Bruce Fogle 101 PYTA�, KT�RE TW�J PIES ZADA�BY WETERYNARZOWI, GDYBY UMIA� M�WI� Prze�o�y�a Zofia Domaniewska Tytu� orygina�u 101 OUESTIONS YOUR DOG WOULD ASKITS VET IF YOUR DOG COULD TALK Bruce Fogle Prze�o�y�a z j. angielskiego Zofia Domaniewska Ilustracje: Lalla Ward Zdj�cie na ok�adce: David Ward Copyright (c) Dr Bruce Fogle, 1993 lllustrations (c) Lalla Ward, 1993 Ali rights reserved The mora� right of the author has been asserted Pierwsze wydanie angielskie przez Michael Joseph Ltd (Penguin Group) w 1993 Lemur is na imprint of Puls Publications Ltd (London) ISBN1 859170463 Printed and bound in Great Britain by Cox and Wyman, Reading, Berkshire Czym niniejsza ksi��ka n j e j e s t? Nie jest z pewno�ci� kolejnym poradni^j^ zawieraj�cym lepsze lub gorsze rady dotycz�ce �ywieniaj hodow|i j piel�gnacji ps�w. Ksi��ka ta - to przed^ wszystkim kr�tki, pe�en humoru, lecz bardzo rzetelny ^kfc,d psychologii psa domowego. Bruce Fogle wprowadz� nas w �wiat; kt�ry okre�laj� nie obrazy, lecz zapachy. W jwiat; gdzie sprawy uwa�ane przez nas, ludzi, za intymne lub wstydliwe traktuje si� bez zb�dnej pruderii, a punktem odniesienia d)a jednostki jest zawsze stado i zajmowana w n|m pozycja. W�wiat niby obc a jednocze�nie bardzo znajc^ bo cje� r�wn[*� n,es,emy w sobie dziedzictw, �yj�cych stadnie przodk�w Czytaj�c 101 pyta� matty okazj� przyjrze� si� bli�ej mieszka�c�w Eufopy Zachodniej do psa. Dzi� nnr, K asP'ruJe do cz�o�ostwa w Unii Europejskiej pora by nasze psy pozna�y pattuj�ce F J J' W i win, udaje arabskie Je�li nat " "�"" ""aaJuzie najpi�kniejsze konie � J CMI natomiast rzeC7 tVC7v <:ip n<:�w �/�7vett,-� drogi wiod� do \Vi IL-- � n . y � P ~ wszystkie znawstwem hnrt f J rytuiii- To tutaJ prowadzona ze znana jest ze sw ^ P5$j� kr�l�w: JKM El�bieta ~ kich owczark�w. -w-aiKow upo^�Va do kr�tkonogich walijs-1 kr�lewskich i C�rgie' Coz>powie kto�, wszak i w Polsce mc"�"�'> 'cl dworach roi�o si� od ps�w,.. OD T�UMACZA 101 PYTA�... W Wielkiej Brytanii jedna� pi^e psy rodzi�y si� nie tylko w pa�acach, lecz i w robotoic^ izbach. S�ynna Lassie -bohaterka powie�ci Erica Kjjghta - by�a wychowank� bezrobotnego g�rnika z fotbhire. Poza niezliczonymi rasami rodzimymi - jak cb�by wielka grupa terier�w -brytyjscy hodowcy doprowadzili^ ustalenia wzorc�w wielu ras egzotycznych. Psy prz)K%0 z zamorskich podr�y, zewsz�d gdzie dociera�y ofo?%ty Imperium. Tak w�a�nie trafi�y do naszych dom�w peki�czyki czy nowofundla .idy. S�owem, mimo �e Niemcy, Skandynawowie oraz hodowcy z kraj�w Beneluksu dzielnie \vaicz� o paim� pierwsze�stwa - stolic� europejskiej lyna|ogjj pozostaje Londyn, czy raczej Birmingham, gdzie co ^u na srynnej wystawie Crufta spotykaj� si� najpi�kniejsze psy �wiata. Przy ca�ej swej olbrzymiej kulturze hodowlanej Brytyjczycy maj� do zwierz�t stosunek szalenie zdroworozs�dkowy. Dostrzegaj�c to, co je 2 cz�owiekiem ��czy, widz� r�wnie� ich odmienno��. Ponie^� za� sami s� legalistami, tak�e od swoich ulubie�c�vivytogaj� bezwzgl�dnego podporz�dkowania si� ustalonym normom. Mo�e nam si� wydawa� okrutne, �e pies, kt�ry zaatakuje i zrani cz�owieka bezbardzowyra�nego powodu, wydaje na siebie wyrok �mierci. Pami�tajmy]ednak, �e to w�a�nie dzi�ki tym drako�skim przepisom brfljsltje psy mog� korzysta� na spacerach ze swobodnego nichu bez smyczy i kaga�ca -bo po prostu nie gryz�, Mto przecie� nie b�dzie podsyca� w swoim pupilu �resjj wiedz�c, �e nara�a go w ten spos�b na utrat� �ycia. Sterylizacja ps�w nierasowych _ a tak�e rasowych, lecz nie nadaj�cych si� do hodo�lUjest od dawna norm� w Europie Zachodniej, podczasjdy u nas nadal budzi dreszcz grozy. Godzimy si� natomiast bez Oporu na kopiowanie uszu, skazuj�ce psa na d�ufl i bolesn� rekonwalescencj�. Pokutuje przes�d, �e sukapo\vjnna mie� szczeni�ta cho� raz w �yciu. Mno�� si� wi�cniedjczone mioty kundelk�w, kt�re z regu�y via "dobre r�ce" trafiaj� do przepe�nionych schronisk, lub - na ulic�. Gdyby psy umia�y pisa�, z pewno�ci� podpisa�yby si� wszystkimi czterema �apami pod apelem, kt�ry wiele lat temu sformu�owa� w ich imieniu znawca, hodowca i mi�o�nik zwierz�t, wieloletni dyrektor warszawskiego ogrodu zoologicznego - dr Jan �abi�ski: Przesta�cie nas ci�gle tak bardzo "kocha�", a raczej do��cie cho� troch� stara�, aby pozna� nasz� natur�, i je�li ju� jeste�cie tak �askawi, by si� nami zajmowa�, to nie czy�cie tego wedle swojego widzimisi�, lecz zgodnie z naszymi potrzebami zaspokajajcie nasze wymagania! Ksi��ka Bruce'a Fogle z ca�� pewno�ci� pomo�e nam na powy�szy apel odpowiedzie�. Zofia Domaniewska ^Us^^fc lr�i wi�cej czasu sp�dzam z psami -a je�li m�wimy o kontaktach zawodowych, jest to ju� z g�r� dwadzie�cia lat - tym bardziej je lubi�. Szacuj� je, cho� czasem mnie �miesz�. Popi^f^wsze wi�c, przepraszam wszystkie psy i ich pan�W kt�rzy po przeczytaniu niekt�rych pyta� mog�f^ny�te�, �e nie traktuj� ich powa�nie. Odpowiedzi, ^^ wdziej� przekonaj� ich, �e tak nie jest. po drugie, dzi�kuj� i jestem wdzi�czny rf "�aScicieli, kt�rzy zadawali mi pytania, ttrnieszczone w niniejszej ksi��ce. Dzi�kuj� tak�e psom. PRZEDMOWA W moim domu pyta�em zazwyczaj po prostu: ,>Kto chcia�by zabra� psy na spacer do parku?" Pr�dko z tego zrezygnowa�em, poniewa� nasze psy, nawet gdy wydawa�y si� pogr��one w g��bokim �nie, ukradkiem pods�uchiwa�y ludzkie rozmowy. Przerzuci�em si� na literowanie -P-A-R-K, S-P-A-C-E-R - i dowiedzia�em si�, �e ka�dy inteligentny pies potrafi tak�e literowa�. Pr�bowa�em eufemizm�w. Spyta�em dzieci: "Kto chce zabra� czworonogi na przechadzk� w�r�d drzew?" i natychmiast dwa niewinnie wygl�daj�ce retrievery siedzia�y u moich st�p, wbijaj�c we mnie wzrok i zdaj�c si� m�wi�: "My, my zabierzemy dzieciaki". Niesamowite! Psy umiej� r�wnie� odczytywa� godziny. Karmi� moje psy ka�dego wieczoru o 18.30. Je�li zapomn�, o 18.31 siadaj� naprzeciwko, hipnotyzuj� mnie wzrokiem, by zwr�ci� na siebie uwag�, a gdy pochwyc� moje spojrzenie, wstaj�, id� do kuchni, wracaj� i milcz�co, lecz wyra�nie prosz�, bym pod��y� za nimi. Znam cocker spaniela, kt�ry przemawia jeszcze bardziej wprost. Gdy jest g�odny bierze w z�by misk�, przynosi swemu panu i upuszcza mu prosto pod nogi. Najbardziej zdumiewaj�ce s� psy wieloj�zyczne, zw�aszcza te, kt�re rozumiej� zdania warunkowe w r�nych j�zykach. W wieku zaledwie kilku miesi�cy ci b�yskotliwi lingwi�ci rozumiej� zdanie: "Je�eli zrobisz to jeszcze 12 101 PYTA�... 13 PRZEDMOWA raz, naprawd� si� rozz�oszcz�!" wypowiedziane w dowolnym j�zyku. Zgoda, przesadzi�em. Psy nie potrafi� literowa�, nie znaj� si� na zegarze i nie rozumiej� zda� warunkowych. Rozumiej� spory, lecz ograniczony zakres d�wi�k�w wydawanych przez ludzi i szybko ucz� si�, �e gdy us�ysz� "spacer" lub "chod�" - wydarzy si� co� przyjemnego. Maj� wspania�y dwudziestoczterogodzinny zegar biologiczny, kt�ry pomaga im zapami�tywa� pory wa�nych wydarze�, takich jak posi�ek. Rozpoznaj� ludzkie nastroje raczej po modulacji g�osu, ni� tre�ci wypowiadanych s��w. My�l�, �e nie tylko ja z przyjemno�ci� odnajduj� w psach "cz�owiecze�stwo" i lubi� czasem my�le�, �e one naprawd� rozumiej�. Je�eli wydaj� polecenie mojemu kotu, ten czyni obra�liwy gest przedni� �ap� i nonszalancko odchodzi. Tymczasem wystarczy tylko szepn�� imiona moich ps�w i ju� s� przy mnie, patrz� mi w oczy i m�wi�, �e jestem najwa�niejsz� osob� na �wiecie - nie�le to wp�ywa na samoocen�. Gdy na dworze rozlegnie si� ha�as i psy szczekaj�c biegn� do okna lub drzwi, cieszy mnie uczucie, �e b�d� mnie chroni�. Gdy wracam do domu wieczorem, a one witaj� mnie jakbym wr�ci� z podr�y dooko�a �wiata, daj� mi odczucie wierno�ci, jakiego rzadko mog� dostarczy� kontakty z lud�mi. A gdy uk�adaj� si� do g�askania, ja za� zasiadam, by je g�aska�, jest niezwykle pokrzepiaj�ce, �e w zmieniaj�cym si� �wiecie istnieje tak�e niezmienno��, pewno�� i sta�o��. Z wielu powod�w jest nam �atwiej porozumie� si� z psem, ni� z jakimkolwiek innym zwierz�ciem domowym. Rozumiemy go, poniewa� dzielimy z nim zdumiewaj�co du�� liczb� zachowa�. To dlatego pies by� pierwszym zwierz�ciem, kt�re udomowili�my i dlatego tak przys�owiowo, jak i dos�ownie jest "najlepszym przyjacielem cz�owieka". Pewien nauczyciel zada� swym dwunastoletnim uczniom pytanie: "Widzicie, �e wasz pies i nieznajomy cz�owiek wpadaj� do rzeki. Kt�rego uratujecie najpierw?" Wi�kszo�� wychowank�w ratowa�aby najpierw swojego ulubie�ca. Ich odpowiedzi s� ilustracj� faktu, �e - tak w p�nocnoameryka�skiej, jak w zachodnioeuropejskiej kulturze - pies jest uwa�any za jednego z cz�onk�w rodziny, kt�rego prawa i przywileje s� takie jak pozosta�ych. Zaakceptowanie ps�w jako jednostek posiadaj�cych r�ne osobowo�ci (a czasami nawet obdarzanie ich ludzkimi cechami) mo�e pom�c nam zrozumie� ich potrzeby i cierpienia i wzmocni� poczucie odpowiedzialno�ci wobec nich. W�a�nie dlatego to psy zadaj� w niniejszej ksi��ce pytania. Chcia�bym podkre�li�, �e je�li trzymamy je jako towarzyszy, mamy obowi�zek rozumie� je, dba� o nie i czyni� ich �ycie przyjemnym, nawet je�li nie zawsze musimy ratowa� je najpierw. Drugi pow�d, aby w�o�y� pytania "w psie usta", jest taki, �e nie uwa�am, aby by�o rzecz� tak strasznie z�� troch� psy "ucz�owieczy�". Mo�e nam to przypomnie�, �e zdolne s� one odczuwa� zazdro��, okazywa� zniecierpliwienie, do�wiadcza� rado�ci i prze�ywa� smutek. Mam nadziej�, �e rozumiecie tak�e, i� psy n i e s � lud�mi. Wi�kszo�� obyczaj�w przej�y od swego bezpo�redniego przodka, wilka. Udomowienie st�umi�o jedynie pewne wilcze cechy, a wzmocni�o inne. B�d�c cz�onkami naszych rodzin, psy zawsze pozostaj� "wilkami w psiej sk�rze". Mimo poloni ludzkiej cywilizacji, gdy zabraknie kontroli, mog� powr�ci� do pierwotnych zachowa�. Pytania zawarte w ksi��ce mog�aby zada� wi�kszo�� PS�W. Jednak�e ze wzgl�du na ograniczon� zdolno�� ps�w do skupiania uwagi i niski pr�g znudzenia, odpowiedzi by�y Pisane z my�l� zar�wno o psich, jak ludzkich rodzinach -bo w ko�cu to ludziom...
jo-chom