D.Fraser.Zelazny.Krzyz,Biografia.Rommla.pdf

Tytuł oryginału KNIGHT’S CROSS

Redakcja

Ewa Mironkin

Opracowanie graficzne

Lech Gabor

Wydanie I

ISBN 83-86396-33-4

Wydawnictwo EM 00-170 Warszawa Al. Jana Pawła II 68

tel. 635-25-20, fax 34-31-18 Dział handlowy tel. 631-31-78

Żelazny Krzyż

Biografia Rommla

David Fraser

PODZIĘKOWANIA

Wiele prac poświęconych Erwinowi Rommlowi (opublikowanych w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej

Brytanii, Francji i Niemczech) umożliwiło mi zabranie się do pisania niniejszej biografii. Były to źródła,

które wpłynęły zasadniczo na kształt tej książki. Składam wyrazy wdzięczności wszystkim autorom, dzięki

którym szczegółowo mogłem poznać losy człowieka, będącego bohaterem tegoż opracowania. Część prac

została wyszczególniona w bibliografii umieszczonej na końcu tomu. Godzi się jednakże dodać, iż wiele

informacji, dotyczących Rommla oraz prowadzonych przez niego kampanii, zaczerpnąłem z szeregu

specjalistycznych publikacji - przede wszystkim z Journal of the Royal United Services Institution, Armor,

Kommando, Oase (magazyn poświęcony losom Afrika Korps), Deutsche Soldatenzeitung, Frontsoldat

erzahlt, An Cosantoir oraz Vierteljahrshafte für Zeitgeschichte.

Istnieje mnogość dokumentów odnoszących się do osoby Rommla. Sam Rommel opisał swe losy w czasie

pierwszej wojny światowej, co zostało opublikowane w roku 1937 pt. Infanterie greift an; dostępny jest

również maszynopis tejże pracy. Rommel sporządził także interesujące analizy kampanii, które prowadził w

randze generała we Francji i Afryce Północnej, spisane na podstawie jego dzienników. Część dotycząca

Afryki została wydana drukiem w roku 1955 jako Krieg ohne Hass i po przetłumaczeniu na angielski

znalazła się w opracowanej przez sir Basila Liddella Harta książce pt. The Rommel Papers, razem z

fragmentami korespondencji Rommla oraz jego refleksjami odnoszącymi się do innych kampanii. W

niniejszej publikacji słowa Rommla cytowane są głównie z oryginalnego tekstu Krieg ohne Hass.

Wiele materiałów, dotyczących Rommla oraz historii Niemiec w latach trzydziestych i czterdziestych,

przechowywanych jest w National Archives w Waszyngtonie (w przypisach posługiwałem się skrótem

NAW). Składam podziękowania za pomoc panu Robinowi Cooksonowi oraz płk. Jamesowi Hamiltonowi-

Russellowi, w swoim czasie pracownikowi brytyjskiej ambasady w Waszyngtonie. Potężne archiwum

(zawierające m.in. większość znanych dzienników wojennych) znajduje się w posiadaniu War Museum w

Londynie (określanego w niniejszej książce skrótem IWM). Składam serdeczne wyrazy wdzięczności

dyrektorowi tego muzeum, dr. Alanowi Borgowi, a także innym pracownikom tej instytucji, w szczególności

Robertowi Suddaby’emu i Philipowi Readowi za pomoc w wyszukiwaniu setek potrzebnych dokumentów,

jak również za udzielone mi bezcenne porady. Dziękuję też pani Hilary Roberts z działu fotografii

wspomnianego muzeum oraz pani Rosamund Thornton za użyczenie mi zdjęć z jej prywatnego archiwum.

Frapujące notatki i listy posiada Bundesarchiv-Militararchiv we Freiburgu (BAMA). W tym miejscu

pragnąłbym wyrazić swoją wdzięczność za pomoc otrzymaną od płk. dr. A. D. Kehriga (dyrektora Leitender

Archiv) oraz pana Mayera. Dziękuję też serdecznie panu Crispo z Amminstrazione Centrale Archivistica w

Rzymie, następnie doktorowi Hermannowi Weissowi, dyrektorowi Institut für Zeitgeshichte w Monachium

(IZM) oraz jego pracownikom, którzy ułatwili mi dostęp do dokumentacji.

Wyrazy wdzięczności należą się ponadto zarządowi Imperial War Museum w Londynie oraz kierownictwu

Budnesarchiv we Freiburgu za udostępnienie posiadanych fotografii.

Szereg dokumentów, utrwalonych na mikrofilmach, znajduje się w zbiorach EP Microfilm Ltd., w

Wakefield, hrabstwo Yorkshire (EPM) - m.in. zapisy licznych rozmów, przeprowadzonych przez Davida

Irvinga w trakcie pracy nad jego własną książką poświęconą Rommlowi, skąd zaczerpnąłem szereg cennych

informacji.

Jestem ponadto dłużnikiem cierpliwej, uprzejmej i pogodnej obsługi London Library, instytucji, bez której

nie wyobrażam sobie powstania tej książki.

Muszę również podziękować wielu innym osobom - za pomoc, rady, wiadomości i zachętę. Przede

wszystkim panu Manfredowi Rommlowi, za poświęcony mi czas, podzielenie się ze mną osobistymi

bezcennymi refleksjami oraz za udzielenie zgody na publikację niektórych fotografii. Wdzięczność należy

się to Robinowi Edmondsowi, gen. mjr. Johnowi Strawsonowi, świętej pamięci Axelowi von dem Bussche-

Streithorstowi, dr. Georgowi Meyerowi oraz dr. Stumpfowi, którzy przeczytali fragmenty lub całość

maszynopisu niniejszej biografii, udzielając mi przy tym cennych i pomocnych uwag. Wreszcie winien

jestem złożyć najgorętsze podziękowania żonie, która po części zajmowała się selekeją zgromadzonych

materiałów i nie szczędziła mi swoich interesujących opinii, odnoszących się do tej książki.

David Fräser

Isington, 1993

CZĘŚĆ I

1891-1918

ROZDZIAŁ 1

„NIECH PRAWA FLANKA BĘDZIE MOCNA”

Erwin Rommel to jeden z największych mistrzów wojny manewrowej, dowódca z tego elitarnego grona

ludzi, których osobowość i energia odcisnęły swe piętno na historii konfliktów zbrojnych. Zwycięstwa,

odnoszone przez te postacie, były skutkiem ich zdolności wcielania w życie własnych zamiarów, silnej woli

oraz talentu błyskawicznego działania w skomplikowanych warunkach pól bitewnych. Osobowości te

pozostawiły głęboki ślad na scenie historii; ślad groźny, lecz i fascynujący. To żywe legendy, uosabiające,

każda na swój sposób, wizerunek wojownika: odważnego, energicznego, o bystrym spojrzeniu i lotnej myśli,

szybko podejmującego decyzje, czujnego, śmielszego w walce od nieprzyjaciół. Rommel zalicza się do

grona określanego niegdyś mianem herosów; Rommel - umysł praktyczny i nowoczesny, mężczyzna o

przeciętnej fizjonomii - znalazł się w jednym szeregu z bohaterami opiewanymi w starożytnych mitach.

Nastawienie do wojen zmieniało się przez lata i wieki; reputacja bohaterów wojennych przeżywała wzloty i

upadki - w zależności od panujących mód. W dzisiejszych czasach ludzie podchodzą raczej z odrazą niż z

uwielbieniem do tak energicznych postaci jak król Szwecji Karol XII, inny mistrz pól bitewnych - monarcha

bezlitośnie zmagający się ze swymi nieprzyjaciółmi przez osiemnaście lat. Karol, będąc w 1714 roku w

niewoli tureckiej, igrał ze śmiercią, wznieciwszy z pozoru beznadziejny bunt więźniów przeciw oprawcom.

Wcześniej, w trakcie prowadzonej kampanii, król wzburzył swych doradców, oświadczając, że ich

obowiązki ograniczają się do gromadzenia funduszy na wojny, które on wiedzie na chwałę monarszego rodu

Wazów, i że powinni cieszyć się, jeśli spadnie na nich choć drobna część zaszczytów. Obecnie tego rodzaju

stwierdzenie może zostać uznane za przejaw niepojętej arogancji i niemoralności. Jednakże gdy czytamy o

błyskawicznych podbojach dokonywanych przez Karola w czasie wojny północnej, o jego zwycięstwach nad

Polakami, Rosjanami, Prusakami, o niszczeniu starego porządku i zaprowadzaniu nowego, kiedy

dowiadujemy się, że rozpoczął swą krótką i zdumiewającą karierę (Karol XII pożegnał się z tym światem w

wieku trzydziestu sześciu lat) jako królewiątko, czternastoletnie dziecko, gdy odkrywamy, że ten wysoki,

szczupły młodzik o bladym obliczu najechał Europę z pałaszem w ręku jako (cytując słowa Winstona

Churchilla) „najgwałtowniejszy wojownik współczesnej historii... nieustraszony i nieugięty, obdarzony

talentem chłodnej kalkulacji, a mimo to... czasem nawet uroczy” 1 - to Karol, bohater, może wydać się,

przynajmniej dla niektórych z nas, godny szczerego podziwu.

Ludzie tego rodzaju przechodzą do historii dzięki swej olbrzymiej energii; po śmierci trwają w legendach i

mitach. Weźmy choćby Jeba Stuarta, słynnego kawalerzystę, konfederata z czasów wojny secesyjnej, który

samym swym pojawieniem się potrafił poderwać żołnierzy do walki, a pojawiał się w częstokroć odległych

od siebie, lecz zawsze kluczowych miejscach na polu bitwy, jak gdyby wiedziony nadzwyczajnym

instynktem, „zawsze w siodle... obecny wszędzie, o każdej porze dnia i nocy... bez wyjątku wesoły i pełen

wigoru” 2 , galopując wzdłuż wzniesień Chancellorsville przed wielkim zwycięstwem gen. Lee nad Armią

Potomacu. Lub też Bedford Forrest, postać z tej samej wojny, błyskotliwy człowiek i nieuchwytny posłaniec.

Tacy ludzie, wodzowie lub podwładni, byli bez wątpienia bohaterami, mistrzami sztuki wojennej. Ich

spojrzenie na współczesne im kwestie polityczne mogło wydawać się nieco ograniczone lub wręcz błędne,

ale należy wziąć pod uwagę okoliczności, w jakich przyszło im działać. Badając życiorysy wspomnianych

osób, należy wystrzegać się urobionych w rozmaitych latach, krajach i kulturach opinii o nich, pamiętając

przy tym o jednym: byli oni dziećmi swoich czasów i na te czasy trzeba spojrzeć ich oczami.

Obecnie nastała epoka powszechnej mechanizacji, gwałtownego rozwoju lotnictwa i broni wszelkiego

rodzaju, o sile niszczenia niewyobrażalnej dla minionych pokoleń. Ewentualna wojna w dzisiejszych latach

siłą rzeczy musiałaby stać się konfliktem bezosobowych mas, operujących na rozległych obszarach; dawni

bohaterscy wodzowie straciliby rację bytu, a ich osobiste walory, takie jak odwaga, nie byłyby potrzebne.

Zacytujmy znowu słowa Churchilla, kreślącego po pierwszej wojnie światowej sylwetkę księcia

Marlborough:

„W czasach, o których mowa, wybitny dowódca musiał udowodnić w dniu bitwy, że posiada ten jedyny w

swoim rodzaju zestaw zalet: umysłowych, moralnych i fizycznych, dzięki którym niczym istota

nadprzyrodzona jest w stanie odwrócić nieuchronny bieg zdarzeń. Jego wygląd, jego spokój, ostre spojrze-

nie, gesty, ton głosu - nawet bicie jego serca - rozpraszały pozorny ład wokół. Każde słowo, które

wypowiadał, było na wagę złota... Tamte czasy odeszły na sawsze” 3 .

Dziewięć lat po opublikowaniu powyższej sentencji jej autor przechadzał się po pomieszczeniach

tymczasowej kwatery w Kairze, powtarzając w kółko nazwisko pewnego niemieckiego generała i mówiąc:

„Liczy się tylko pokonane go”. Miał na myśli człowieka, który jakby wypadł z kart historii, a przy tym

absolutnie realną postać, doskonale znającą się na współczesnej technice, oficera pełnego inwencji,

postępowego w swych ideach, znakomicie przystosowanego do prowadzenia dwudziestowiecznej kampanii,

którego jednak mistrzowskie opanowanie sztuki wojennej przywoływało na pamięć dawne czasy,

zdominowane przez bohaterów. Mistrzostwu temu zmuszony był dać wyraz sam Churchill, przemawiając w

Izbie Gmin: „To bardzo śmiały i zręczny przeciwnik... I, o ile wolno mi się tak wyrazić, wielki generał”.

Erwin JoLannes Eugen Rommel.

Wojownikom, do których z pewnością należy zaliczyć Erwina Rommla, na nic zdałaby się charyzma, gdyby

nie byli mistrzami w swym fachu. Ludzie ci, jakkolwiek można by się sprzeczać, kogo umieścić w spisie,

znali się na wojennym rzemiośle. Królowie czy żołnierze, spadkobiercy militarnych tradycji rodzinnych czy

też osobnicy, którzy wypłynęli na falach powikłanej historii - wszyscy oni przejawili we właściwym dla

siebie czasie cechy i zdolności niezbędne na polu walki. Wywodzili się z przeróżnych grup społecznych,

jednak nabyli, dziedzicząc lub pod wpływem wychowania, owe walory, które uczyniły z nich wybitnych

dowódców. Na pierwszym miejscu należy wymienić tak zwany temperament.

Mistrzowie wojennego rzemiosła zawsze przejawiali uwielbienie dla walki. Sam Rommel (a także większość

jego biografów) wypierał się tej cechy. Owszem, wojna jest czymś strasznym. Przynosi rany, śmierć i

zniszczenie; jej atmosfera to atmosfera bólu i przemocy, pokłosie zaś to cierpienie i żałoba. Wojna niesie za

sobą zwykłą brutalność w najlepszym wypadku czy też dzikie okrucieństwo w najgorszym, choć tu

zaznaczyć należy, iż walczący żołnierze stosunkowo rzadko winni są zbrodni. Obecnie cywilizowane

społeczności potępiają tych, którzy starają się doprowadzić do wojen bądź je gloryfikują, a ponieważ

żołnierskie bohaterstwo jest nieodłącznym elementem wojny, nasz stosunek do niego stał się ambiwalentny.

Za rzecz normalną uważa się jednakże podporządkowywanie się rozkazom, wypełnianie nawet najbardziej

odrażających z nich, jeśli fakt ten zostanie usprawiedliwiony siłą wyższą, sporem, który doprowadził do

wybuchu konfliktu. W naszych czasach nadal żyją dyktatorzy i bezwzględni władcy, rzadko można ich

jednak ujrzeć na linii frontu lub w samym centrum bitewnego zgiełku. Tak więc na przeciętnym dowódcy

liniowym nie ciąży, przynajmniej w pojęciu historyków, odpowiedzialność za wywołanie sytuacji, w której

przychodzi mu się wykazać.

Nie powinno nam się jednak zdawać w związku z tym, że wojskowi nie lubią i nie lubili swego zajęcia.

Trudno uwierzyć, iż człowiek jest w stanie robić coś z niezwykłą zręcznością, nie czerpiąc z tego satysfakcji.

Zwycięscy dowódcy z przeszłości - mniejsza, czy walczyli o słuszną, czy niesłuszną sprawę - wyraźnie

radowali się z odnoszonych triumfów. Nie należy jednak mylić owej radości z brakiem ludzkich uczuć.

Śmierć bliskich, cierpienia podwładnych (a nawet nieprzyjaciół) często wzbudzały szczere współczucie

wybitnych wodzów - w tej liczbie Erwina Rommla. Stwierdzenie jednak, jakoby zwycięstwa nie przynosiły

mu radości, mijałoby się z prawdą. Temperament wybitnych wojowników, począwszy od Aleksandra

Macedońskiego, to temperament ludzi stworzonych do walki. Więcej, ochota do walki stanowi element ich

temperamentu. Chociaż zdarzało się, że Erwin Rommel wyrażał się o wojnie w najgorszych słowach, to

zaznaczyć należy, iż pragnienie walki było składnikiem jego usposobienia.

Jeśli czyjeś usposobienie nie pozwala na zręczne prowadzenie boju, to wyklucza również pojęcie zasad

rządzących wojną. Każdy wybitny dowódca dysponuje owym swoistym wyczuciem - tym zmysłem

podpowiadającym, co okazuje się skuteczne, a co nieskuteczne w trudnych do przewidzenia warunkach pola

bitwy. Takie zrozumienie jest najczęściej efektem solidnej pracy nad sobą (słowo „studia” implikowałoby

bowiem przyswajanie głównie cudzej wiedzy).

Musi wynikać z doświadczenia, z analizy tego, co wydarzyło się wcześniej - mowa tu zarówno o osobistym

doświadczeniu życiowym, jak i o doświadczeniu ogólnym, czyli o historii. Wspomniany zbiór doświadczeń

winien następnie zostać poddany praktycznej obróbce; zdolny dowódca musi brać pod uwagę szereg

elementów dotyczących wad i zalet broni i sprzętu, a przede wszystkim wad i zalet ludzi - jego żołnierzy.

Zrozumienie reguł wojny w wypadku wybitnych wodzów zostaje jakby zakodowane w ich umysłach. Staje

się szóstym zmysłem, instynktem umożliwiającym błyskawiczną orientację w trudnych do przewidzenia

sytuacjach oraz natychmiastowe wykorzystywanie sprzyjających okoliczności. Jako przykład przywołać tu

można Wellingtona pod Salamanką, gdzie odniósł jedno z najbłyskotliwszych zwycięstw w swej karierze.

Erwin Rommel miał ten właśnie zwierzęcy niemal instynkt, pozwalający mu bezbłędnie reagować w obliczu

niebezpieczeństw, szans, roszad na polach bitewnych. A więc wiedza, zrozumienie problemów wojny

przechodzi w instynkt nakazujący mu podjąć błyskawiczne działanie, co charakteryzowało wszystkich wiel-

kich strategów przeszłości.

„Nakazujący podjąć błyskawiczne działanie...” Trzecią cechą, wyróżniającą wybitnych dowódców, jest

zdolność jasnego myślenia i szybkiego podejmowania właściwych decyzji. Temperament gwarantuje

niezbędny entuzjazm, wiedza zapewnia wgląd w istotę rzeczy - niepojętą dla przeciwnika umiejętność

przewidywania biegu wypadków, natomiast energiczne działanie pozwala przechwycić inicjatywę i narzucić

charakter starcia. Rupert (wbrew mitom o jego impulsywności - bardzo doświadczony i zdolny wódz) zdołał

zmobilizować swych ludzi wcześniej, niż był to w stanie uczynić nieprzyjaciel i pierwszy natarł pod Powiek

w początkach angielskiej wojny domowej; uderzył na przeważające liczebnie wojska i rozbił je

błyskawicznie, nim zdążyły się rozwinąć. Ów atak sprawił, że „bano się odtąd samego imienia księcia

Ruperta 4 . Podobnie trzy stulecia później obawiano się też Rommla.

Erwin Rommel przyszedł na świat w Szwabii. Księstwo szwabskie zostało znacznie wcześniej wchłonięte

przez Królestwo Wirtembergii i Szwabia była pod koniec XIX wieku raczej krainą niż organizacją

państwową. Szwabi wyróżniali się jednak pewnymi charakterystycznymi cechami spośród reszty Niemców.

Byli uparci, niechętnie zmieniali poglądy, nie lubili okazywać uczuć; niby świadomie starali się odróżniać

od sąsiadów - porywczych Bawarczyków. Typowy Szwab był roztropnym i oszczędnym człowiekiem.

Lojalny wobec władcy, uważał się jednak za kogoś lepszego od przedstawicieli innych germańskich

narodów. Przede wszystkim jednak potrafił chłodno kalkulować, rozumować bardzo przebiegle. Rommel,

pomimo swej buńczuczności i pewnej skłonności do gwiazdorstwa, pozostał w gruncie rzeczy Szwabem z

krwi i kości.

Jego ojciec, także Erwin, był dyrektorem szkoły w Heidenheim, położonym około osiemdziesięciu

kilometrów na wschód od Stuttgartu i około trzydziestu na północ od Ulm. Jego matka, Helene von Luz

(zmarła w roku 1940), była córką miejscowego wysokiego urzędnika. Sam Erwin Rommel urodził się 15

listopada 1891 roku. Dorastał jako drobny niebieskooki chłopiec, o bladej twarzy i płowych włosach.

Czasami sprawiał wrażenie zamyślonego, lecz zawsze był spokojnym, „łatwym” dzieckiem. W nauce,

podobnie jak w sporcie, nie przejawiał za młodu nadzwyczajnych zdolności, choć już jako dorosły

mężczyzna odkrył w sobie pewne zamiłowanie do nauk ścisłych (zarówno jego ojciec, jak i dziadek byli

znakomitymi matematykami), które kultywował do końca życia. Młodego Rommla nie charakteryzowała

odporność fizyczna i energia; tymi cechami wyróżnił się dopiero jako żołnierz. Jego rodzina (Rommel miał

starszą siostrę i dwóch młodszych braci) I zapamiętała jednak pewną rzecz: Erwin sprawiał wrażenie, że nie

obawia się nikogo. Jako młodzieniec dorastał szybko. Zdolności matematyczne połączył z fenomenalnymi

umiejętnościami narciarskimi. Lubił też podróżować i jeździć na rowerze. Przedkładał podręczniki nad

książki będące wytworami ludzkiej fantazji.

Erwin senior służył w wojsku jako oficer artylerii, zanim zaczął karierę nauczycielską, lecz poza tym w

rodzinie nie było militarnych tradycji. Młody Erwin po zdaniu egzaminów dojrzałości zainteresował się

lotnictwem i miał nawet pomysł, by podjąć pracę w wytwórni sterowców w Friederichshafen. Ojciec

jednakże sprzeciwił się, radząc mu wstąpić do wojska.

Cesarstwo Niemieckie zjednoczyło się po wojnie francusko-pruskiej w 1871 roku. Teoretycznie niezależni

dotąd władcy, królowie i książęta niemieckich państewek obwołali imperatorem króla Prus, skutkiem tego

wyłoniły się liczne kwestie sporne: ludność poszczególnych regionów Niemiec różniła się znacznie od

siebie. Bawarczycy czy mieszkańcy Wirtembergii niewiele mieli wspólnego z Prusakami i Ślązakami.

Zjednoczenie podyktowane zostało koniecznością ożywienia rozwoju gospodarczego w Niemczech i

wymogami bezpieczeństwa militarnego.

Owymi problemami - trudnymi do zrozumienia w naszej dobie - zajęła się konstytucja z 1871 roku,

regulująca stosunki wewnątrz cesarstwa. Na podstawie ustaleń sił zbrojnych Wirtembergii utworzono 13.

Korpus armii cesarskiej. Niemieckim wojskiem faktycznie dowodził sztab generalny, którego członkowie

zapatrzeni byli w dawnych pruskich wodzów, Schranhorsta i Gneisenau. Szef sztabu, starszy Moltke,

kierował kampanią przeciw Francji. Armia była liczna, po mobilizacji stanowiła jednolitą siłę - na jej czele

formalnie stał cesarz jako naczelny wódz. Była to potęga, z którą wszystkie sąsiednie kraje musiały się

poważnie liczyć, jednocześnie zachowująca strukturę narodowościową. Przynajmniej w teorii mieszkańcy

poszczególnych ziem służyli w oddziałach razem ze swymi ziomkami, a oficerowie, w każdym razie ci

niższych rang, w jakimś stopniu podporządkowani byli lokalnym władcom.

I Jeden z nich odniósł poważne rany jako pilot podczas pierwszej wojny światowej, młodszy został śpiewakiem operowym.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: