download_Zarzadzanie Logistyka_wykład na dzień 18.12.2004(1).doc

dr inż. Rajmund K. Szulc.

WYKŁAD DLA STUDENTÓW ROKU III, SEMESTR V, NA DZIEŃ 18 GRUDNIA 2004 R.

SYSTEMY LOGISTYCZNE

(wykład opracowano na podstawie „Systemów logistycznych” autorstwa Prof. dr Hansa – Chrystiana Pfohla wydanej przez Bibliotekę Logistyka, Poznań 2001; Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu, Wydanie II, 2001)

1

Przedstawione na rysunku 1. systemy (sektory) transformacji produktów — w sensie dóbr fizycznych, rzeczowych, realnych — mogą być w gospodarce zróżnicowane.[1] Przygotowanie produktów odbywa się przez procesy produkcyjne (procesy pozyskiwania, przetwarzania i obróbki) w przedsiębiorstwach przemys­łowych. Produkty podlegają przy tym przemianie jakościowej. Jakościowa przemiana produktów następuje również podczas ich użytkowania. Wskutek procesów konsumpcji (procesy użytkowania i zużywania), w szerszym tego słowa znaczeniu, następuje konsumpcja lub zużycie produktów w gospodarstwach domowych, przedsiębiorstwach produkcyjnych, handlowych i usługowych. Połącze­niem pomiędzy przygotowaniem produktów a ich konsumpcją (użytkowanie towarów), jest dystrybucja produktów. Odbywa się ona poprzez procesy transformacji (procesy przemieszczania i magazynowania), które powodują przemiany towarów nie w sensie jakościowym, a jedynie czasowo-przestrzennym. Systemy przestrzenno-czasowej transformacji towarów to systemy logistyczne; zachodzące w nich procesy są bowiem procesami logistycznymi. Występują one w tzw. przedsiębior­stwach logistycznych. Są to przedsiębiorstwa usługowe, których celem jest zapew­nienie sprzężeń przestrzennych i czasowych. Procesy logistyczne mają miejsce także w przedsiębiorstwach produkcyjnych, handlowych lub usługowych, w których zaspokajanie potrzeb czasowych i przestrzennych stanowi jedynie część zadań, mających na celu osiągnięcie właściwego celu działania przedsiębiorstwa.

Rys. 1: Systemy transformacji towarów

Procesy logistyczne implikują przepływ towarów, który łączy ze sobą systemy przygotowywania i konsumowania towarów. We wszystkich trzech systemach istnieją warunki ramowe, które mają duży wpływ na realizację procesów logistycznych. Np. procesy logistyczne przy produkcji towarów sypkich lub sztukowych, przy dystrybucji towarów w kraju o dobrze lub słabo rozwiniętej sieci dróg, przy występowaniu towarów, dla których szybkie pokonanie przestrzeni ma duże lub niewielkie znaczenie, będą się zawsze różniły.

Podstawowe struktury systemów logistycznych

Dla systemów logistycznych charakterystyczne jest wzajemne zazębianie się procesów przemieszczania i magazynowania. Zależności między procesami prze­mieszczania i magazynowania można przedstawić graficznie za pomocą sieci zależności, w której węzły są ze sobą połączone liniami[2] sprzężeń. W tego rodzaju sieci zależności następuje przemieszczanie obiektów. W węzłach obiekty zostają czasowo zatrzymane (zgromadzone) lub przekazane na inną drogę, prowadzącą przez sieć zależności. Różne połączenia węzłów (linie), przedstawiają różne możliwości poruszania się obiektu poprzez sieć zależności.

Niezależnie od tego, jakie obiekty (dobra rzeczowe, energia, informacje lub ludzie) przepływają przez tego rodzaju sieć zależności, zawsze mamy do czynienia z systemami logistycznymi. Niniejszy wykład zajmuje się tylko takimi systemami logistycznymi, których obiektami są dobra materialne. Przepływy informacji, występujące w takich systemach logistycznych, nie są celem samym w sobie, lecz są związane z fizycznym przepływem produktów.

Jeżeli przyjmie się za punkt wyjścia myślenie kategoriami sieci zależności, wówczas można dokonać rozróżnienia przedstawionych na rysunku 2. podstawo­wych struktur systemów logistycznych.[3] W systemie jednostopniowym zaspoka­janie potrzeb czasowych i przestrzennych odbywa się poprzez bezpośredni prze­pływ produktów między punktem dostawy, w którym towary są przygotowywane (na ogół określanym jako źródło), i punktem odbioru, w którym towary zostają zastosowane (określanym ogólnie jako ujście). Jest oczywiste, że tego rodzaju system jednostopniowy ma tę zaletę, że przepływ towarów między punktem dos­tawy i punktem odbioru nie jest przerywany, a więc nie zachodzą żadne dodatkowe procesy magazynowania i / lub przemieszczania, w celu skierowania towaru na inną drogę.

W systemie wielostopniowym sprzężenie przestrzenne i czasowe następuje przez pośrednie fazy przepływu produktu między punktem dostawy i punktem l odbioru. Przepływ towaru jest więc przerywany w co najmniej jednym dodat­kowym punkcie, w którym muszą wówczas zachodzić dodatkowe procesy magazynowania i / lub przemieszczania. Zadaniem tego punktu jest rozdział lub koncentracja przepływu towarów. Do punktu rozdziału trafiają duże ilości towarów z jednego punktu dostawy i opuszczają go w małych ilościach („Break - bulk point"), kierowane do różnych punktów odbioru. Rozdział polega na zwykłym zmniejszeniu ilościowych jednostek określonego towaru, aby dostosować przepływ towarów do punktów odbioru, których potrzeby mogą być zaspokojone nie w dużych, a jedynie w małych ilościach. Rozdział może jednak polegać także na sortowaniu. W tym przypadku przepływ produktów z jednego punktu dostawy do punktu rozdziału nie jest jednorodny, nie składa się więc z dużych ilości jednorodnych produktów, lecz jest różnorodny - duże partie produktów składają się więc z różnych produktów.

Różnorodny przepływ towarów zostaje w punkcie rozdziału podzielony na mniejsze, jednorodne przepływy do różnych punktów odbioru.

Rys. 2: Podstawowe struktury systemów logistycznych

Punktem przerywającym przepływ produktów w systemach wielostopnio­wych może jednak być także punkt koncentracji („Consolidation point"), w którym produkty są kompletowane (zbiorowo lub asortymentowo). W przypadku kompletowania zbiorowego towar dociera w małych ilościach z różnych punktów dostawy do punktu koncentracji i tam jest zestawiany w większe, jednorodne jednostki. Inną formą koncentracji jest zestawianie asortymentów. Wówczas z różnych punktów dostawy docierają do punktu koncentracji różne produkty i tam są zestawiane asortymentami. W takim przypadku przepływy produktów docho­dzące do punktu koncentracji są więc zawsze jednorodne, natomiast struktura strumienia produktów, wychodzących do punktów odbioru, jest różnorodna.

O systemach kombinowanych mówi się wówczas, gdy możliwe są równo­cześnie bezpośrednie i pośrednie przepływy produktów.

Jednostopniowe systemy mają tę zaletę, że unika się dodatkowych procesów logistycznych w punktach przerwania przepływu. Ich wykorzystanie możliwe jest jednak w warunkach, gdy także przy dużych odległościach między punktem dostawy i punktem odbioru przepływ produktów jest tak szybki, że zapotrzebo­wanie w punkcie odbioru może być zaspokojone w wymaganym czasie. Jeżeli tak nie jest, wówczas konieczne są systemy wielostopniowe, w których przykładowo punkt rozdziału ma charakter magazynu wysyłkowego, umożliwiającego zbliżenie się do rynku regionalnego, celem szybkiego zaspokojenia potrzeb klientów na tym rynku. Za systemami wielostopniowymi może jednak przemawiać także fakt, że ekonomiczność przepływu produktów na ogół jest bezpośrednio zależna od natężenia tego przepływu.4[4] Wykorzystanie magazynu wysyłkowego jest wówczas racjonalne z tego powodu, że możliwy jest przepływ produktów w dużych ilościach od miejsca produkcji do rynku regionalnego. Trzeba jednak przy tym wziąć pod uwagę, że w systemie wielostopniowym zawsze mają miejsce dodatkowe procesy logistyczne w punktach przerwania przepływu, które z kolei mogą zmniejszyć korzyści wynikające z przepływu towarów o dużym natężeniu między punktem dostawy i punktem przerwania przepływu lub między punktem przerwania przepływu i punktem odbioru. Tego rodzaju procesy logistyczne zostaną bardziej szczegółowo omówione poniżej.

Definicja logistyki

Pochodzenie terminu „logistyka"

Po wstępnym przedstawieniu systemów i procesów logistycznych uzasadnione jest podanie definicji logistyki. Ze względu na różne inne znaczenia terminu „logistyka" w języku niemieckim, konieczne wydaje się krótkie omówienie tego tematu. Posługiwanie się tą kategorią w dziedzinie gospodarczej w Niemczech budzi jeszcze dzisiaj niekiedy nieporozumienia, i to zarówno w teorii, jak i w praktyce.

W logice, jako dziedzinie nauki, „logistyka" jest używana częściowo jako synonim „logiki matematycznej" i „logiki symbolicznej". W ostatnim czasie zasto­sowanie pojęcia „logistyka" w tym sensie przesuwa się na dalszy plan, na korzyść innych synonimów.[5]

Rys. 3: Charakterystyka logistycznych obszarów zadań (Źródło: w oparciu o Pfohl, 1974b, str. 578)

Funkcje matematyczne, które mogą być definiowane jako zmodyfikowane funkcje wykładnicze, określa się pojęciem funkcji logistycznych.[6] Tego rodzaju funkcje logistyczne są np. stosowane do opisu wzrostu liczby ludności lub przedstawiania cyklu życia jakiegoś produktu od wprowadzenia na rynek, aż do nasycenia rynku.

W wojskowości pojęcia logistyka używa się jako zbiorczego terminu określa­jącego zadania służące wsparciu sił zbrojnych.[7] Pojęcie „logistyka" pochodzi w tym przypadku od francuskiego słowa „loger". Logistyka militarna obejmuje zarówno transport, zakwaterowanie i zaopatrzenie oddziałów, jak też transport, składowanie i nadzór nad towarami przeznaczonymi dla celów militarnych.

Termin „logistyka" przeszedł z dziedziny militarnej do literatury z zakresu zarządzania. W przeciwieństwie do wojskowości, w której logistyka zajmowała się oddziałami i towarami, pojęcie to w dziedzinie zarządzania odnosi się dzisiaj w pierwszym rzędzie do towarów.

Także, w odróżnieniu od logistyki militarnej, nadzorowanie - np. urządzeń
produkcyjnych - nie należy w przedsiębiorstwie na ogół do zakresu zadań
logistyki. Inną istotną różnicą jest to, że decyzje logistyczne w dziedzinie mili­tarnej są zorientowane na cele umotywowane względami polityczno-militarnymi, podczas gdy decyzje logistyczne w gospodarce są podejmowane na podstawie celów technologicznych, ekonomicznych, ekologicznych i socjalnych.

Definicja logistyki

Istnieje wiele definicji pojęcia „logistyka" lub innych terminów, które są zamiast niego stosowane.[8] Tutaj ograniczymy się do przedstawienia trzech definicji.

Pierwszą definicję można przedstawić jako definicję logistyki zorientowaną na przepływ. Związana jest ona z konkretyzacją pojęcia logistyki w obu pierwszych rozdziałach i brzmi następująco:

• Do logistyki należą wszystkie czynności, dzięki którym następuje planowanie, sterowanie, realizacja lub kontrola przestrzenno-czasowej transformacji towa­rów i związanych z tym zmian w ilości i asortymencie, właściwości manipu­lacyjnych oraz stopnia logistycznego zdeterminowania towarów. Dzięki skoor­dynowanej realizacji tych czynności zostaje uruchomiony przepływ towarów, który w możliwie efektywny sposób łączy punkt dostawy z punktem odbioru.

W tym miejscu można przybliżyć pojęcie efektywności, odwołując się do czterech „W", które przytacza się dla scharakteryzowania wymagań stawianych logistyce:[9]

Logistyka powinna dbać o to, aby dostawa do punktu odbioru nastąpiła zgod­nie z zapotrzebowaniem i by dostarczony został właściwy produkt (pod względem ilości i gatunku), we właściwym stanie, we właściwym czasie i we właściwym miejscu, przy minimalnych kosztach.

Inną wersję definicji zorientowanej na przepływ - szeroko rozpowszechnionej w USA - prezentuje z amerykańskie towarzystwo logistyczne „Council of Logistics Management" (CLM) - wcześniej „National Council of Phisical Distribution Management" (NCPDM). Definicja ta brzmi:

•              „Logistyka jest procesem planowania, realizacji i kontroli wydajnego i osz­czędnego przepływu i magazynowania surowców, półfabrykatów i gotowych wyrobów oraz związanych z tym informacji od punktu dostawy do punktu odbioru, odpowiednio do wymagań klienta.[10]

Również zorientowana na przepływ jest definicja europejskiego, nadrzędnego stowarzyszenia krajowych towarzystw logistycznych w Europie „European Logistics Association" (ELA). Brzmi ona:

...