Józef Bubak: Księga naszych imion. Wrocław 1993.
Imię obok nazwiska jest najważniejszym elementem służącym do identyfikacji człowieka. Każdy obywatel w Polsce otrzymuje już po urodzeniu imię, które wybierają dla niego rodzice lub opiekunowie. Wybrane nadane dziecku imię zostaje wpisane do dokumentów (akt urodzenia, metryka urodzenia) i towarzyszy człowiekowi przez cale życie. (str.5)
Od najdawniejszych czasów człowiek odczuwał potrzebę identyfikacji otaczających go ludzi, stosując różnorodne określenia. Ta potrzeba indywidualnego nazywania, oznaczania poszczególnych osób zrodziła imię, a znacznie później, kiedy samo imię już nie wystarczało do identyfikacji zrodziła także nazwisko. Z imionami ludzi spotykamy się w najstarszych pisanych źródłach naszych cywilizacji. (str.5)
Z epoki praindoeuropejskiej do dzisiejszych czasów przetrwało w różnym stopniu dziesięć systemów antroponimicznych, m.in. staroindyjski, słowiańskim staroniemiecki, celtycki, grecki i inne … Poszczególne zasoby imiennicze charakteryzowały się odrębnymi cechami zarówno co do budowy imion, jak i znaczenia. Każdy naród posiada swój własny zasób imion … Żaden prawie język nie ma czystego, wyłącznie własnego systemu nazewniczego. Obok imion rodzimych z czasem pojawiają się imiona pochodzące z innych języków. ..W Polsce używane są imiona różnego pochodzenia. (str.6)
Historię imion używanych w Polsce można podzielić na dwa główne okresy:
¾ Okres imion rodzinnych, staropolskich, o słowiańskim rodowodzie.
¾ Okres imion chrześcijańskich i innych o różnym rodowodzie. (str.7)
Wśród imion staropolskich dają się wyróżnić, ze względu na swoją budowę morfologiczną, dwa typy imion:
a) Imiona złożone dwuczłonowe , tzn. zbudowane na dwu elementach słownych, z których każdy oparty był na samodzielnym wyrazie. Należą tu np. takie imiona, jak Bog-dan, Bogu-sław, Bole-sław, Kazi-mierz, Włodzi-mierz
b) Imiona proste, jednoczłonowe zbudowane na jednym elemencie słownym. Są to imiona pochodzące od wyrazów pospolitych takich np. jak:
¾ nazwy części ciała (Broda, Gęba, Główka, Jęzor)
¾ nazwy zwierząt ( Byczek, Czyż, Jeż, Lis)
¾ przymiotniki (Goły, Rus- jasnowłosy)
¾ a także nieliczne pochodzące od imiesłowów ( Kochan) (str.7)
Istniał też proces odwracania poszczególnych członów imion jak np. Mirosław i Sławomir, Borzysław i Sławobor, Bratumił i Miłobrat, Gniewomir i Mirogniew itp. (str7)
Wśród polskich imion złożonych dają się wyodrębnić najstarsze formy imion jak:
¾ Z formą przydawkową celownika w członie pierwszym (Bo-gu-sław, Bratu- mił)
¾ Z formą przypadkową miejscownika (Doma-suł, Sied-le-wit)
¾ Z imiesłowem biernym w członie drugim (Bog-dan)
¾ Z zaimkiem w pierwszym członie (Sobie-sąd)
¾ Z formą stopnia wyższego w członie pierwszym ( Bole-sław, Więce-sław)
¾ Z tematem czasownikowym w członie pierwszym (Broni-sław) (str. 7)
Jeśli chodzi i znaczenie poszczególnych członów imion złożonych, to można a wśród nich wyodrębnić kilka grup z różnymi elementami znaczeniowymi, jak np.
¾ Odnoszącymi się do walki (Broni-mir, Broni-sław, Raci-sław, Święto-bor)
¾ Wskazującymi na ideał bohaterski, związany ze sławą (Mirosław, Sławomir, Godzisław)
¾ Wskazującymi na powiązania rodzinne, stosunek nosiciela do dziadka, babki, stryja, wuja, ciotki, brata, siostry, domu, rodziny i rodu ( Miłodziad, Miłostryj, Siemidrog, Domarad)
¾ Wyrażającymi stosunek do gości (Radogost, Gościrad)
¾ Wyrażającymi niepokój, udrękę ( Kazimir, Morzysław, Tomisław)
¾ Zawierającymi przeczenie (Niedan, Niemir, Niemoj)
¾ Zawierającymi brak lub małość ( Biezdar, Przezdziad, Małomir)
¾ Imiona kultowe zawierające elementy bóg, trzeba (=ofiara) (Bogadan, Bogumił, Trzebiemysł) (str.8)
Jednym z najczęstszych elementów w słowiańskich imionach złożonych był element – sław w członie drugim (Bolesław, Bogusław, Bronisław). Za jego pomocą tworzono nowe imiona złożone z imienia chrześcijańskiego jako człon pierwszy np. Biedrzy-sława, Idzisław, Iwo-sław, Jani-sław, Oko-sław. (str.8)
Imiona jednoczłonowe pochodzą od wyrazów pospolitych, znaczeniowo związanych przede wszystkim ze światem zwierzęcym i częściami ciała człowieka (Glówka, Lis). (str.9)
Jeśli idzie o złożone imiona to w zasadzie ich elementy składowe nie różnią się od tego typu imion męskich. Istniały tez imiona kobiece utworzone od wyrazów pospolitych, jak Biała, Czarna, Długa, Łysa. (str.9)
Imiona rodzime, staropolskie niepodzielnie panowały w języku polskim do przyjęcia chrześcijaństwa przez Mieszka I w roku 966. Od tego momentu zaczynają się pojawiać u nas imiona chrześcijańskie pochodzące z różnych kręgów kulturowych i różnych języków.Jednak ich wprowadzenia do Polski nie nastąpiło z dnia na dzień. Był to powolny proces. ….Jako pierwszy imię chrześcijańskie przyjął papież Markury, nazwał się Janem. Z czasem zwyczaj ten przyjęto w rodzinie cesarskiej, wśród biskupów, i w zakonie. (str. 9)
..wraz z przyjęciem do Polski chrześcijaństwa przyjęto zwyczaj nadawania na chrzcie imiona świętych Kościoła. Rozpoczął się więc w Polsce okres imion chrześcijańskich. W początkowym okresie chrystianizacji Polski imiona chrześcijańskie nosza głownie duchowni oraz członkowie dynastii piastowskiej i znaczniejszych rodów. Szeroką popularność zyskują one dopiero w późniejszym średniowieczu, co wiąże się z intensywnym rozwojem kultu świętych… Wierzono, że święci patroni chronią przed różnymi nieszczęściami, są opiekunami swoich imienników i wstawiają się za nimi przed samym Bogiem. (str.11)
Po XIII wieku szybciej wzrasta liczba imion chrześcijańskich przyswojonych przez język poslki. Na przełomie XV i XVI imiona te wypierają rodzime imiennictwo. (str.12)
Przyswojenie to odbywa się na różne sposoby:
¾ rzadko imiona zachowują postać oryginalną lub bardzo do niej zbili zoną np. Adam (łac. Adamus), Ewa.
¾ rzadko też są imiona tłumaczone np. Szczęsny (łac. Feliks), Bogdan (gr. Theodorus)
¾ najczęściej imiona te zostają przystosowane do wymogów fonetyki języka polskiego i wtedy ulegają przekształceniom. Im dawniej imię zostało zapożyczone, tym większym uległo zmianom. Np. łac. Imię Stephanus, wcześniej uległo przyswojeniu jako Szczepan, a później tylko jako Stefan. (str.12)
Kościół w swojej liturgii, obejmuje z czasem czcią wielu świętych pochodzących z różnych narodów, kultur, języków, a także wybitne postaci ze Starego i Nowego Testamentu, znajdujące się w kalendarzu kościelnym, popularyzował ich imiona na gruncie poszczególnych języków narodowych, w tym także na gruncie języka polskiego. W związku z tym występujące u nas imiona pochodzenia chrześcijańskiego można podzielić na kilka grup według ich przynależności do różnych warstw chronologicznych, różnych kręgów kulturowych, obszarów geograficznych czy wreszcie różnych języków. (str.12)
1. Do najstarszej warstwie należą imiona biblijne.
Imiona wywodzące się z Nowego Testamentu są różnego pochodzenia:
¾ Z hebrajskiego: Jakub, Jan, Maciej, Mateusz, Szaweł, Szymon, Zacheusz.
¾ Z aramejskiego: Barnaba, Bartłomiej, Tadeusz, Tomasz.
¾ Z greckiego: Andrzej, Piotr, Filip, Nikodem, Szczepan, Teofil, Tymoteusz.
¾ Z łaciny: Marek, Paweł, Sylwan.
Imiona żeńskie należące do tej warstwy chronologicznej, to:
¾ Z hebrajskiego: Anna, Debora, Ewa, Judyta, Salomea, Sara, Zuzanna
¾ Z aramejskiego: Magdalena, Marta
¾ Niejasnego pochodzenia: Maria (str.12)
2. Kolejną warstwę chronologiczna tworzą imiona świętych okresu starochrześcińskiego, związanych z krajami cywilizacji śródziemnomorskiej. Są to przede wszystkim:
¾ Imiona greckie i łacińskie męczenników rzymskich (Eustachy, Pankracy, Sebastian)
¾ Imiona męczenników związanych z różnymi miejscami w dzisiejszych Włoszech ( Erazm, Gerwazy, Feliks, Florian, Protazy).
¾ Imiona pierwszych papieży (Fabian, Klemens, Sylwester, Urban, Wiktor).
¾ Świętych z różnych krajów, jak biskupów, doktorów Kościoła, mnichów, pustelników (Ambroży, Dionizy, Hilary, Marcin, Wincenty, Donat, Błażej, Antoni)
Do tej warstwy należą także imiona żeńskie, m.in.: imiona rzymskich męczennic za wiarę (Agnieszka, Anastazja, Beatryczne, Cecylia, Daria) a także Agata, Łucja, Beata. (str.12-13)
3. Trzecią warstwę wśród imion w Polsce używanych, chronologicznie, tworzą imiona świętych pochodzących ze średniowiecza europejskiego. Są to głównie imiona duchownych: założycieli zakonów, opatów, pustelników i biskupów oraz osób z dynastii panujących. Są to imiona m.in. : Benedykt, Dominik, Franciszek, żeńskie Klara, Brygida, Gaweł.
W tej warstwie chronologicznej znajduje się niewielka grupa imion, które nie są związane z chrześcijaństwem, lecz ze świeckimi bohaterami historycznymi i świecką literaturą, przede wszystkim antyczną (tu należą: Aleksander, Hektor, Apollo, Achilles, Izolda). Należy też tu wymienić kilka imion litewskiego pochodzenia: Aldona, Danuta, Witold. (str.13-15)
4. Następną chronologicznie warstwę tworzą te imiona, których nie poświadczają średniowieczne źródła polskie, a które pojawienie się obserwujemy w okresie od XVI do XX w. Są to imiona różnego pochodzenia. Wśród nich największą grupę stanowią imiona grackiego i łacińskiego pochodzenia, których pojawienie się na gruncie języka polskiego najczęściej było wynikiem określonej mody na starożytność. Są to przede wszystkim imiona bohaterów mitologicznych, a także literackich. Do nich należą imiona:
¾ Greckie (Aspazja, Apollo, Arkadiusz)
¾ Pochodzenia łacińskiego ( Amadeusz, Amanda)
¾ Przyjęte przez literaturę ( Filon, Dorian)
¾ Pochodzenia germańskiego ( Alojzy, Marlena)
¾ Pochodzenia francuskiego ( Alicja, Michalina,)
¾ Pochodzenia włoskiego ( Bianka, Wioleta)
¾ Pochodzenia angielskiego (Edgar, Edyta)
¾ Pochodzenia hiszpańskiego (Blanka)
Źródłem wzbogacającym polski zasób imienniczy jest literatura. Literatura sprzyja napływowi nowych obcych imion. Pojawiają się wtedy takie imiona, jak: Alfred, Tymon, Edwin, Malwina, Elwira, Ewelina, Klara. (str. 15-16)
***
Interesującym problemem związanym z nadawaniem imion są motywy, jakimi kierują się rodzice, wybierając imiona dla swoich dzieci. W Połowie lat 70-tych przeprowadziłem badania sondażowe na ten temat w Krakowie. Wykazały one, że motywy wyboru imion w ostatnich kilkudziesięciu latach dają się wyodrębnić w kilkanaście grup.
¾ Najczęstszym motywem wyboru imion jest tradycja rodzinna, tzn. że dziecko otrzymuje imię któregoś z członków rodziny lub znajomego rodziców: po ojcu, po matce, po dziadku, po babce, po rodzicach chrzestnych itp.
¾ Drugą grupę tworzą motywy: imię było modne, popularne, podobało się, charakterystyczne.
¾ Trzecią: imiona znanych postaci historycznych, współczesnych i literackich.
¾ Wreszcie czwartą: tzw. imiona przyniesione, co oznacza, że dziecku nadaje się imię, które wypada w kalendarzu w dniu narodzin lub w najbliższym sąsiedztwie tego dnia.
¾ W dalszej kolejności znajdują się takie motywy jak brzmienie imienia, szczególny kult danego świętego, intencja zawarta w imieniu itp. (str.17)
3
shivo2