Srypt cz 2 Debaty i wizje rzeczywistoci.pdf

4. wizje rzeczywisto ś ci mi ę dzynarodowej

4.1. Wielkie debaty

W SM nie istnieje jedna, powszechnie akceptowana teoria. Nie oznacza to

jednak zaniechania wypracowywania koncepcji teoretycznych czy podejść

badawczych. SłuŜą temu konstruowane wizje rzeczywisto ś ci mi ę dzynarodowej

(poznanie wiedzy o zjawiskach i procesach, jakie dominują w interakcjach

międzynarodowych, uczestnikach polityki zagranicznej i międzynarodowej, ich

wzajemnych oddziaływaniach oraz o systemie międzynarodowym, jego

właściwościach strukturalnych i funkcjonalnych).

Wizje te dostarczają badaczowi wiedzę o tym, w jaki sposób winni ś my

widzie ć ś wiat, je Ŝ eli chcemy pozna ć to czego o nim nie wiemy .

Stworzenie wizji stawia przed badaczami konieczność przyjęcia pewnych

zało Ŝ e ń wyj ś ciowych, które umoŜliwiają pojęciowe wyodrębnienie

rzeczywistości międzynarodowej z pośród innych zjawisk społecznych.

Zadajemy przy tym pomocne pytania:

1. jakie podmioty i relacje między nimi konstruują tę rzeczywistość; które z

nich są podstawowymi uczestnikami Ŝycia międzynarodowego?

2. jakie rodzaje interakcji zachodzą między nimi i które z nich są

najwaŜniejsze?

3. co odróŜnia sferę stosunków wewnętrznych od międzynarodowych?

4. jakie są fundamentalne interesy (cele) uczestników Ŝycia

międzynarodowego i czym są one determinowane (przyczyny)?

Odpowiedź na ww. pytania umoŜliwiają stworzenie wizji badanej

rzeczywistości międzynarodowej. Mamy do czynienia w nauce o

stosunkach międzynarodowych z wieloma wizjami - paradygmatami 1 .

Cechą charakterystyczną SM jest równoległe współistnienie wielu

paradygmatów, co świadczy o daleko idących róŜnicach w postrzeganiu

tego segmentu rzeczywistości społecznej.

Po I wojnie światowej nauka o stosunkach międzynarodowych stała się

dyscypliną akademicką, moŜna wyróŜnić w jej ramach trzy podstawowe

nurty badawcze:

- klasyczny;

1 Paradygmat - w rozumieniu wprowadzonym przez filozofa Thomasa Kuhna w ksiąŜce Struktura rewolucji

naukowych ( The Structure of Scientific Revolutions ) opublikowanej w 1962 r. - to zbiór pojęć i teorii tworzących

podstawy danej nauki . Teorii i pojęć tworzących paradygmat raczej się nie kwestionuje, przynajmniej do czasu

kiedy paradygmat jest twórczy poznawczo - tzn. za jego pomocą moŜna tworzyć teorie szczegółowe zgodne z

danymi doświadczalnymi (historycznymi), którymi zajmuje się dana nauka. Najogólniejszym paradygmatem jest

paradygmat metody naukowej , jest to kryterium uznania jakiejś działalności za naukową. Paradygmat od tzw.

dogmatu odróŜnia kilka zasadniczych cech: (1) nie jest on dany raz na zawsze - lecz jest przyjęty na zasadzie

konsensusu większości badaczy; (2) moŜe okresowo ulec zasadniczym przemianom prowadzącym do głębokich

zmian w nauce zwanych rewolucją naukową; (3) podwaŜa sens absolutnej słuszności. Dobry paradygmat

posiada kilka cech, i m. in. musi: (A) być spójny logicznie i pojęciowo; (B) być jak najprostszy i zawierać tylko

te pojęcia i teorie, które są dla danej nauki rzeczywiście niezbędne; (C) dawać moŜliwość tworzenia teorii

szczegółowych zgodnych ze znanymi faktami.

- modernistyczny;

- postmodernistyczny.

Związane są one z wielkimi debatami , fazami refleksji naukowej dotyczącej

stosunków międzynarodowych. I tak mamy trzy wielkie debaty, oraz

zapoczątkowanie czwartej debaty pod koniec zimnej wojny (według: Robert

Jackson i Georg Sørensen , zaw. w publik. pt.: Wprowadzenie do stosunków

mi ę dzynarodowych ).

Debaty poniŜej:

Przedmiot debaty

Okres

Nurty

Debaty

prawo mi ę dzynarodowe, organizacje

mi ę dzynarodowe, pokój, współpraca,

współzale Ŝ no ść

Power politics, bezpiecze ń stwo, agresja,

konflikt, wojna

lata 40.i 50.

Liberalizm

utopijny /idealizm/

- realizm /Real

politics/

normy i warto ś ci, judgment, wiedza

historyczna

hipotezy, gromadzenie danych, wiedza

naukowa

koniec lat

50. i lata 60.

Tradycyjne kierunki

- behawioryzm

realizm/neorealizm liberalizm /

neoliberalizm

od lat 70.

Neorealizm /

neomodernizm -

neomarksizm

III

ś wiatowy system kapitalistyczny

zale Ŝ no ść , zacofanie gospodarcze

realizm/neorealizm.

liberalizm/neoliberalizm,

społeczno ść mi ę dzynarodowa,

mi ę dzynarodowa ekonomia polityczna

od końca

zimnej

wojny

Kierunki tradycyjne

- postpozytywizm

Post pozytywistyczne metodologie i kwestie:

suwerenno ść , zmiany w zakresie

pa ń stwowo ś ci, ś rodowisko, ró Ŝ nice płci

I. Pierwsza debata (klasyczna - lata 40. i 50.) między zwolennikami

paradygmatu realistycznego i idealistycznego, wokół kwestii bezpieczeństwa

międzynarodowego (pyt. o istotnego gwaranta i gwarancje bezp.) /świat

widziany jako zatomizowany – zbiór wielu podmiotów i zaleŜności między

nimi oraz tarć – „jak bile na stole bilardowym”/.

Reali ś ci wskazują na pozycję państwa definiowaną w kategoriach siły

( power , państwo jest „samotnym i samowystarczalnym jeźdźcem”) oraz

koncepcję równowagi siły ( balance , podstawowy regulator interakcji

między państwami).

Ideali ś ci mówią o potrzebie przestrzegania przez państwa prawa

międzynarodowego oraz idei stworzenia skutecznego systemu (podkreślają

rosnącą rolę organizacji międzynarodowych w procesach międzynarodowych,

jak np. procesy pokojowe), jako instrumentu łagodzącego istniejące

antagonizmy.

II. Druga debata (modernistyczna - koniec lat 50., lata 60) dotyczy

wymiany poglądów miedzy zwolennikami podejścia tradycyjnego (realiści,

idealiści) a behawiorystami.

Krytyka podejść tradycyjnych zastosowanie metod badawczych, opartych

na myśleniu spekulatywnym i subiektywnym, na przekonaniu, nie zaś na

metodach naukowych, w których podstawą formułowania wniosków są

mierzalne dane oraz dowody.

Kolejny przejaw próby budowy syntetycznej teorii domaga się potrzeby

przyjęcia nowych metod wyjaśniających i przeniesienia badań na poziom

systemu międzynarodowego, którego częścią są uczestnicy państwowi i

niepaństwowi, łączące ich zaleŜności, powiązania oraz ich następstwa.

Państwo traci pozycję „samotnego jeźdźca” (behawioryści) i staje się

częścią „pajęczyny powiązań” w subsystemie międzynarodowym, który pod

wpływem coraz wyraźniej zauwaŜalnych nowych zjawisk i procesów

(współzaleŜność, transgraniczność, globalizacja) zaczął zmieniać swoją

strukturę i charakter relacji międzypaństwowych. Odejście od atomistycznego

widzenia świata do współzaleŜności w modelu „pajęczyny zaleŜności”.

Dwie pierwsze debaty oraz w mniejszym stopniu trzecią zdominował

konflikt Wschód-Zachód.

III. Trzecia debata ( postmodernistyczna, lata 70.) związana z badaniami

na styku polityki i ekonomii [stąd nazwa tego paradygmatu/podejścia —

mi ę dzynarodowa ekonomia polityczna ( international political

economy ) utoŜsamiana z paradygmatem globalistycznym.

Badania te skupiają się na tym, kto ile posiada w ramach

międzynarodowego systemu gospodarczego i politycznego, poddając krytyce

system kapitalistyczny z pozycji głównie neomarksistowskch (I.Wallerstein).

Wytworzyła stan chaosu i braku modelu. Nurt postmodernistyczny

(reprezentowany w głównej mierze przez globalistów, neomarkstów,

strukturalistów ), w przeciwieństwie do kierunków klasycznych

(realizm/neorealizm, liberalizm/neoliberalizm, behawioryzm), ze względu na

wewnętrzną róŜnorodność co do przedmiotu i metod badawczych,

nakładających się wątków refleksji historycznych i filozoficznych oraz ich

odniesień do postmodernistycznego świata i polityki światowej, jeszcze

bardziej skomplikował status nauki o stosunkach międzynarodowych

oraz pogłębił świadomość ograniczeń w budowaniu całościowej teorii

naukowej.

IV. Czwarta debata (zainicjowana w latach 90) to krytyka kierunków

tradycyjnych przez przedstawicieli nurtów alternatywnych, kierunku

postpozytywistycznego .

W centrum uwagi znalazły się nowe zjawiska: rozpad państw, wojny

domowe, terroryzm, demokratyzacja, czystki etniczne, interwencje

humanitarne, bezpieczeństwo ekologiczne, feministyczna „rewolucja”.

Debata toczy się na dwóch poziomach:

- metodologicznym (w wymiarze ontologicznym)

- treściowym (wymiar epistemologiczny).

Skrajne stanowiska reprezentują behawiory ś ci i niektórzy pozytywi ś ci ,

twierdzący, Ŝe świat społeczny istnieje obiektywnie, a jego poznawanie opiera

się na wyjaśnianiu zdarzeń, zjawisk, relacji.

Mniej radykalne podejście w ujmowaniu istoty świata społecznego oraz

sposobu jego poznawania prezentują nurty postpozytywistyczne:

konstruktywizm , teoria normatywna i teoria krytyczna . Zakres treściowy

tej debaty dotyczy m.in.: kwestii środowiska, płci, suwerenności, zmian w

sferze państwowości, obejmujących nowe wyzwania dla bezpieczeństwa.

Problemy te były juŜ przedmiotem wcześniejszych debat, lecz po

zakończeniu zimnej wojny zyskały nowe znaczenie.

4.2. Koncepcje

Koncepcje poniŜsze cechuje wysoka rozciągliwość czasowa i przestrzenna,

co oznacza, Ŝe sięgają początków rozwoju stosunków międzynarodowych i

odnoszą się do całego świata lub róŜnych jego części, natomiast zakres

rzeczowy obejmuje większą liczbę aspektów stosunków międzynarodowych.

Z kolei koncepcje cząstkowe na ogół dotyczą konkretnego okresu i miejsca

rozwoju stosunków międzynarodowych oraz mają ograniczony zakres

materialny, tzn. koncentrują się wyłącznie na ich wybranych aspektach.

Co do klasyfikacji tych koncepcji, jedną z waŜnych ich cech jest

subiektywizm ( metoda intuicyjna ) w postrzeganiu rzeczywisto ś ci

mi ę dzynarodowej, który wnika m.in. z wyznawanego przez badacza

systemu wartości, utrwalonych stereotypów, posiadanej wiedzy, umiejętności

analizowania faktów, zdarzeń, zjawisk i procesów oraz zdolności identyfikacji

występujących prawidłowości. RóŜny sposób postrzegania tej niemierzalnej, a

jednocześnie skomplikowanej i bardzo dynamicznej materii generuje w

sposób naturalny jej odmienne interpretacje, które prowadzą do stworzenia

wielu, często wewnętrznie niespójnych, a jednocześnie róŜniących się od

siebie wizji.

Przegląd kluczowych paradygmatów rzeczywistości międzynarodowej:

Dwa klasyczne: realistyczne i liberalne (idealistyczne) koncepcje. Zajmują

one ugruntowaną pozycję w badaniach nad stosunkami międzynarodowymi i

stanowią punkt odniesienia przy budowie innych wielkich lub cząstkowych

koncepcji.

Ogólne zasadnicze róŜnice pomiędzy ich zwolennikami:

· reali ś ci

- postrzegają rzeczy takimi, jakie one są,

- wierzą, Ŝe świat powinien rozwijać się według dotychczasowych reguł,

- patrzą na rzeczywistość poprzez pryzmat potencjalnego konfliktu/wojny;

4.2.1. Wizja realistyczna/neorealistyczna

Realizm 2 ( Realpolitik, równowagą sił, wizja nacjonalistyczna, egoistyczna,

państwowocentryczna), jako paradygmat w teorii stosunków

międzynarodowych ugruntował się wraz z początkiem zimnej wojny.

Swymi korzeniami sięga staroŜytnej myśli politycznej, za jego prekursorów

powszechnie uwaŜa się:

- Tukidydesa (ok. 460-400 p.n.e.), traktującego dzieje jako wynik działań

ludzi, zgodny z ich własnym interesem oraz państw kierujących się „prawem

silniejszego” ( Wojna Peloponeska ),

- Niccoló Machiavelli (1469-1527), który radził sprawującym władzę, aby

mieli na uwadze tylko „pogotowie wojenne” (chcesz pokoju gotuj się do

wojny) oraz z góry zakładali, Ŝe wszyscy ludzie są źli lub niechybnie takimi

się okaŜą, ilekroć będą mieli ku temu okazję ( Ksi ąŜę),

- Thomasa Hobbesa (1588-1679) i jego koncepcję niezmienności natury

ludzkiej, którą cechuje egoizm, popęd samozachowawczy i potrzeba

wywalczenia dla siebie wszystkiego, ile tylko moŜna osiągnąć dzięki

posiadanej sile, a polityka międzynarodowa to ciągła walka o siłę -

„wojna wszystkich ze wszystkimi” homo homini lupus ( Lewiatan ) .

liberałowie

- patrzą na świat przez pryzmat tego, jaki powinien on być,

- element myślenia o państwie, polityce zagranicznej i międzynarodowej,

o świecie w kategoriach „jakim powinien być, a nie o takim, .jakim jest”,

o „stanach idealnych”, a nie „racjonalnych”,

- to ci którzy wierzą, Ŝe rozwój świata zaczyna przybierać nowy kierunek ( a

new course ),

- patrzą na rzeczywistość międzynarodową przede wszystkim poprzez

pryzmat potencjalnego pokoju.

Do czołowych twórców realizmu naleŜą: Edward H. Carr, George F. Kennan, Reihold N i e b u h r , H a n s J.

Morgenthau, Kenneth W. Thompson, za ś ich kontynuatorami s ą: Raymond Aron, Hedley Bull, Robert

Gilpin, Henry Kissinger, Kenneth N. Waltz.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: