze znaczną siłą. Jest to charakterystyczny dla przeżuwaczy przebieg ejakulacji, podczas której cały ejakulat jest wydalany w jednym wytrysku.
Część opuszkowa (pars bulbaris) cewki stanowi odcinek, znajdujący się między gruczołami opuszkowo-cewkowymi a częścią, która wchodzi już w skład prącia. Wychodzi z jamy miednicznej po łuku kulszowym i jest dobrze wyczuwalna pod skórą. Kończy się w okolicy korzenia prącia. Odcinek ten przykrywa parzysty mięsień opuszkowo-jamisty. Cienka w odcinku miednicznym warstwa ciał jamistych tutaj już grubieje, tworząc warstwę ciał jamistych cewki (corpus cavernosum urethrae) odcinka prąciowego. Przy wzwodzie prącia zadaniem tej warstwy ciał jamistych jest usztywnienie ścian kanału, aby przepływające nasienie nie napotykało na opór. Część prąciowa cewki kończy się na żołędzi prącia wyraźnie zaznaczonym, ale niewystającym poza jego obręb, wyrostkiem.
PRĄCIE - PENIS
Buhaja ma ok.100 cm długości. Zbudowane jest z dwóch ciał jamistych corpus cavernosus penis otoczonych błoną białawą, od której odchodzą liczne beleczki tworzące system ciał jamistych prącia. Cewka moczowa otoczona jest ciałem gąbczastym. Na grzbietowej powierzchni prącia przebiega system głównych naczyń krwionośnych, chłonnych i nerwów.
Buhaj posiada prącie typu włóknistego. Charakterystyczną jego cecha jest to, że nie zmienia się jego wielkość po erekcji. Szyszak
Prącie ogiera jest typu mięśniowo-jamistego i powiększa się o 50% podczas erekcji, a średnica żołędzia wzrasta 300-krotnie. Kształt grzyba.
Prącie tryka ma długość 30-35 cm i jest cienkim organem o budowie włóknistej.
U tryka cewka moczowa przechodzi w wyrostek cewkowy (processus urethrae), który wystaje 4 cm poza żołądź. Wyrostek cewkowy ma kształt litery S.
Prącie knura ma długość 60 cm. Ma budowę włóknisto-elastyczną. Koniec prącia ma kształt lewoskrętnego korkociągu.
Erectio - wywołane jest zatrzymaniem krwi u ciałach jamistych prącia. Pobudzenie płciowe wywołuje rytmiczne skurcze mm. kulszowo-jamistych mm ischiocavernosi, które tłoczą krew z ramion prącia. Równocześnie następuje zaciśnięcie naczyń żylnych korzenia prącia, które odprowadzają krew. Towarzyszy temu wypełnienie ciał jamistych cewki. W czasie erekcji w prąciu jest ok. 250 ml krwi.
ŻOŁĄDŹ PRĄCIA - GLANS PENIS
Żołądź prącia jest końcowym odcinkiem prącia, zbudowanym z własnego układu ciał jamistych. Od trzonu prącia oddziela ją wyraźnie zaznaczone wgłębienie, określane jako szyjka żołędzi (collum glandis). Szczególnie liczne zakończenia nerwowe, rozmieszczone na powierzchni tej części prącia, służą do odbierania bodźców, które kierują ruchami szukającymi, a następnie doprowadzają do wykonania pchnięcia kopulacyjnego. Okrężne rozmieszczenie zakończeń czuciowych sugeruje dostarczanie informacji o możliwości wprowadzenia prącia do pochwy.
NAPLETEK - PREPUTIUM
Napletek tworzy jamę napletkową (cavum preputiale) i stanowi osłonę prącia w czasie spoczynku. Zewnętrznie jest okryty skórą brzucha. Ujście jamy znajduje się doogonowo w stosunku do pępka i zaznacza się jako fałd skóry odstający na 2 - 3 palce od powłok brzucha. Skóra jest w tym miejscu u buhaja porośnięta dłuższym włosem tzw. „pędzlem”. Obcinanie tych włosów jest ryzykownym, bo zbyt krótko przycięte włosy drażnią błonę śluzową i wywołują stan zapalny, który wobec nagromadzenia flory bakteryjnej w jamie napletkowej natychmiast przechodzi w ropne zapalenie błony śluzowej.
Ujście jamy napletkowej (ostium preputiale) jest miejscem, gdzie rozpoczyna się błona śluzowa, która tworzy głęboki fałd (25 - 40 cm) i przechodzi na prącie przyczepiając się doogonowo od żołędzi. Są to jedyne dwa miejsca trwałych połączeń tej tkanki. Pozwala to na swobodne zmiany położenia prącia w zależności od stanu pobudzenia. Gdy prącie jest wciągnięte, wówczas tworzy się jama napletkową. Natomiast w czasie erekcji, napletek wynicowuje się, okrywając wysuwające się prącie.
Napletek knura posiada uchyłek napletkowy, który łączy się z jamą napletkową. Gromadzi się w nim nasienie, mocz i złuszczony nabłonek, co stwarza dogodne warunki do rozwoju bakterii.
Napletek ogiera tworzy dwa fałdy zwane listkami wewnętrznym i zewnętrznym. Listek zewnętrzny przypomina napletek innych samców, natomiast wewnętrzny wraz z zewnętrznym tworzy „pierścień napletkowy”.
PLAN BADANIA SAMCA NA PŁODNOŚĆ
a. zewnętrzne badanie narządu płciowego (oglądanie, omacywanie)
b. wewnętrzne badanie narządu płciowego
c. pobranie wypłuczyn, zeskrobin z worka napletkowego
d. badanie endokrynologiczne
e. badanie odruchów płciowych
f. badanie i ocena nasienia (spermiogram)
g. biopsja jąder
h. sekcja
1. WYWIAD
a. opis reproduktora
właściciel, czas posiadania, wiek samca, gatunek, rasa, maść, typ neurohormonalny, numer identyfikacyjny, grupa krwi, tatuaż, znaki szczególne, znamiona itp.
b. pochodzenie
· przodkowie samca muszą być zapisani do ksiąg hodowlanych: standard w okręgowej stacji hodowli zwierząt i elita w Ministerstwie Rolnictwa (rodzice wybitni)
c. ocena
· ocena wstępna potomstwa - ocenia się 20-50 cieląt ocenie podlega ich: budowa, ciężar ciała, zdrowie, żywotność, nosicielstwo genów letalnych, subletalnych,
· ocena na podstawie cech użytkowych potomstwa,
· metoda córka-matka, porównuje się laktacje córki i matki w ciągu 305 dni; wstępnie rozpoczyna się od porównania 15., a kończy na min. 50. parach
· metoda stacjonarna polega na wycenie wydajności córek buhaja w gospodarstwach specjalistycznych przy zastosowaniu standardowego żywienia; istota polega na ujednoliceniu warunków środowiska. Przez 305 dni laktacji ocenia się wydajność mleczną i zawartość tłuszczu w mleku. Ponadto ocenie poddaje się żerność, wykorzystanie paszy, łatwość porodu i zacielenia, budowę gruczołu mlekowego, córki wybierane są losowo (20szt)
· metoda córka-córka ma na celu porównanie buhajów z tego samego zakładu unasienniania. Porównuje się 20-50 córek-pierwiastek w jednym gospodarstwie, które ukończyły w tym samym roku 305-dniową laktację; kryterium w trakcie 305 dni laktacji to: skład mleka, łatwość oddawania mleka. Od średniej wydajności córek badanego buhaja odejmuje się średnie wydajności rówieśnic.
Otrzymane parametry decydują o wykorzystaniu ojców do rozpłodu. Selekcja w oparciu o oceny użytkowości potomstwa daje najlepszy postęp hodowlany.
d. budowa
Ocena według skali 100 pkt.
wygląd ogólny
głowa
przód
WeterynariaWro