Diagnoza2.doc

Niezbędnym warunkiem skutecznego oddziaływania wychowawczego w zespole klasowym jest jak najlepsze poznanie wychowanków, zrozumienie ich potrzeb i problemów, wzajemnych relacji z rówieśnikami.

Mirosława Borowska
nauczycielka
w Zespole Szkół Nr 2
z Oddziałami Integracyjnymi
w Hajnówce

OPIS I ANALIZA PRZYPADKU WYCHOWAWCZEGO
Metody poznawania uczniów i zespołu klasowego – diagnoza potrzeb i problemów klasy

IDENTYFIKACJA PROBLEMU
Niezbędnym warunkiem skutecznego oddziaływania wychowawczego w zespole klasowym jest jak najlepsze poznanie wychowanków, zrozumienie ich potrzeb i problemów, wzajemnych relacji z rówieśnikami. Praca wychowawcza tylko wtedy będzie efektywna, jeśli oddziaływania nauczycieli zostaną odpowiednio, świadomie i precyzyjnie zaadresowane, czyli będą odnosić się do konkretnej, zdiagnozowanej uprzednio grupy uczniów. Bez dokonania tego zabiegu cele wychowawcze są jedynie wyrazem poglądów wychowawcy. Obejmując w roku szkolnym 1999/ 2000 wychowawstwo w klasie IV a , przygotowałam odpowiednie czynności i narzędzia diagnostyczne, aby mieć podstawę do planowania trafnych projektów pracy wychowawczej. Podstawowymi pytaniami, na które chciałam uzyskać odpowiedź były:
√ jakie są relacje między uczniami?
√ jakie normy zachowań panują w grupie?
√ jakie role istnieją w klasie i komu są one „przydzielone”?
√ czy istnieją w klasie konflikty i problemy? jakie?
√ jakie klasa ma mocne strony? co uczniowie uważają za słabe strony naszej klasy?
√ jak grupa komunikuje się z dorosłymi/ z wychowawcą? czy jest otwarta?

METODY BADAŃ
Wykorzystując materiały zawarte w literaturze pedagogicznej oraz z pomocy Poradni Pedagogiczno – Psychologicznej w Hajnówce przygotowałam zestaw narzędzi i metod do przeprowadzenia diagnozy w mojej klasie wychowawczej. Znalazły się wśród nich:
↦ obserwacja uczniów
Obserwacja polega na „świadomym, planowym i celowym spostrzeganiu zachowania się człowieka i na rejestrowaniu przebiegu zjawisk i wydarzeń” . Każdy obserwator musi odpowiedzieć sobie na pytanie, d l a c z e g o ma zamiar zastosować metodę obserwacji oraz j a k i e przejawy zachowania będą dlań szczególnie interesujące. Sylwetki dzieci sporządzone na podstawie chaotycznych, niepełnych, fragmentarycznych, przypadkowych obserwacji są bardzo niepełne. Jeżeli wynikiem obserwacji ma być sporządzenie charakterystyki indywidualnej wychowanka, musi ona obejmować możliwie szeroki zakres zachowań dziecka w różnych sytuacjach i w ciągu dłuższego czasu. Psychologowie opracowali różnego rodzaju arkusze obserwacyjne, zawierające m. in. działy dotyczące przejawów osobowości, temperamentu, uspołecznienia. Jeden z takich arkuszy obserwacyjnych wykorzystałam w swoich działaniach.
↦ test socjometryczny J. L. Moreno
Obserwując grupę dzieci zauważamy, że jedne z nich otoczone są zawsze kolegami, inne pozostają na uboczu. Niektóre są wybierane do wspólnej nauki, inne do zabaw sprawnościowych. Test socjometryczny umożliwia ustalenie, które jednostki w grupie rówieśniczej oceniane są pozytywnie, które – wybierane w odpowiedziach szczególnie często – pełnią w klasie rolę „gwiazdy”, które są izolowane od grupy, a które odrzucane lub sytuowane na jej marginesie. Test socjometryczny przeprowadziłam w swojej klasie trzykrotnie – w kl. IV, V i VI, za każdym razem zmieniając nieco pytania wyboru pozytywnego i negatywnego.
↦ plebiscyt życzliwości i niechęci
Test socjometryczny nie ukazuje stosunków emocjonalnych łączących członków grupy. Wprowadzona przez Janusza Korczaka metoda plebiscytu życzliwości i niechęci pozwala na ustalenie, w jaki sposób każdy członek grupy ustosunkowuje się do pozostałych. Po dokonaniu analizy wypowiedzi wszystkich członków grupy stwierdzamy, czy w klasie przeważają prawidłowe, czy też wadliwe kontakty emocjonalne. Można także ustalić pozycję dziecka w grupie i stwierdzić, czy ustosunkowanie się grupy do jednostki jest zbieżne, a może sprzeczne z ustosunkowaniem się jednostki do grupy.
Dane z plebiscytu mogą też służyć jako materiał przy sporządzaniu charakterystyki indywidualnej.
↦ wywiad środowiskowy , ankieta
Wywiad środowiskowy pozwala na ustalenie aktualnych warunków środowiskowych jednostki, której wywiad dotyczy. Informacje uzyskane w ten sposób pozwalają na pełniejsze poznanie dziecka i – przy odpowiednio dobranych pytaniach – odszukanie przyczyny zachowań zaburzonych. Rozmowie i wywiadowi musi towarzyszyć świadomość, że deklaracje słowne czy pisemne badanego mogą być dalekie od rzeczywistych sytuacji. Dlatego też te metody powinny być jedynie punktem wyjścia do zastosowania innych metod diagnostycznych lub traktowane jako uzupełnienie zbieranych materiałów do postawienia diagnozy i prognozy pedagogicznej. Te techniki diagnozujące zastosowałam jako uzupełnienie wcześniej omawianych metod.

WYNIKI BADAŃ
W opracowywaniu i analizie wyników badań pomagała mi Paulina S. – studentka psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, odbywająca praktykę w naszej szkole, pracownik Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej w Hajnówce, pedagog szkolny oraz literatura.
Najciekawsze okazały się wnioski wyciągnięte z testu socjometrycznego Moreno.
٭ najwyższy wskaźnik uznania społecznego (najwyższa suma wyborów) uzyskali: Martyna W. (13 wyborów), Anna K. (10 wyborów) oraz Magda B., Katarzyna L., Jan S. (po 9 wyborów. Jak widać dziewczęta zostały uznane za zdecydowanie bardziej atrakcyjne zabawowo i intelektualnie).
٭ najwyższy wskaźnik popularności społecznej (wskazanie we wszystkich wyborach) uzyskał – oprócz wymienionych wyżej osób – Rafał B.
٭ gwiazdą socjometryczną (jednostką wybieraną szczególnie często, odbiegająca od przeciętnej liczby wyborów przypadającej na członka grupy) okazała się Martyna W. (w wyborach pozytywnych) oraz Wojciech K. (w wyborach negatywnych – 29 wyborów) ,
٭ osobą izolowaną (niewybraną przez nikogo) okazał się Krystian L. oraz Piotr N.,
٭ jednostką odrzucaną (ocenianą negatywnie częściej niż inni członkowie klasy) jest Wojciech K. i Piotr R. (17 wyborów negatywnych)
٭ jednostkami znajdującymi się na marginesie grupy (mała liczba wyborów) są : Dorota P., Justyna W. (po 1 wyborze), Wioleta C. , Joanna F. , Agata J. , Rafał W. (po 3 wybory).
٭ test przeprowadzony w klasie IV wykazał istnienie dwóch silnych „grupek” (osoby wskazujące siebie nawzajem w wyborach pozytywnych) : dziewcząt (Katarzyna B, Magdalena B., Anna K. , Martyna W.) oraz chłopców (Daniel B. , Rafał B. , Adam M. , Piotr N. ). Test z klasy V ukazał pojawienie się nowej grupki chłopców: Jan S. , Rafał W. oraz Wojciech W. , natomiast w miejsce poprzedniej grupy dziewcząt pojawiły się liczne „parki”.
Wnioski te zostały potwierdzone przez plebiscyt życzliwości i niechęci . Jego wyniki wyraźnie wskazują, iż osobą najpopularniejszą w klasie jest Anna K. (52 wskazania, w tym 2 negatywne), zaraz potem – Magda B. (40 wskazań, w tym żadnego negatywnego) i Martyna W. (42 wskazania, w tym 6 negatywnych). Najbardziej negatywnie postrzegani byli: Daniel B. (46 wskazań, w tym 44 negatywnych), Piotrek R. (21 wskazań negatywnych, żadnego pozytywnego) i Piotrek N. (46 wskazań, w tym 19 negatywnych). Potwierdził się także fakt, iż jeden z chłopców – Krystian L. – jest absolutnie nie dostrzegany przez klasę, i z o l o w a n y.
Powyższe narzędzia diagnozowania pozwoliły mi na:
- zbadanie tendencji do nawiązywania określonych kontaktów i przypuszczalnego obrazu struktury społecznej klasy,
- identyfikację jednostek wymagających specjalnej uwagi (stopień przystosowania społecznego),
- identyfikację i selekcjonowanie uczniów spełniających rolę w grupie,
- zaklasyfikowanie uczniów w różnych kategoriach (popularności, izolacji, przeciętności),
- zbadanie struktury wewnętrznej grupy (liczba podgrup, ich skład osobowy, powiązania itp.);
Do nazwania dominujących problemów i potrzeb istniejących w klasie posłużyły mi przeprowadzone w grupie ankiety i obserwacja. Na ich podstawie chciałam ustalić, co jest istotne dla uczniów i ich wspólnego życia w klasie, jakie są ich oczekiwania wobec wychowawcy, jak wyobrażają sobie naszą współpracę. Analiza wyników nie przyniosła pozytywnych wniosków:
1) Poczucie bezpieczeństwa – poziom zagrażający (wymaga interwencji).
W klasie dominuje lęk, pokrywany rozmaitymi zachowaniami (agresja fizyczna i psychiczna – przezywanie, ośmieszanie, skarżenie). Uczniowie obawiają się rozmawiać ze sobą poważnie, raczej nie kontaktują się ze sobą poza szkołą (najwyżej w parach).
2) Akceptacja / odrzucenie – poziom niski (wymaga intensywnej pracy).
Wzajemna tolerancja jest ograniczona do pewnych zachowań i postaw – w zależności od tego, kto je reprezentuje. Akceptowane są postawy i działania wymienianych wyżej „gwiazd” (strój, fryzura, sposób mówienia), inne podlegają zdecydowanemu odrzuceniu.
3) Spójność/ fragmentacja – poziom niski (wymaga intensywnej pracy).
W klasie wyraźnie dało się zauważyć podział na liczne (o niedużym składzie, często dwu - , trzyosobowe) podgrupy, które nie potrafią ze sobą współpracować. Na szczęście nieczęsto dochodziło do poważnych konfliktów między poszczególnymi podgrupami. Jednostki wyodrębnione w teście Moreno jako izolowane lub pozostające na marginesie grupy, wyraźnie występowały jako „samotnicy” – np. większość zadań grupowych wykonywały samodzielnie, nie chciały z nikim siadać do pracy w parach.
4) Realizacja potrzeb indywidualnych.
Większość uczniów mogło ujawniać i realizować swoje osobiste cele na forum klasy, jednak znalazły się w klasie osoby, których potrzeby i interesy były lekceważone i zdecydowanie pomijane, z których zdaniem nikt się nie liczył. Osobom tym zostały przypisane role, których nie akceptowały (kozioł ofiarny – Piotr R. , outsider – Paweł F.).
5) Wykonywanie zadań (stosunek do wymagań szkolnych) – poziom średni (warto systematycznie pracować nad jego podwyższeniem).
Stosunek do wykonywania zadań jest zróżnicowany. Osoby aktywne społecznie (zawsze zgłaszają się do przygotowania sali na dyskotekę, sprzątania terenu, pomocy w bibliotece, pełnienia dyżuru itp.) oraz systematycznie pracujące nie wspierają słabszych w nauce, nie starają się zaangażować innych do prac społecznych, ale też nie są dyskryminowane.
6) Relacje między klasą a wychowawcą.
Wstępna ankieta pokazała mi, jakiego wychowawcy klasa oczekuje. Wychowawca powinien być:
· miły - 12 %;
· zabawny, dowcipny, wesoły - 11 %;
· wybaczający - 10 %;
· spokojny - 8 %;
· dobry - 7 %;
· mądry - 5 %;
· inteligentny - 5 %;
· dobrze uczyć - 4 %.
Po wspólnej analizie odpowiedzi wyłonił się obraz nauczyciela oczekiwanego przez uczniów, a mianowicie:
· nauczyciel wyrozumiały tzn. taki który wszystko usprawiedliwia, łatwo wybacza (uwaga! uczniowie mogą wykorzystywać jego dobre serce i naciągać go na więcej niż chce zrobić czy dać);
· nauczycie z poczuciem humoru tzn. poświęcający dużo uwagi na rozładowanie napięć podczas lekcji, która wg uczniów jest nudna i schematyczna;
· nauczyciel sprawiedliwy w traktowaniu i ocenianiu bez faworyzowania "ulubieńców".
W toku trzyletniej pracy wychowawczej starałam się być wychowawcą wspierającym – zawsze mieć czas na wysłuchanie, udzielać wsparcia, pozwalać na zastanowienie i próby. Stawiałam na rozwiązania uczniów, zachęcałam do poszukiwań. Ten styl kontaktu wymagał dużo czasu, ale jednocześnie pozwalał na budowanie głębokich relacji z uczniami, nie uzależniającymi ich ode mnie, a mnie – od nich. Końcowe ankiety ewaluacyjne przeprowadzone wśród dzieci i ich rodziców zdają się potwierdzać, iż mi się to udało.
W celu wyjaśnienia przyczyn zaobserwowanych zachowań i objawów niedostosowania społecznego osób izolowanych od grupy czy też znajdujących się na jej marginesie oraz odrzucanych przez grupę, przeprowadziłam wywiady środowiskowe . Rozmowy z rodzicami tych dzieci dały mi lepszy wgląd w przyczyny, dla których zachowują się w określony, nieakceptowany przez grupę sposób. Ułatwiły mi ponadto zrozumienie wychowanków i umożliwiły oddziaływanie wychowawcze nie tylko na dzieci, ale także na ich rodziców. Oprócz wywiadu środowiskowego przeprowadziłam „Kwestionariusz postaw wobec życia rodzinnego i dzieci” (kwestionariusz Schaefera i Bella PARI, przytoczony w książce M. Ziemskiej ) , który bada m. in. 3 grupy postaw wobec wychowywania dziecka. Każdą postawę badamy przez ustosunkowanie się badanego do pięciu stwierdzeń (tzw. itemów). Kwestionariusz zawiera ich łącznie 115. Stwierdzenia odnoszące się do danej postawy powracają cyklicznie w układzie kwestionariusza. Kwestionariusz wypełniali rodzice osób izolowanych (Krystiana L. i Piotra N.) oraz odrzucanych (Wojciecha K. i Piotra R.). Utworzyłam też grupę kontrolną, składającą się z rodziców dzieci ogólnie lubianych i akceptowanych w klasie – Magdaleny B. , Martyny W. i Jana S. Wymienione osoby z objawami niedostosowania społecznego zostały też objęte uważną obserwacją.
Wyniki kwestionariusza, wywiadu i obserwacji wykazały, iż przyczyn braku akceptacji społecznej, objawów niedostosowania i zaburzeń w adaptacji w grupie rówieśniczej należy dopatrywać się w środowisku domowym. W grupie kontrolnej odpowiedzi rodziców pozwoliły jednoznacznie ocenić ich postawę jako swobodny i bezpośredni kontakt z dzieckiem (swoboda porozumienia, dzielenie zainteresowań, poszanowanie jego praw i aprobata działań). W przypadku Piotra N. oraz Wojciecha K. odpowiedzi matek sugerowały nadmierny dystans wobec dziecka (unikanie rozmów, gniewliwość matki i jej zasadniczość). Matka Piotrka N. jest osobą z problemem alkoholowym, matka Wojciecha K. – jest współuzależniona, od lat boryka się z alkoholizmem męża. Kwestionariusze rodziców Piotra R. oraz Krystiana L. pozwoliły wyciągnąć wniosek, iż matki reprezentują postawy świadczące o nadmiernym skoncentrowaniu się na dziecku, o stosunku pełnym napięcia, a nie swobodnym. Z tym, że matka Piotra R. wykazywała postawę nadmiernie chroniącą (separowanie od wpływów z zewnątrz, obawa wyrządzenia krzywdy dziecku, zbytnia pobłażliwość, nadmierne ochranianie), co prawdopodobnie zostało wywołane przez poważny wypadek, któremu Piotrek uległ w wieku przedszkolnym (z zagrożeniem życia). Postawa matki Krystiana L. (rodzina wielodzietna – 5 –osobowa, mąż alkoholik, zaniedbujący dzieci; czasowa separacja) objawiała się raczej w formie tłumienia naturalnych zainteresowań seksualnych, łamania woli dziecka, tłumienia impulsywności, wścibstwa, utrzymywania w zależności.
Wszystkie matki wyrażały świadomość zależności od najbliższych, rezygnację z kontaktów towarzyskich, odczuwanie roli matki jako męczeństwa, rozdźwięki małżeńskie, brak uwagi ze strony męża. W przypadku matki Krystiana L. oraz Wojciecha W. dzieci wydają się pełnić rolę „plastra” klejącego ich małżeństwa, ale rola matek nie przynosi im satysfakcji, a raczej odczuwana jest jako ciężki i nie dający radości obowiązek. Na dodatek muszą borykać się z alkoholizmem swoich współmałżonków.

ZNACZENIE PROBLEMU
Pojęcie diagnozy należało do niedawna wyłącznie do medycyny, jednak w ostatnich latach nastąpiło znaczne rozszerzenie jej znaczenia i celu. Złożyły się na to dwa czynniki: potrzeba diagnozy w innych, poza lekarską, dziedzinach praktycznych działań oraz wzrost znaczenia badań diagnostycznych w nauce – coraz częściej wykorzystywanej dla potrzeb praktyki. W polskiej literaturze znajduje się szereg prac, traktujących o diagnozie. Planując pracę wychowawczą, każdy pedagog interesuje się przede wszystkim diagnozą pedagogiczną, której celem jest profilaktyka i rozpoznawanie przyczyn niedostosowania społecznego, zaburzeń w zachowaniu. Może być też zastosowana do rozpoznania środowiska społecznego w celu zaplanowania określonych i celowych oddziaływań.
Diagnoza pedagogiczna jest definiowana jako „naukowo uzasadnione i odpowiednio badawczo udowodnione stwierdzenie charakteryzujące określony stan zgodności lub niezgodności z ideałem wychowawczym, jego objawy, stopień i przyczyny, jakie istnieją między badanymi właściwościami przedmiotu wychowania i ich strukturami sprawczymi, a rodzajem i poziomem właściwości oczekiwanych w danym okresie rozwojowym z punktu widzenia postulowanych celów wychowania”
Celem diagnozy pedagogicznej jest uzyskanie możliwie pełnej informacji o funkcjonowaniu uczniów w rozmaitych obszarach. Diagnoza stanowi punkt wyjścia do określenia stosunku wychowawcy wobec stwierdzonego stanu i zastanowienia się nad kierunkami działań zmierzających do jego zmiany oraz nad możliwościami uzyskania odpowiednich efektów. Nie można zdiagnozować wszystkiego. Możliwe są rozmaite podejścia do diagnozowania, spośród których najbardziej interesowały mnie dwa:
1. Socjologiczne – badanie funkcjonowania społecznego klasy.
W podejściu tym przedmiotem badania jest stan klasy jako środowiska społecznego: relacje interpersonalne, funkcjonowanie grupy w sytuacjach trudnych, poziom rywalizacji (koncentracji na sobie), skłonność i zdolność do kooperacji, normy, role, stosunek do wymagań, sposób wykonywania zadań, relacje klasa – nauczyciel (wychowawca).
2. Psychologiczne – indywidualna diagnoza potrzeb i deficytów wychowanka.
Ten typ diagnozy polega na zebraniu informacji na temat dyspozycji psychicznych poszczególnych wychowanków: cech osobowości i charakteru, problemów emocjonalnych, nawyków, postaw, zdolności.
Nie byłabym w stanie poznać nawet połowy omówionych powyżej problemów klasy, gdyby nie opisane diagnozowanie. Jego wyniki bardzo mnie zaskoczyły i wpłynęły na diametralną zmianę wstępnie przeze mnie przygotowanych działań wychowawczych. Klasa szkolna to duża, bardzo zróżnicowana grupa, w której dzieci spędzają wiele godzin w ciągu dnia. To, jak układają się ich stosunki z rówieśnikami, jakich uczuć doświadczają, jak radzą sobie z nimi, ze stresem, jak rozwiązują konflikty – wpływa na jakość ich życia. Nie sposób zostawić samym sobie te dzieci, które w grupie rówieśniczej radzą sobie gorzej, a aby je poznać – niezbędna jest diagnoza pedagogiczna. Brak rozeznania w układzie stosunków społecznych w klasie uniemożliwia wychowawcy korygowanie niekorzystnej pozycji niektórych uczniów, co prowadzi w konsekwencji do ich niedostosowania społecznego.
Przeprowadzona przeze mnie diagnoza stała się podstawą i bazą przemyślanego, dostosowanego do problemów klasy projektu pracy wychowawczej, zgodnego z rzeczywistymi potrzebami uczniów. Pozwoliła mi przewidzieć trudności, jakie mogą pojawić się z kontakcie z uczniami i podjąć współpracę. Dzięki niej mogłam ocenić wyjściową kondycję klasy. Diagnoza była dla mnie punktem wyjścia do określenia stosunku wobec stwierdzonego stanu i zastanowienia się nad kierunkami działań zmierzających do jego zmiany oraz nad możliwościami i kosztami uzyskania odpowiednich efektów.
Oczywiście w ciągu trzech lat pracy wychowawczej nie mogłam zapominać o tym, że klasa jako grupa społeczna podlega dynamicznym zmianom: ulegają im prawa społeczne, jakimi się rządzi, zasady, normy i role. Każda klasa szkolna znajduje się w ciągłym stanie zmiany, którą trzeba na bieżąco dostrzegać i uwzględniać w podejmowanych działaniach, weryfikując wiedzę wyjściową.

PROGNOZA
Nasz obraz samego siebie w dużej mierze jest wypadkową tego, w jaki sposób widzi nas i ocenia otoczenie. Im więcej doświadczeń pozytywnych, świadczących o akceptacji jednostki przez różne grupy społeczne, tym także bardziej pozytywny obraz samego siebie. Odwrotnie – negatywna ocena środowiska wpływa na zaniżenie obrazu własnego „ja”, kształtowanego w toku różnorodnych interakcji z rówieśnikami i nauczycielem.
a) prognoza negatywna
Dzieci odrzucane lub izolowane , mało dla grupy atrakcyjne, nieśmiałe - są często przekonane, że są gorsze od innych, mają tendencję do zachowań agresywnych, którymi w ten sposób „maskują” swój lęk i poczucie braku bezpieczeństwa. Zagraża im wzrost stopnia niedostosowania społecznego. Brak zaspokojenia potrzeby afiliacji (przynależności do grupy), szacunku i uznania powoduje coraz większą frustrację i stres. Spada szansa jednostki na opanowanie podstawowych umiejętności związanych z życiem i działaniem w społeczeństwie, zwiększa się (lub pojawia) niedostosowania społeczne.
Klasa zachowuje się coraz gorzej, narastają konflikty między podgrupami. Uczniowie nie potrafią współpracować ani ze sobą, ani z nauczycielami, spada motywacja do nauki.
b) prognoza pozytywna
Skrupulatna analiza wyników przeprowadzonej diagnozy pozwoli skoncentrować się natychmiast na zdecydowanie zagrożonych czy już niedostosowanych uczniach. Wyłonienie dzieci agresywnych wpłynie na podjęcie zdecydowanych działań w celu eliminowania zachowań negatywnych. Ścisła współpraca ze środowiskiem domowym uczniów wesprze działania wychowawczyni. Zmniejszy się zagrożenie niedostosowania społecznego, wzrośnie szansa na wykształcenie podstawowych umiejętności społecznych.
Dostosowany do problemów klasy plan pracy wychowawczej pozwoli na podjęcie działań mających na celu zwiększenie stopnia spoistości i integracji oraz poczucia bezpieczeństwa wszystkich (lub zdecydowanej większości) członków grupy. Wzrasta stopień opanowania umiejętności społecznych i współpracy w grupie. Dzieci uczą się zachowań asertywnych, otwarcie mówią o swoich problemach i uczuciach. Wzrasta empatia.

PROPOZYCJE ROZWIĄZANIA
Chcąc oprzeć trzyletni plan pracy wychowawczej na diagnozie wychowanków, posłużyłam się następującą procedurą:
1) Przygotowanie i przeprowadzenie diagnozy.
2) Sformułowanie na podstawie diagnozy celów zmierzających do zaspokojenia potrzeb i eliminacji deficytów.
3) Zaplanowanie metod służących realizacji tych celów.
Propozycje rozwiązania przedstawia poniższa tabela:

Cele ogólne Metody, czynności, przedsięwzięcia Osoby, instytucje wspierające
Integracja grupy klasowej, zwiększenie poziomu spójności. ↦ rozwijanie poczucia przynależności do klasy poprzez tworzenie tradycji klasowych i rytuałów (wspólne obchodzenie świąt – imieniny, Mikołajki, Andrzejki; prowadzenie kroniki itp.) oraz realizację wspólnych, atrakcyjnych zadań,↦ zorganizowanie zajęć profilaktyczno – integracyjnych (DROPS, DRUGI ELEMENTARZ),↦ organizowanie zajęć pozaszkolnych w formie „zielonej szkoły”, wycieczek,↦ oparcie pracy na lekcjach i na godz. wych. na metodach aktywizujących, praca w grupach o często zmienianym składzie i różnej liczebności,↦ wykorzystywanie inicjatywy uczniów poprzez stworzenie warunków do podejmowania wspólnych decyzji,↦ przestrzeganie w pracy wychowawczej zasad humanizacji, kooperacji i harmonii pracy, karności, ładu i porządku, ekonomii oraz racjonalizacji; dyrekcja szkoły,Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Hajnówce,inni nauczyciele,rodzice
Eliminacja izolowania i odrzucania jednostek przez grupę - zwiększenie poziomu poczucia bezpieczeństwa i akceptacji w grupie. ↦ ustalenie przyczyn izolowania lub odrzucania i na ich podstawie – korygowanie zachowań grupy wobec uczniów,↦ nawiązanie stałej współpracy z domem rodzinnym,↦ tworzenie w klasie atmosfery życzliwości i zaufania,↦ kształcenie umiejętności zachowań asertywnych, doskonalenie umiejętności komunikowania się,↦ ustalenie norm i zasad postępowania – zawarcie kontraktu, realizacja wzajemnych praw i obowiązków,↦ włączanie osób izolowanych do działań klasowych, poprzez przydzielanie im ról społecznych, które budzić będą w nich poczucie własnej wartości,↦ praca nad eliminacją zachowań agresywnych osób odrzucanych oraz agresorów,↦ ujawnianie mocnych stron osób stojących nisko w hierarchii klasy (wysoka sprawność fizyczna, manualna, wiedza w jakiejś dziedzinie),↦ dokładne poznanie środowiska domowego i pozaszkolnego dzieci, inni nauczyciele,rodzice,pedagog szkolny
Pedagogizacja rodziców – szczególnie osób odrzucanych i izolowanych przez grupę. ↦ wspieranie rodziców (szczególnie matek) w pełnieniu roli, docenianie starań, wskazywanie walorów, umacnianie wiary we własne siły, osłabianie lęków, wskazywanie tych sposobów i tych aspektów roli rodzicielskiej, które są najbardziej skuteczne i owocne,↦ referaty – o tematyce dobranej do problemów klasy,↦ zajęcia profilaktyczne,↦ wywiadówki prowadzone metodami aktywizującymi,↦ zebrania z rodzicami połączone z występami dzieci i prezentacją ich prac, umiejętności, uzdolnień; pedagog szkolny
Podwyższenie poziomu stosunku do wymagań szkolnych. ↦ jasne komunikowanie wymagań, systemu oceniania,↦ staranna obserwacja uczniów mających problemy w nauce, ustalenie przyczyn tychże braków oraz ich obszaru,↦ zorganizowanie pomocy koleżeńskiej,↦ wspieranie indywidualnej drogi rozwoju (indywidualizacja nauczania, rozwijanie twórczej aktywności), praca „na pozytywach”,↦ stymulowanie zainteresowań,↦ dostrzeganie i docenianie sukcesów,↦ stałe monitorowanie postępów w nauce, systematyczne kontrolowanie,↦ stałe motywowanie do nauki,↦ karty samooceny,↦ wspólne – z rodzicami – planowanie czasu wolnego uczniów,↦ uatrakcyjnienie zajęć szkolnych poprzez stosowanie aktywizujących metod nauczania, inni nauczyciele,Poradnia Pedagogiczno – Psychologiczna,opiekunowie kół za interesowań i kół przedmiotowych (SKS, koło muzyczne), HDK



LITERATURA:

S. Ziemski: „Problemy dobrej diagnozy” Warszawa 1973,
H. Radlińska: „Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego”, Warszawa 1937,
„Metodologia pedagogiki społecznej”. Praca zbiorowa po red. R. Wroczyńskiego i T. Pilcha. Wrocław 1974,
K. Kuberska – Gaca, A. Gaca: „Profilaktyka niedostosowania społecznego w szkole”, Warszawa 1986,
M. Przetacznikowa, G. Makiełło – Jarża: „”Psychologia wychowawcza, społeczna i kliniczna” oraz „Psychologia ogólna” ,Warszawa 1977;
M. Ziemska: „Postawy rodzicielskie”, Warszawa 1978.
A. Molak: „Socjometria, jej technika badawcza i zastosowanie w pracy wychowawczej.” [w:] „Materiały do nauczania psychologii” . Seria III, tom 1, Warszawa 1965,
M. Łobocki: „Wychowanie w klasie szkolnej”, Warszawa 1986,
A. Janowski, R. Stachyra: „Prestiż ucznia wśród rówieśników” (r. „Klasa szkolna jako grupa społeczna”), Warszawa 1985.





KARTA MIERZENIA POSTĘPU USPOŁECZNIENIA SIĘ DZIECKA OD 7 DO 14 LAT WG UKŁADU PROF. DR JANA KONOPNICKIEGO1

Nazwisko i imię dziecka ……………………………………………………………….
Data urodzenia ………………………………………………………………………...
Imiona rodziców (opiekunów)…………………………………………………………
Adres …………………………………………………………………………………...
Nazwiska i imiona oceniających:
A ……………………………………… C ……………………………………
B ……………………………………… D ……………………………………
Data pierwszego badania ……………………………………………………………...
Data następnego badania ……………………………………………………………..
Ocena w skali od 1 do 5

Cechy Oceny Suma
A B C D
I Cechy społeczne
1. W zabawach przejawia skłonność do współdziałania
2. Podczas swobodnych zajęć indywidualnych nie przeszkadza innym.
3. Delikatny w obejściu z innymi.
4. Opiekuje się słabszymi.
5. Przestrzega przepisów (zasad) zabawy.
6. Uczynny dla innych.
7. Przejawia inicjatywę w zabawie.
8. W sposób godny (właściwy) broni swoich praw.
9. Mówi prawdę.
10. Popularny wśród kolegów.
11. Ujawnia tendencje do przewodzenia.
12. W stosunku do osób starszych okazuje szacunek.
13. Łatwo zżywa się z kolegami.
14. Chętny do współpracy.
15. Podporządkowuje się nauczycielowi.
16. Nie rozmawia w czasie lekcji.
17. Otwarty.
18. Nie narzuca się innym.
19. Żartuje, by zabawić, a nie po to, by wprawić innych w zakłopotanie.
20. Uznaje autorytet, nie buntuje się przeciwko niemu.
21. Wrażliwy na krytykę.
22. Zasługuje na zaufanie podczas nieobecności dorosłych.
23. Szanuje cudzą własność.
24. Uprzejmy w rozmowie.
25. Nie skarży na kolegów.
II Cechy osobiste
26. Punktualny.
27. Wierzy we własne siły.
28. Pracowity.
29. Szybki w działaniu.
30. Wytrwały w pracy.
31. Staranny w pracy.
32. Skupiony w pracy.
33. Dba o swój wygląd zewnętrzny.
34. Postępuje zgodnie z wyznaczonymi celami.
35. Pomysłowy w rozwiązywaniu trudności.
36. Konstruktywnie wpływa na zespół.
III Cechy emocjonalne
37. Pogodny.
38. Ma stałe usposobienie.
39. Lubi występować przed audytorium (widownią, publicznością).
40. Reaguje wstydem na naganę, uwagę.
41. Ostrożny w działaniu, nie lubi ryzyka.
42. Łatwowierny.
43. Umiarkowanie aktywny.
44. Panuje nad afektami.
45.Odważny.
46. Działający z namysłem, a nie impulsywnie.
47. Opanowuje się w okazywaniu złości.
48. Narzeka.
49. Cierpliwy.
50. Nie jest mściwy.
Procentowa ocena postępu ……………………………………………..Procentowa przeciętna ocena postępu ………………………………….

Suma punktów:








……………………………………………………….
(podpisy badających)











SYTUACJE SOCJOMETRYCZNE (KRYTERIA WYBORU)
DO PRZEPROWADZENIE TESTU SOCJOMETRYCZNEGO J. L. MORENO


I BADANIE ATRAKCYJNOŚCI W ZABAWIE
1. Wyobraź sobie, że w szkole jest organizowany konkurs na najlepsze przebranie w Dniu Wagarowicza. Przygotowanie się do tego to świetna zabawa. Z kim najbardziej chciałbyś to robić?


II BADANIE NIEATRAKCYJNOŚCI ZABAWOWEJ
2. Wyobraź sobie, że w przyszłym tygodniu jedziesz ze swoją klasą na trzydniową wycieczkę do Krakowa. Z kim najmniej chciałbyś siedzieć podczas długiej podróży autokarem?


III BADANIE ATRAKCYJNOŚCI INTELEKTUALNEJ
3. Za dwa tygodnie odbędzie się bardzo ważna klasówka. Od jej wyniku wiele w Twoim przypadku zależy. Możesz się do niej przygotować z kolegą (koleżanką). Z kim najbardziej chciałbyś się uczyć do tej klasówki?


IV BADANIE NIEATRAKCYJNOŚCI INETELEKTUALNEJ
4. Masz napisać na ocenę referat – od tej oceny wiele w Twoim przypadku zależy. Możesz go pisać z koleżanką (kolegą). Z kim najmniej chciałbyś to robić?


V SAMOOCENA (ISTNIENIE PAREK)
5. Jak myślisz, kto wybrał Cię w odpowiedzi na pytanie pierwsze?








PLEBISCYT ŻYCZLIWOŚCI I NIECHĘCI (WG J. KORCZAKA)
BADANIE RÓL GRUPOWYCH

...