ANNALES

   UNIVERSITATIS  MARIAE  CURIE-SKŁODOWSKA

LUBLIN - POLONIA

VOL.LVIIII, suppl. XIII, 57                                                 SECTIO D                                                                                                                                      2003

1Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa

State College in Racibórz

ul. Słowackiego 55, 47 – 400 Racibórz

2Politechnika Opolska

Polytechnic in Opole

ul. Działkowa 4, Opole

1Beata Fedyn, 2Michał Szepelawy

Stress as an element of children and youth’s life style

Stres jako element stylu życia dzieci i młodzieży

Wstęp

Narażenie na stres i sposoby radzenia sobie z nim stanowi jedno z ważniejszych zagadnień badawczych dotyczących zdrowia. Stresowi przypisuje się istotną rolę w powstawaniu dyskomfortu psychicznego, zaburzeń zachowania oraz trudności ze społecznym  przystosowaniem się człowieka. Postrzegany jest on również jako istotne źródło powstawania chorób układu krążenia, alergii i migren. Przeżywanie przez człowieka stresujących wydarzeń życiowych może także osłabiać jego dotychczasowe nawyki zdrowotne i prowadzić do wzmożenia zachowań antyzdrowotnych, zwłaszcza w zakresie spożywania alkoholu, palenia tytoniu, nieracjonalnego odżywiania się i snu [6,8]. Częste narażenie na stres oraz brak umiejętności poradzenia sobie z sytuacjami nieprzyjemnego napięcia psychicznego jest również  istotnym czynnikiem zaburzającym zdrowie dzieci w wieku szkolnym. Biorąc pod uwagę to stwierdzenie nasze zainteresowania badawcze skoncentrowały się na diagnozie częstości przeżywania przez uczniów szkoły podstawowej i gimnazjum stanów napięcia psychicznego oraz na rozpoznaniu wykorzystywanych metod radzenia sobie ze stresem.

Materiał

Materiał empiryczny stanowiły odpowiedzi uczniów na pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety. W wyniku losowania wielostopniowego do badań wybrano próbę uczniów szkół podstawowych i gimnazjów powiatu raciborskiego. Wyodrębniona próba wydaje się być reprezentatywna dla znacznego obszaru kraju, jakim jest południowo – zachodnia część Śląska, by wnioskowanie było poprawne. Badaną populację stanowili uczniowie klasy szóstej szkoły podstawowej oraz klasy trzeciej gimnazjum. Ogółem w badaniach wzięło 284 uczniów. W klasie szóstej zbadano 134 osoby, natomiast w trzeciej 150.

Metoda

W celu zebrania niezbędnego materiału badawczego posłużono się sondażem diagnostycznym. W ramach wybranej metody posłużono się techniką ankiety. Opracowany kwestionariusz ankiety zawierał pytania otwarte, których celem było stworzenie uczniom możliwości szerszej odpowiedzi. Dla zapewnienia respondentom pełnej swobody i rzetelności wypowiedzi, badania miały charakter anonimowy. Wypełnione kwestionariusze nie było udostępniane nauczycielom.

Wyniki i omówienie

Z uzyskanych wyników badań wynika, że stres dla ucznia szkoły podstawowej i gimnazjum jest doświadczeniem powszechnym. Prawie połowa [47,01 proc.] badanych uczniów klasy szóstej potwierdziło doznawanie częstych napięć psychicznych i dużego zdenerwowania. Znaczna część [38,81 proc.] tej populacji uznało, że główną przyczyną rozpatrywanych stanów jest nauczyciel. Na drugim miejscu wymieniali kolegów [33,58 proc.], następnie rodziców [19,40 proc.] i rodzeństwo [15,67 proc.]. Podobnie odpowiadali uczniowie gimnazjum. Ponad połowa z nich uważa, że często doznaje sytuacji stresowych, a podstawowe źródło tego stanu to nauczyciele [33,33 proc.] oraz rodzice [20 proc.] i koledzy [19,33 proc.]. Częstsze narażenia na trudne sytuacje, powodujące duże napięcie psychiczne deklarują uczniowie szkół miejskich niż wiejskich. Różnice statystycznie istotne między tymi cechami występują jedynie w klasach trzecich gimnazjum [p<0,001]. Analizując te wypowiedzi można stwierdzić, że nauczyciele i rówieśnicy stanowią zasadnicze źródło silnego zdenerwowania i napięć psychicznych dla połowy uczniów badanej populacji. Podobne wyniki odnotowano w badaniach ogólnopolskich, 15-25 proc. uczniów sygnalizuje niedostateczne wsparcie ze strony nauczycieli. Młodzież uważa, że nauczyciele nie traktują ich dobrze i sprawiedliwie, nie zachęcają do wyrażania własnych poglądów, nie interesują się nimi jako ludźmi oraz nie mogą liczyć na dodatkową pomoc z ich strony. W relacjach z rówieśnikami w klasie prawie połowa uczniów uważa, że większość kolegów nigdy lub rzadko jest życzliwa i gotowa do pomocy, a co czwarte dziecko nie ma poczucia akceptacji ze strony rówieśników [14]. Równocześnie dość duży [32 proc.] odsetek młodzieży zgłasza często występujące dolegliwości związane z narażeniem na stres, w tym najczęściej zdenerwowanie, rozdrażnienie i zły humor, bóle głowy oraz trudności w zasypianiu[15].

Można przypuszczać, że częste narażenie na sytuacje konfliktowe i zdenerwowanie badanych uczniów może być wynikiem przenoszenia osobistych napięć i stresów przez ludzi dorosłych na dzieci. W naszych analizach są to głównie nauczyciele i członkowie rodzin. Warto też zaznaczyć, że obok obiektywnie silnych stresorów, bardzo niebezpieczne są uciążliwości życia codziennego. Podlegają one kumulacji i wywierają negatywny wpływ na samopoczucie dziecka oraz na jego zdrowie[1].

Ważnym elementem diagnozy zachowań zdrowotnych ankietowanej populacji uczniów jest określenie  najczęstszych sposobów radzenia sobie ze stresem. Analizując wypowiedzi dzieci możemy stwierdzić, że stosują one przede wszystkim metody obrony przed stresem. Oznacza to rezygnację z osiągnięcia przystosowania drogą zwalczania stresora na korzyść samouspokajających środków zaradczych. Ma to na celu regulację przykrych emocji, tak aby nie wymykały się spod kontroli, nie załamywały odporności psychicznej oraz nie burzyły społecznego funkcjonowania jednostki[2].

Tab. 1. Metody radzenia sobie ze stresem stosowane przez uczniów