1903 Gloger XZygmunt Dolinami rzek, Opis podrozy....pdf

Zygmunt Gloger: Dolinami rzek

Zygmunt Gloger

Dolinami rzek. Opis podróży wzdłuż Niemna, Wisły

i Bugu.

Warszawa 1903

Przygotowanie tekstu: Helena Draganik

Opracowanie: Marek Adamiec

Uniwersytet Gdański

Instytut Filologii Polskiej

Gdańsk 2002

Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej

Gdańsk 2002

Zygmunt Gloger: Dolinami rzek

SPIS TREŚCI

NIEMEN

Przedmowa Elizy Orzeszkowej

Niemen

W 27 lat później. (Dzienniczek podróży po Niemnie od Kowna do Jurborga).

WISŁA

Teofil Lenartowicz Do Wisły

Wisła

W ćwierć wieku

BUG

Oda do rzeki Bugu

Bug

BIEBRZA

Biebrza

Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej

Gdańsk 2002

Zygmunt Gloger: Dolinami rzek

Niemnie, domowa rzeko moja! gdzie są wody,

Które niegdyś czerpałem w niemowlęce dłonie,

Na których potem w dzikie pływałem ustronie,

Sercu niespokojnemu szukając ochłody?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Niemnie, domowa rzeko, gdzież są tamte zdroje,

A z nimi tyle szczęścia, nadziei tak wiele?

Kędy jest miłe latek dziecięcych wesele?

Adam Mickiewicz

PRZEDMOWA

Z Grodna do Kowna. Ośm dni podróży »żeglarskim szlakiem Jagiełły«. Czas tak krótki i szlak

niedługi, dostarcza nam przecież mnóstwa wrażeń i tłumu widoków. Jak to? Nie nad Renem, nie

w saskiej Szwajcaryi, nie w południowej Francyi, lecz po tym skromnym naszym Niemnie płynąc,

doświadczyć możemy mnóstwa wrażeń i spotykać tłum widoków! A tak, dla wielu, niestety, rzecz

ta wyda się niespodziewaną i niemal nieprawdopodobną, jednak jest ona zupełnie prawdziwą.

Podróżując z p. Glogerem, zwiedzamy stare i w dziejach znane miasteczka, przechadzamy się po

kwiecistych łąkach i ciemnych, jodłowych borach, po resztkach puszcz odwiecznych, w których

niegdyś rozlegały się trąby monarszych polowań, które Sarbiewski już opiewał:

»Wre szczera ochota,

Od szczekania brytanów rozlega się puszcza,

Usta spaliła spiekota.....«

Zaznajamiamy się z nadwodną ludnością orylów, prowadzących po Niemnie baty i wiciny,

poznajemy jej odrębne cechy, zarobki, sposób życia, narzędzia, któremi pracują. Tu drogę nam

zastępują z wód wyłaniające się ogromne kłody czarnych dębów, tam wody te wrą i szumią na

potężnych »rapach«, z których każda nosi oddzielną, często charakterystyczną i malowniczą nazwę,

jako to: Most dyabelski, Bicze, Biczęta, Gog, Kocioł, Szklanka i t. d. Bardzo ciekawym jest fakt,

o którym w czasie przebywania rap opowiada p. Gloger, że dzieło oczyszczania i przyspasabiania

do żeglugi Niemna przedsiębranem było już za Zygmunta Augusta przez Mikołaja Tarłę ze

Szczekarzowic, chorążego przemyskiego i, że ziemianie litewscy tak dobrze rozumieli podówczas

ważność rozpoczynającej się roboty (dodajmy też, że tak wysoko pracę cenili), iż zamierzali Tarle

wznieść pomnik kamienny, gdyby jej dokonał. Lecz dokonaną ona nie została ani wtedy, ani

następnie za Stanisława Augusta, który, zachęcony przez Tyzenhauza, oczyszczenie Niemna

z głazów poruczył Komisyi skarbowej, a specjalnie biegłemu w matematyce i mechanice Franc.

Narwojszowi, Jezuicie, proboszczowi grodzieńskiemu. Przez trzy lata z pomocą sprowadzonych

z Anglii nurków, Narwojsz pracował i pracy całkowicie dopełnić nie zdołał, wskutek czego znowu

pomnik dla niego zamierzony i już w nadpis Krasickiego zaopatrzony nigdy nie stanął.

Jedną z najciekawszych stron podróży po Niemnie, stanowią mistrzowsko malowane wnętrza

nadbrzeżnych karczem, chat chłopskich, domków mieszczańskich. W tych siedliskach ludzkich,

wnajrozmaitszy sposób budowanych, meblowanych iozdabianych, spotykamy też ludność

rozmaitą: Rusinów, Litwinów, Tatarów i t. d. Jednak co do tej rozmaitości szczepów, jeden kawał

ziemi zamieszkujących, p. Gloger czyni bardzo trafną uwagę, iż nie jest ona tak absolutną, jakby się

to zrazu zdawać mogło. »Mieszanie się ludności we wszystkich prowincjach i warstwach odbywało

Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej

Gdańsk 2002

Zygmunt Gloger: Dolinami rzek

się ciągle, w tysiączny sposób (napady wojenne, osiedlanie jeńców wojennych, porywanie niewiast,

kolonizacje, małżeństwa i t. d.) a na przestrzeni (pomiędzy Dnieprem, Dźwiną i Karpatami) niema

dziś podobno człowieka, któryby w długiej linii zapomnianych wiekami przodków nie otrzymał

krwi ze wszystkich prowincyi i plemion«. Wiekowe mieszanie się plemion nie spowodowało

zatarcia się różnic językowych, ani wielu innych cech prowincjonalnych, lecz może im ono ułatwić

zgodne pożycie wspólne. W ogóle »podróż po Niemnie« nasuwa uwagę, że umysły podróżników

dzielą się na dwa rodzaje: jedne dlatego, aby wzruszenia i ciekawości doświadczyć, a z kolei

czytelnikom ich udzielić, potrzebują widoku rzeczy rzadkich, ogromnych, nowością lub

wspaniałością swoją uderzających wyobraźnię, porównać zaś je można do wód leniwych, które

przez silne tylko uderzenia w ruch wprawionemi być mogą. Umysły zaś drugiego rodzaju

w otoczeniu na pozór najzwyklejszem i powszedniem, wśród zjawisk, które innym wydają się stare

i nieme, wynajdują i krzeszą dla myśli i dla fantazyi obfite źródła wiedzy i piękności. Są to

instrumenty o strunach licznych i tak wysubtelnionych, że najlżejsze dotknięcie wystarcza, aby

śpiewały.

Do tych drugich umysłów, niepotrzebujących cudów ani gromów, aby język życia ludzi i rzeczy

rozumieć, należy pan Gloger. Podróż jego posiada ten lot myśli i to serdeczne ciepło, które

zdradzają uczonego, ukazując w nim poetę. Zakończenie zaś jej chętnie i głęboko wyryłabym

w umyśle każdego dorastającego młodzieńca.

Eliza Orzeszkowa.

Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej

Gdańsk 2002

Zygmunt Gloger: Dolinami rzek

NIEMEN

Świst pary przerwał mi pasmo mych myśli ze świata przeszłości. Wyjrzałem przez okno wagonu.

Był jasny, tchnący świeżością wiosny i chłodem rosy poranek. Tylko tuman gorzkiego dymu

lokomotywy, cisnąc się przez otwarte okno, nie wiem dlaczego, przypomniał mi z koncertu nad

koncertami:

»Jak zgrzyt żelaza po szkle: przejął wszystkich dreszczem

»I wesołość pomieszał przeczuciem złowieszczem!«

Dojeżdżaliśmy do Grodna. Pociąg nasz, niby ptak prujący powietrze, przebiegał po wyniosłym

moście nad masztami wicin litewskich. W dole wił się w głębokim jarze płowy Niemen, a kilka

secin białych drewnianych domków piętrzyło się na urwistych i stromych wybrzeżach rzeki.

Wieżyce siedmiu świątyń wybiegły nad stary gród Erdziwiłła i Witolda, jako wybiega duch idei ku

wyżynom i panuje nad poziomym zgiełkiem mrowiska ulicznego. Ale kto chce lubować się

pięknymi widokami przyrody i odetchnąć wonią drzew i ziół, niech nie siada na wóz ciągnięty

stalowym Pegazem berlińskiej masztarni Borsiga i pędzony piekielną siłą wrzątku. Na szczęście

byłem u kresu niewolniczej podróży kolejowej, bo pociąg nasz, przebywszy szybko most na

Niemnie i ogromny przekop góry miejskiej, stanął przed dworcem grodzieńskim.

We drzwiach ciasnego budynku panował tłok straszliwy, ponieważ dwa przeciwne sobie prądy

spieszących się ludzi usiłowały energicznie wywalczyć sobie pierwszeństwo. Sala ogólna wrzała

zgiełkiem wielojęzycznym i napełniona była powietrzem, z którego nawet człowiek głuchy

i niewidomy mógłby odgadnąć obecność kilku narodowości.

Dniem pierwej przybył do Grodna towarzysz naszej dalszej podróży, mój krewny Gustaw J. dla

najęcia lub kupna łódki do zamierzonej żeglugi po Niemnie. Wiedząc, którym pociągiem przybędę,

wysłał na kolej faktora hotelowego (we wszystkich hotelach grodzieńskich usługują żydkowie), aby

mnie zawiadomić, gdzie mam zajechać. Usłużny cicerone, choć mnie nigdy nie widział, ale

z rysopisu poznał od razu i wymieniwszy moje nazwisko, uważał mnie już za własność hotelową.

Despotycznie usadził moją osobę do blaszanej, haniebnie trzęsącej, brzęczącej i zabłoconej,

jednokonnej dryndulki, w której siedział już jakiś dość gruby o rudych, sumiastych wąsach

jegomość. A że i ja nie należałem nigdy do ludzi wiotkich, więc przy wsiadaniu wyraziłem

wątpliwość, czy pomieścimy się obydwa. Żydek zapewnił, że na taką doróżkę grodzieńską zabiera

często nie dwóch, ale pięciu pasażerów. Więc objąwszy pozytywną kibić rudego szlachcica, jak

Budrys »laszkę synowę«, żeby nie zlecieć do rynsztoku, podążyłem do hotelu na ulicę Brygidzką,

gdzie ciągnęła nas dość szybko chuda i wierzgająca, bo smagana ciągle po kościach przez

nielitościwego woźnicę wielka szkapa.

Od dworca do hotelu Gwirca podążaliśmy przez przedmieście Horodnicę, gdzie, za czasów

Stanisława - Augusta, Antoni Tyzenhauz, podskarbi nadworny litewski, założył całe miasteczko

fabryczne. Typowe z XVIII wieku murowane domki dla fabrykantów, powznoszone szczytami do

ulicy, jak wszystkie domy starych wiosek naszych dotąd przypominają tutaj głośnego w swoim

czasie Tyzenhauza.

Krewniaka mego zastałem w wielkim kłopocie. Przez cały dzień szukał na wybrzeżach Niemna

łódki do kupienia lub najęcia i nie znalazł ani na lekarstwo. Były tylko wiciny ogromne i baty nie

wiele od nich mniejsze, ale czajki ani jednej. Faktor hotelowy przekładał mu wymownie, że do

Kowna daleko prędzej i wygodniej, a co najważniejsza, daleko taniej zajedzie koleją niż wodą,

a widząc upór podróżnego posądzał go o zboczenie umysłowe lub o jakiś cel tajemniczy

z interesem kontrabandy połączony. Gdy zobaczył i drugiego towarzysza przybyłego z takim

samym uporem, utwierdził się w mniemaniu swego ostatniego podejrzenia. Nie zadaliśmy sobie

trudu wyprowadzić z błędu usłużnego faktora i to nam dopomogło, że w godzinę znalazła się już

czajka do nabycia za rubli 10.

Potrzebowaliśmy wioślarza, więc nasz opiekun hotelowy przytrzymał zaraz na ulicy jakiegoś flisa,

szukającego w mieście zarobku i przyprowadził do umowy. Flis był to człowiek średniego wzrostu

Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej

Gdańsk 2002

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: