Żydzi różnych kategorii-Eugeniusz Guz 9artykuł).pdf

Eugeniusz Guz /20.02.2004 10:28

Żydzi różnych kategorii

Losy niemieckich Żydów

Władze RFN największą pulę odszkodowań przekazały Żydom niemieckim, choć ci

najmniej ucierpieli w czasach holokaustu.

Przed 65 laty, 30 stycznia 1939 r. Hitler zapowiedział w Reichstagu, że wybuch II wojny

światowej spowoduje "zniszczenie rasy żydowskiej w Europie". Losy niemieckich Żydów

jednak nie całkiem potwierdziły trafność przepowiedni Hitlera. W przeciwieństwie do

praktyki stosowanej w krajach okupowanych bądź satelickich naziści praktycznie przez

10 lat, stopniowo - bo jeszcze do 1943 r. - i mniej brutalnie niż gdzie indziej oczyszczali

Rzeszę z niemieckich Żydów. Z tego cztery lata przypadły już na okres wojenny, kiedy to

generalnie wobec Żydów znano tylko prawo gwałtu i eksterminacji. Sądzę, że źródłem

tego zróżnicowanego postępowania było świadome stosowanie wobec niemieckich

Żydów czegoś w rodzaju taryfy ulgowej, bo byli to jednak obywatele niemieccy. Nikt

dotychczas, mimo przebogatej literatury przedmiotu, takiej konkluzji nie formułował.

Większość półmilionowej mniejszości żydowskiej w Niemczech uratowała się, przeżyła

wojnę. Niemców nie karano śmiercią za ukrywanie Żydów jak w Polsce, lecz trzema

miesiącami obozu koncentracyjnego. Oczywiście, w praktyce zdarzały się z pewnością

odchylenia od tej - przyznajmy - łagodnej normy, lecz przypadki skazania Niemca na karę

śmierci nie są znane. W Niemczech dyskryminacje czy szykany dawkowano i

stopniowano nawet po wybuchu wojny.

Jeżeli w niektórych krajach powiązanych satelicko z Trzecią Rzeszą sytuacja Żydów była

mniej lub bardziej podobna do sytuacji niemieckich Żydów, działo się tak nie z woli

samych hitlerowców (jak w Rzeszy), lecz wskutek parasola ochronnego satelickich

namiestników, co Niemcy musieli respektować.

Według spisu ludności z 1933 r. 499.682 osoby były narodowości żydowskiej. O 10%

mniej niż według spisu z 1926 r. Pół miliona konfesyjnych Żydów stanowiło zaledwie

0,77% ogółu społeczeństwa niemieckiego, a więc liczbę znikomą, niepozostającą w

żadnej proporcji do wrzasku, z jakim spychano tę ludność w ślepy zaułek. Już do połowy

1938 r. jedna trzecia Żydów opuściła Niemcy. Na początku października 1941 r. Rzeszę

zamieszkiwało jeszcze 150 tys. Żydów i "półżydów". W marcu 1941 r. Berlin ku

zawstydzeniu hitlerowskich bonzów miał opinię najbardziej "zażydzonego" miasta

niemieckiego, bo zameldowanych tam było 60-70 tys. osób wyznania mojżeszowego.

Łącznie wyemigrowało (określenie dalekie od precyzji) 280 tys. osób. Śmiercią naturalną

za rządów nazistowskich zmarło we względnej wolności 72 tys. Deportowano 134 tys.,

przy czym większość z tej grupy zginęła. Kapitulacji Rzeszy doczekało w Niemczech 20-

25 tys. Żydów. Niektóre źródła wymieniają 10 tys. Część padła ofiarą szmalcowników na

usługach gestapo.

Nazistom zależało, aby Żydzi jak najliczniej opuszczali Niemcy. Nie tylko sam wyjazd,

lecz również zapuszczenie korzeni za granicą wymagały niemałych nakładów

finansowych. Na wygnaniu nie witano ich z otwartymi ramionami, a restrykcyjna polityka

wizowa dawała emigrantom przedsmak tego, co czeka ich w obcym kraju. Naziści z kolei

obrzydzali Żydom codzienne bytowanie, jak tylko można, w nadziei, że przyspieszy to

decyzję ich wyjazdu. W taki sposób "odżydzanie" Niemiec przebiegało aż do końca 1941

r., kiedy to możliwości legalnej emigracji ustały. Jednak ustały nie z inicjatywy Niemców.

Herman Göring oświadczył 24 stycznia 1939 r.: "Należy wszelkimi środkami wspierać

wyjazdy Żydów z Niemiec". Osoby starsze, schorowane i biedne były świadome, że nikt

ich za granicą nie przyjmie, jeśli nie mają tam majętnych krewnych. Aby rozwiązać

problem tej licznej przecież grupy skromnie sytuowanych, naziści zdecydowali, że

wyjazdy ubogich pokrywać będą sami Żydzi. Kto dysponował rocznym dochodem,

zarobkiem w wysokości 20 tys. marek, musiał przed wyjazdem odprowadzić 25% do

kasy Rzeszy. Do Palestyny eksportowano niemieckie towary, wymuszając ich zakup

argumentem, że wpływy z eksportu zasilą opłaty emigracyjne. Przy wyjeździe można

było mieć przy sobie nie więcej niż 2 tys. marek, pozostawiając resztę za bezcen lub za

darmo nazistowskiej władzy.

Według obliczeń hitlerowskich, podróż emigrującego obciążała konto Rzeszy sumą ok.

1,5 tys. marek, które czerpano z funduszu nagromadzonego przez bogatych Żydów.

Władze sprzyjały także organizowaniu różnych kursów językowych i przysposobienia

zawodowego, ponieważ mając określony zawód, łatwiej było o wizę. Również nadwyżki

wpływów z imprez kulturalnych organizowanych przez Żydów odprowadzano na konto

wyjazdowe. Niemiecki Czerwony Krzyż służył pomocą w przekazywaniu za granicę

korespondencji osób, które przy staraniach o wizę musiały wyjaśniać zapytania z krajów

docelowych. Ponieważ po wybuchu wojny nawet Niemcom nie wolno było telefonować

za granicę, upoważniono placówki gestapo do prowadzenia w imieniu Żydów

niezbędnych dla emigracji rozmów z zagranicą. 23 października 1941 r. za sprawą

aliantów nastąpiła ostateczna blokada wyjazdów, koniec legalnej emigracji. Mimo to, do

końca wojny, udało się Niemcom przerzucić za granicę jeszcze ok. 8,5 tys. Żydów. W

żadnym innym kraju Europy, który okupowali naziści, opisane tutaj sytuacje nie istniały

nawet w przybliżeniu. Gdyby nie zagraniczne limity imigracyjne, odmowy przyznania wiz

itp., z Niemiec wyjechałoby znacznie więcej Żydów.

Jak złożony był proces "odżydzania", świadczy tolerowana przez władze niemieckie fala

powrotu Żydów. W 1936 r. wróciło do Rzeszy 25 tys. Żydów. Niektórzy wracali z obcym

obywatelstwem w złudzeniu, że jako obcokrajowcy staną się dla władz nietykalni.

Dopiero gdzieś pod koniec 1938 r., po listopadowej nocy kryształowej do świadomości

Żydów zaczęło docierać, że jednak nie mają w Niemczech przyszłości. Zdecydowanych

wyjechać początkowo nie pozbawiano obywatelstwa. Dopiero w listopadzie 1941 r.

ogłoszono, że "osoba narodowości żydowskiej traci obywatelstwo niemieckie",

niezależnie od tego, czy wyemigrowała. A przecież już ustawy norymberskie uchwalone

w 1935 r. głosiły, że obywatelami Rzeszy mogą być jedynie "osoby krwi niemieckiej lub

pokrewnej".

Agresywna kampania antysemicka była dla niemieckich Żydów kompletnym

zaskoczeniem. "Dlaczego nas prześladujecie? Przecież byliśmy i nadal jesteśmy

dobrymi Niemcami" - argumentowano. Powstałe we wrześniu 1933 r. w imię samoobrony

"Przedstawicielstwo Żydów Niemieckich w Rzeszy" początkowo reagowało w pismach i

apelach do naczelnych władz Rzeszy skargami, wyrazami oburzenia, niedowierzaniem i

rozgoryczeniem, przypominając zawsze obywatelską i patriotyczną postawę niemieckich

Żydów. Przypominano 12 tys. poległych Żydów na frontach I wojny światowej. Pismo

"C.V. Zeitung" głosiło na tytułowej stronie numeru z 30 marca 1933 r.: "Po świecie hula

niepohamowana propaganda oszczerstw przeciwko niemieckiemu państwu. Każde

słowo wymierzone w naszą ojczyznę, każde wezwanie do bojkotu Niemiec rani nasze

niemieckie serca nie mniej niż każdego innego Niemca. Przeciwstawiliśmy się z miejsca

tej kampanii nie z przymusu, czy ze strachu, lecz dlatego, bo określone koła zagraniczne

depczą godność niemiecką, szkodzą krajowi naszych ojców i dzieci. Potępiliśmy te

kłamliwe doniesienia o Niemczech i o nowym rządzie".

Po stronie nazistów stawano murem w nadziei, że słyszane już wcześniej sygnały

antysemickie okażą się tylko jakimś nieodpowiedzialnym wyskokiem. Mimo ewidentnych

prześladowań i mnożących się przykładów dyskryminacji, część Żydów niemieckich

zdecydowała się, nie opuścić terytorium Rzeszy, łudząc się, że padają ofiarą

przejściowych nieporozumień. O tym, że Żydów-obywateli Rzeszy traktowano inaczej,

świadczy także los zamieszkałych w Niemczech polskich Żydów. Dosłownie w ciągu

jednego dnia, nawet kilku godzin, deportowano jesienią 1938 r. 17 tys. Żydów z

tobołkami przez granicę do Polski, nie bacząc na roszczenia i uprawnienia tych ludzi

nabyte w Niemczech w wyniku wieloletniego zasiedzenia. Zaraz po agresji na Polskę

szef gestapo nakazał aresztować wszystkich polskich Żydów w Rzeszy i ekspediować do

GG. Wiosną 1939 r. praskim Żydom zabroniono wstępu do parków, utrudniono

poruszanie się po mieście, pozwalając korzystać jedynie z określonych restauracji, łaźni,

kin i teatrów. W Rzeszy takiej decyzji wówczas nie podjęto.

O ile w krajach okupowanych czy satelickich Berlin stosował jedno określenie: "Żyd", to w

odniesieniu do Żydów niemieckich starannie rozróżniano między "Żydem całkowitym",

"półżydem", "mieszańcem pierwszego stopnia", "ćwierćżydem", a nawet "mieszańcem

drugiego stopnia". Żydów niemieckich rugowano z życia publicznego stopniowo,

usuwając ich ze środowisk lekarzy, adwokatów, nauczycieli, wykładowców wyższych

uczelni, nie mówiąc już o administracji państwowej. Z urzędów i instytucji państwowych

usunięto żydowskich pracowników już w 1933 r. Ustawa o obowiązku służby wojskowej z

1935 r. stanowiła, że wymagane jest aryjskie pochodzenie, tymczasem w Wehrmachcie

jeszcze w czasie wojny służyło ok. 150 tys. żołnierzy pochodzenia żydowskiego. Fakt ten

tolerowano przy protestach, mimo decyzji Hitlera z 1941 r., by usuwać z wojska

mieszańców "pierwszego stopnia". Najbardziej spektakularną wizytówką żydowskich

Wehrmachtowców był marszałek polny, jednocześnie generalny inspektor Luftwaffe,

Eberhard Milch, "ćwierćżyd", którego Göring uczynił "aryjczykiem". Milch jako zbrodniarz

wojenny otrzymał dożywocie, lecz w 1954 r. został ułaskawiony. Także były kanclerz

RFN, Helmut Schmidt, uznany za "ćwierćżyda" po linii dziadka, dosłużył się w

Wehrmachcie stopnia oficerskiego.

Noszący imiona nieżydowskie musieli uzupełnić nazwiska imieniem Izrael lub Sara.

Korzystając z pomysłu władz szwajcarskich, Niemcy zaczęli od 6 października 1938 r.

stemplować paszporty Żydów literą J. Młodzież pozbawiano stopniowo możliwości

studiowania, wprowadzając najpierw tzw. numerus clausus zarządzenie, że liczba

studiujących wyznania mojżeszowego nie może przekraczać 5% uczących się w

gimnazjach, bądź studiujących na wyższych uczelniach. Zarządzenie pojawiło się już w

roku 1933. Wspomniane 5% dotyczyło sytuacji na pojedynczej uczelni. W skali całego

kraju natomiast dopuszczalny odsetek nie mógł przekraczać 1,5% ogółu uczących się,

bądź studiujących.

Przez pierwsze lata panowania nazistów istniało jeszcze kilka banków żydowskich, a

Bank M. Wartburg & Co nawet do 1938 r. Zarządzenie z 1938 r. nakazywało Żydom

rzetelną ocenę i zgłoszenie władzy majątku oraz stanu posiadania. Majątek żydowski

oceniano na 8 mld marek. Po zamachu na radcę ambasady niemieckiej w Paryżu na

wszystkich Żydów nałożono kontrybucję w wysokości miliarda marek. W lutym 1939 r.

zobowiązano Żydów do przynoszenia do punktów skupu złota, srebra, wyrobów z platyny

i kamieni szlachetnych. Kasa wypłacała im za to śmiesznie niskie kwoty. Z chwilą

wybuchy wojny Żydzi mogli uprawiać zawód tylko na użytek żydowskiej społeczności.

Zakazano im również prowadzenia sklepów i usług rzemieślniczych. Od stycznia 1940 r.

ich kartki żywnościowe oznaczano literą J. Od czerwca 1940 r. mogli robić zakupy

dopiero od godz. 15.30. W sierpniu 1940 r. zostali pozbawieni aparatów telefonicznych.

Dopiero w październiku 1941 r. zarządzono, że wszyscy Żydzi w wieku powyżej 6 lat

mieli nosić w miejscach publicznych gwiazdę Dawida. Oznakowanie obowiązywało

również na drzwiach żydowskich mieszkań. Ograniczanie ich w prawach obywatelskich

ciągnęło się - od chwili dojścia nazistów do władzy - 10 lat, zanim znaleźli się w

sąsiedztwie krematoriów.

Żydzi mieli liczne przedstawicielstwa, stowarzyszenia i organizacje, reprezentujące

wobec władz ich różne interesy, bądź powołane dla celów samopomocowych, jak

Centralna reprezentacja stowarzyszeń żydowskich w landach. W 1933 r. powstała także

Centralna placówka żydowska ds. pomocy gospodarczej, której zadaniem było szukanie

sposobów zaradzenia potęgującym się kłopotom materialnym Żydów. Oddziaływała ona

także poprzez 53 filie w całej Rzeszy.

Ustawa o wzajemnych prawach i obowiązkach właściciela domu i lokatora-Żyda z 1939 r.

pozwalała wymówić mieszkanie ze skutkiem natychmiastowym, pod warunkiem

zaoferowania mieszkania zastępczego. Regulowała to pisemna umowa między

właścicielem budynku a lokatorem. O ile na terenach okupowanych ludność żydowską

zamykano po prostu w gettach, w Niemczech gett nie znano. Natomiast po tej ustawie do

pojedynczych domów, a także fragmentów ulic stopniowo przenosili się Żydzi. Gestapo

uzyskiwało w ten sposób ułatwioną kontrolę.

Po dojściu nazistów do władzy w kilkunastu miastach niemieckich powołano do życia

różnego charakteru uczelnie żydowskie, jednak niższego stopnia niż uniwersytet. W

latach 1933-1942 czynna była np. w Berlinie Wyższa szkoła wiedzy o żydostwie. Żydzi

mieli do dyspozycji własne kina, teatry, uczelnie, kluby sportowe, różne ośrodki i

stowarzyszenia. Jednocześnie zamknięto im drogę do takich samych instytucji i

ośrodków aryjskich. W ten sposób spychano ich do własnych gett. W żydowskich

stowarzyszeniach sportowych zrzeszonych było ok. 50 tys. członków. Jeszcze w 1938 r.

berlińska gmina żydowska zorganizowała olimpiadę sportową z udziałem ponad 6 tys.

uczniów stolicy. Żydzi niemieccy izolowani krok po kroku od społeczeństwa tworzyli

własne punkty trwania i oporu, co wszakże również było gestapo na rękę, ponieważ

ułatwiało kontrolę.

Łączny nakład prasy żydowskiej wynosił w 1935 r. około 400 tys. egzemplarzy. Jak na

półmilionową mniejszość był to wysoki nakład. W 1938 r. ukazywało się jeszcze 65

tytułów prasowych w nakładzie 300 tys. Ponadto w rytmie tygodniowym, bądź

dwutygodniowym ukazywało się kilkanaście tytułów. Prasę rozprowadzano tylko

abonamentowo, bądź w ośrodkach żydowskich. Abonentami mogli być wyłącznie Żydzi.

Prasa, rozchodząc się w obiegu zamkniętym, nie podlegała cenzurze Ministerstwa

Propagandy. Dlatego można tam było znaleźć informacje, także zagraniczne, które nie

trafiały do tytułów nazistowskich.

Po nocy kryształowej w 1938 r. wszystkie prasowe tytuły żydowskie musiały zniknąć, a

niezbędne dla wspólnoty informacje, komunikaty i zarządzenia przekazywano za

pośrednictwem pisemka "Judisches Nachrichtenblatt", zlikwidowanego ostatecznie w

czerwcu 1943 r. Uznano wtedy bowiem, że Trzecia Rzesza jest praktycznie oczyszczona

z Żydów. W większych miastach funkcjonowały wydawnictwa, a także księgarnie

żydowskie. W każdej większej gminie żydowskiej działała biblioteka publiczna. W

nazistowskiej Izbie Pisarzy Rzeszy zarejestrowanych było początkowo 428 pisarzy

żydowskich. Liczba ta ilustruje rozmach wydawniczy tego środowiska. Legitymacja Izby

stanowiła warunek legalnego zarabiania na codzienne bytowanie. Przez pierwsze dwa

lata nazistowskich rządów w Związku Wydawców i Księgarzy tolerowano także

żydowskich właścicieli.

Jeszcze w 1937 r. funkcjonowało 27 wydawnictw, które prowadziły jednocześnie

księgarnie. Od połowy 1937 r. wydawnictwa żydowskie mogły publikować tylko teksty

pochodzące ze źródeł żydowskich. Podobnie przy doborze sztuk teatralnych, rewiowych,

wodewili nie wolno było wykorzystywać tekstów uznanych przez ministra Goebbelsa za

świętości germańskie. Poza Berlinem teatry żydowskie działały jeszcze w Hamburgu i

Wrocławiu. Zamknięto je z chwilą wybuchu wojny. Ostał się teatr w Berlinie. Na prowincji

środowisko żydowskie zadawalało się głównie pokazami filmowymi, prezentując często

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: