nadniemnem.pdf

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

ELIZA ORZESZKOWA

NAD NIEMNEM

TOM I

Dzień był letni i świąteczny. Wszystko na świecie jaśniało, kwitło, pachniało, śpiewało.

Ciepło i radość lały się z błękitnego nieba i złotego słońca; radość i upojenie tryskały znad pól

porosłych zielonym zbożem; radość i złota swoboda śpiewały chórem ptaków i owadów nad

równiną w gorącym powietrzu, nad niewielkimi wzgórzami, w okrywających je bukietach

iglastych i liściastych drzew.

Z jednej strony widnokręgu wznosiły się niewielkie wzgórza z ciemniejącymi na nich

borkami i gajami; z drugiej wysoki brzeg Niemna, piaszczystą ścianą wyrastający z zieloności

ziemi a koroną ciemnego boru oderznięty od błękitnego nieba, ogromnym półkolem obejmował

równinę rozległą i gładką, z której gdzieniegdzie tylko wyrastały dzikie, pękate grusze, stare,

krzywe wierzby i samotne, słupiaste topole. Dnia tego w słońcu ta piaszczysta ściana miała

pozór półobręczy złotej, przepasanej jak purpurową wstęgą tkwiącą w niej warstwą czerwonego

marglu 1 . Na świetnym tym tle w zmieszanych z dala zarysach rozpoznać można było dwór

obszerny i w niewielkiej od niego odległości na jednej z nim linii rozciągnięty szereg

kilkudziesięciu dworków małych. Był to wraz z brzegiem rzeki zginający się nieco w półkole

sznur siedlisk ludzkich, większych i mniejszych, wychylających ciemne swe profile z większych

i mniejszych ogrodów. Nad niektórymi dachami, w powietrzu czystym i spokojnym wzbijały się

proste i trochę tylko skłębione nici dymów; niektóre okna świeciły od słońca jak wielkie iskry;

kilka strzech nowych mieszało złocistość słomy z błękitem nieba i zielonością drzew.

Równinę przerzynały drogi białe i trochę zieleniejące od z rzadka porastającej je trawy; ku

nim, niby strumienie ku rzekom, przybiegały z pól miedze, całe błękitne od bławatków, żółte od

kamioły, * różowe od dzięcieliny * i smółek * . Z obu stron każdej drogi szerokim pasem bielały

bujne rumianki i wyższe od nich kwiaty marchewnika * , słały się w trawach fioletowe rohule * ,

żółtymi gwiazdkami świeciły brodawniki * i kurze ślepoty, liliowe skabiozy polne wylewały ze

swych stulistnych koron miodowe wonie, chwiały się całe lasy słabej i delikatnej mietlicy * ,

kosmate kwiaty babki stały na swych wysokich łodygach, rumianością i zawadiacką postawą

stwierdzając nadaną im nazwę kozaków. Za tymi pasami roślinności dzikiej cicho w cichej

pogodzie stało morze roślin uprawnych. Żyto i pszenica miały kłosy jeszcze zielone, lecz już

osypane drżącymi rożkami, których obfitość wróżyła urodzaj; niższe znacznie od nich,

1 M a r g i e l – rodzaj tłustej, twardej ziemi, której głównymi składnikami są wapno i glina.

* K a m i o ł a – przytulia żółta, pospolita w całym kraju roślina łąkowa (Uwagi o roślinach oparte przede wszystkim

na maszynopisie pracy prof. dra Bolesława Hryniewieckiego pt. Przyroda w twórczości Orzeszkowej).

* D z i ę c i e l i n a – nazwa ludowa dziko rosnącej koniczyny (por. w Panu Tadeuszu ks. I , w. 20).

* S m ó ł k a – bylina, zioło z rodziny goździkowatych, o kwiatach czerwonych.

* M a r c h e w n i k – nazwa znana dzięki Orzeszkowej; w gwarze białoruskiej markounik; zapewne trzebula leśna,

wydająca przy potarciu zapach podobny do zapachu marchwi.

* R o h u l a – ostróżka.

* B r o d a w n i k – mniszek, zioło z sokiem mlecznym, o kwiatach żółtych i charakterystycznym puchu na końcu

bezlistnej łodygi.

* M i e t l i c a (biaława) – trawa pastewna.

rumianym kwiatem gęsto usiane, słały się na szerokich przestrzeniach liściaste puchy koniczyny;

puchem też, zda się, ale drobniejszym, delikatniejszym, z zielonością tak łagodną, że oko

pieściła, młody len pokrywał gdzieniegdzie kilka zagonów, a żółta jaskrawość kwitnącego

rzepaku wesołymi rzekami przepływała po łanach niskich jeszcze owsów i jęczmion.

Wśród tej wesołej przyrody ludzie dziś także byli weseli; mnóstwo ich ciągnęło po drogach i

miedzach. Gromadami na drogach, a sznurami na miedzach szły wiejskie kobiety, których głowy

ubrane w czerwone i żółte chusty tworzyły nad zbożami korowody żywych piwonii i

słoneczników. Od tych gromad lały się i płynęły po łanach strumienie różnych głosów. Były to

czasem rozmowy gwarne i krzykliwe, czasem śmiechy basowe lub srebrzyste, czasem płacze

niemowląt u piersi w chustach niesionych, czasem też pieśni przeciągłe, głośne, których nutę

porywały i przedłużały echa ze stron obu: w borkach i gajach rosnących na wzgórzach i w

wielkim borze, który ciemnym pasem odcinał pozłoconą, przetkaną szkarłatem ścianę

nadniemeńską od wysadzanych srebrnymi obłokami błękitów nieba. W tym ruchu ludzkim

odbywającym się na urodzajnej równinie czuć było najpiękniejszy dla wiejskiej ludności

moment święta: wesoły i wolny w słoneczny i wolny dzień boży powrót z kościoła.

W porze, kiedy ten ruch znacznie już stawał się mniejszy, na równinie, z dala od tu i ówdzie

jeszcze ciągnących gromad, ukazały się dwie kobiety. Szły one z tej samej strony, z której

wracali inni, ale zboczyły znać z prostej drogi i chwilę jakąś przebyły w jednym z rosnących na

wzgórzach borków. Było to przyczyną ich spóźnienia się, tym więcej, że jedna z nich niosła

ogromną więź leśnych roślin, które tylko co i dość długo zapewne zrywała. Druga kobieta

zamiast kwiatów trzymała w ręku niepospolitej wielkości chustkę, która za każdym jej szerokim

i zamaszystym krokiem kołysząc się wraz z długim ramieniem powiewała jak sporej wielkości

chorągiew. Z dala to tylko widać było, że jedna z tych kobiet miała w ręku pęk roślin, a druga

szmatę białego płótna; z bliska uderzały one niezupełnie zwykłą powierzchownością.

Kobieta z chustką była niezwykle wysoką, a wysokość tę zwiększała jeszcze chudość jej

ciała, które przecież posiadało szkielet tak rozrosły i silny, że pomimo chudości ramiona jej były

szerokie i wydawałyby się bardzo silnymi, gdyby nie małe przygarbienie pleców i karku

objawiające trochę znużenia i starości, gdyby także nie ostre kości łopatek podnoszące w dwu

miejscach staroświecką mantylę z długimi, co chwilę powiewającymi końcami. Oprócz tej

mantyli zaopatrzonej w płócienny kołnierz miała ona na sobie czarną spódnicę, tak krótką, że

spod niej aż prawie do kostek widać było dwie duże i płaskie stopy ubrane w grube pończochy i

wielkie, kwieciste pantofle. Ubiór ten uzupełnionym był przez stary kapelusz słomiany, którego

szerokie brzegi ocieniały twarz, na pierwszy rzut oka starą, brzydką i przykrą, ale po bliższym

przyjrzeniu się uwagę i ciekawość budzić mogącą. Była to mała, chuda, okrągła twarz ze skórą

tak ciemną, że prawie brązową, z czołem sfałdowanym w kilka grubych zmarszczek, z wpadłymi

i kościstymi policzkami, z wyrazem goryczy i złośliwości nadawanym jej przez ostrość nosa i

zaciśnięcie warg a wzmaganym przez szczególną ognistość i przenikliwość oczu. Te oczy

zdawały się być jedynym bogactwem tej biednej, zestarzałej, złośliwej twarzy. Może kiedyś były

one jedyną jej pięknością, a teraz, wielkie i czarne, spod czarnych, szerokich brwi oświecały ją

jeszcze przejmującym blaskiem; miały one spojrzenie przenikliwe, ostre, urągliwe i płomienność

nieustanną, jakby wciąż z wnętrza podsycaną, a dziwną przy tej sczerniałej, w dłoni czasu czy

losu zgniecionej twarzy. Szła szerokim, zamaszystym, do pośpiechu znać przyzwyczajonym

krokiem, a długie jej ramiona, u których wisiały ciemne, kościste ręce, kołysały się u jej boków

w tył i naprzód, białą, rozwiniętą chustką jak chorągwią powiewając.

Kobietę z kwiatami trudno byłoby nazwać od razu panną z wyższego towarzystwa albo też

dziewczyną z niższych warstw wiejskiej ludności. Wyglądała trochę na jedno i na drugie.

Wysoka, choć znacznie od towarzyszki swojej niższa, ubraną była w czarną wełnianą suknię,

bardzo skromną, która jednak wybornie uwydatniając jej kształtną i silną, w ramionach szeroką,

a w pasie cienką kibić zdradzała znajomość żurnalu mód i rękę biegłego krawca. W

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: