Głos polski w sprawie przeniesienia lenna na elektoratów brandenburskich - Julian Ursym Niemcewicz.txt

27. G�OS POLSKI W SPRAWIE PRZENIESIENIA LENNA NA ELEKTOR�W BRANDENBURSKICH
DYSKURS  Z  STRONY  POST�PKU1  Z   BRANDENBURSKIM ELEKTOREM  O LENNO ZIEMI PRUSKIEJ
(J. U. Niemcewicz, Zbi�r pami�tnik�w historycznych o dawnej Polsce t. V, Pu�awy 1830, s. 373 i n.)
   Kiedyby Ksi�stwo Pruskie po �mierci tego ksi���cia2 w Kr�lewcu (co pierwej by� nie mo�e) bez zaci�g�w, bez k�opot�w i bez trudno�ci wszelakich do Korony przy��czone by� mog�o, wielkie by bez pochyby przypad�y Kr�lowi Jegomo�ci i Rzeczypospolitej commoda3.
   Biskupstwa dawne 4, ko�cio�y pi�kne i wielkie mog�yby by� ad pristinum statum 5 przywiedzione, sk�d by si� religio catho-lica 6 snadnie szerzy�a i rozmna�a�a.
   Dominium7 ca�e i jednakie mia�by Kr�l Jegomo�� i Rzeczpospolita obojej pruskiej ziemie. Intrata8 by niema�a przyby�a do skarbu Kr�la Jegomo�ci. Pobor�w9 by przyby�o niema�o, i ju� by je zawsze z Koron� r�wno wydawali10. Do wojny apparatus et numerus maior11, bo tam i szlachty, kt�rzy wojn� s�u�y� powinni, i ludzi wszelakich, i rzemie�lnik�w wielki dostatek. Zamk�w, miast i port�w znacznych i bogatych przyby-
       1 � tj. rozwa�anie co do sposobu post�powania. Data pojawienia si� tej anonimowej broszury politycznej nie jest ustalona, podobnie jak nie wiadomo, kto by� jej autorem.
2 � syna Albrechta, ob��kanego Albrechta Fryderyka.
3 commoda � po�ytki.
4 � pomeza�skie i sambijskie.
5 ad pristinum statum � do dawnego stanu.
6 religio catholica � religia katolicka.
7 dominium � w�adztwo.
8 intrata � doch�d.
9 pob�r � podatek.
       10 z Koron� r�wno wydawali � uiszczali wtedy, kiedy Korona, 1 w takiej samej wysoko�ci.
11 apparatus et numerus maior � opatrzenie i wi�ksza liczba.

�oby Koronie niema�o. Niemiec, kt�ry nigdy nie b�dzie Polakowi przyjacielem, ju� by si� wyrugowa� i ju� by si� tam potem cudzoziemiec tak g�sto nie naciska�.
    Miasta nadmorskie, jako Gda�sk, Elbl�g, Ryga nie tak by wierzga�y. Kurlandczyk 12 te� i Inflantczyk 13 nie m�g�by ju� tak snadnie praktyk stroi� 14 przeciw Koronie, kiedyby si� zni�s� z Ksi�stwa Pruskiego Brandenburczyk.
    Nie by�oby ju� takowych skwierk�w 15 i takowych skarg od szlachty tamecznej tak ze strony ko�cio��w, jako i inszych ci�ar�w; owszem, sama szlachta rada by po wi�kszej cz�ci zby�a iugum Brandenburgicum 16. Nalaz�yby si� et plura commoda 17, kt�re sam czas, loci commoditas et abundantia 18 pokaza� by mog�y, kiedyby to wszystko bez k�opot�w i bez zaci�g�w wielkich tak stan�� mog�o.
   Lecz �e si� o�ywaj� margrabiowie brandenburscy 19 z prawem swym jakowymsi dalszym, kt�re by snad� electoralis linea 20 od trzech kr�l�w polskich 21 nadane mie� mia�a, obawiam si�, �e bez trudno�ci tak ledajako nie daliby sobie tego Ksi�stwa z r�k swoich wyj��. Ale jednak wejrzywszy w origi-nem i fundament22 lenna tego, kt�re Albrychtowi pierwszemu, ksi���ciu pruskiemu, i czterem braci23 jego nadane by�o, wielka si� r�nica poka�e mi�dzy lennem tym, kt�re sobie linea electoralis mie� mieni i kt�re privatim 24 onej jest nadane. Bo za woj-
12 Kurlandczyk � ksi��� kurlandzki jako lennik polski.
13 Inflantczyk � tu: mieszka�cy Inflant.
14 praktyki stroi� � spiskowa�.
15 skwierki � narzekania.
16 iugum Brandenburgicum � jarzmo brandenburskie.
17 et plura commoda � i liczne po�ytki.
18 loci commoditas et abundantia � dogodno�� miejsca i obfito��.
19 � elektor brandenburski.
20 electoralis linea � linia elektorska.
21 � Zygmunta Augusta, Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy.
22 w originem i fundament � w pochodzenie i podstaw� prawn�.
       23 � Albrechtowi i trzem jego  braciom.  Mylnie  mowa  o  czterech braciach.
24 privatim � prywatnie, t j. bez formalnej zgody stan�w polskich.

nami wielkimi, kt�re kr�lowie polscy i Rzeczpospolita z Krzy�akami wiod�a, tak byli ci Krzy�acy �ci�nieni, tak enervati25, tak fracti26, �e straciwszy ju� zamki i miasta przedniejsze nolentes nolentes ad pacis conditiones 21 przyst�powa� musieli. Figlowali28 d�ugo; s��w swych rzeczonych, pisanych, komisy-jami, kompromisyjami roborowanych29 nie trzymali; fortel�w dziwnych przez wiele lat u�ywali, tandem30 ju� dalej wydo�a� nie mog�c, za Albertusa Brandenburskiego, ostatniego mistrza pruskiego, wszystkie transakcyje, wszystkie stanowienia skutek sw�j wzi�� musia�y.
   Ten bowiem Albertus, cho� by� domu wielkiego i mo�nego, ci�gn�c za sob� cesarze, kr�le, ksi���ta rzeskie31, maj�c pomocy wiele i clientelas32 niema�e, widz�c, �e ju� i sam, i ordo33 ten jego viribus Polonicis resistere 34 nie m�g�, widz�c, �e ju� na tym miejscu zosta� nie m�g�, obawiaj�c si�, aby et dignitatem magni magistri35 i ostatka pruskiej ziemi, kt�r� ju� prawie za ogon trzyma�36, tak ledajako nie straci�, uda� si� ad pacifica-tionem37. Pr�bowa� dr�g wiele, kosztem niema�ym czyni� staraj�c si� o to, aby z kr�lem polskim, kt�rego by� siostrze�cem, i z Koron� gruntownie uspokoi� si� m�g�, za kt�rymi pracami i staraniem jego dignitatem magni magistri in duealem38 odmieniwszy, publice palam omnibus ordinibus consencientibus,
25 enervati � zm�czeni.
26 fracti � z�amani.
       27 volentes nolentes ad pacis conditiones � chc�c nie chc�c do warunk�w pokoju.
28 figlowali � przeciwstawiali si�.
29 kompromisyjami roborowany � uk�adami zatwierdzany.
30 tandem � w ko�cu.
31 rzeski � Rzeszy Niemieckiej.
32 clientelas � tutaj: stosunki. 33 ordo � Zakon (krzy�acki).
34 viribus Polonicis resistere � si�om polskim oprze� si�.
35 et dignitatem magni magistri � i godno�� wielkiego mistrza.
36 trzyma� za ogon � ledwo trzyma�. 37 ad pacificationem � do u�agodzenia.
       38 dignitatem magni magistri in duealem � godno�� wielkiego mistrza w ksi���c�.


acclamantibus39 jest na Ksi�stwo Pruskie inwestytowany et infeudowany, kt�re jemu i czterem braci40 jego, masculisque illorum haeredibus iure feudi 41 jest dane i konferowane 42, jako to przywileje oryginalne szerzej opiewaj�; kt�re to ich przywileje na t� inwestytur� constitutionibus Regni et tabulis publi-cis 43 s� konfirmowane. Transumpti44 przywilej�w Albertuso-wych autentice45 do skarbcu koronnego46 wniesione, ho�d nemine reclamante, nemine protestante, publice47 oddany. Ksi�stwo Pruskie secundum iura et consuetudines Regni per deputatas a do tego ab ordinibus Regni et rege personas intro-mittowany 48 i na Ksi�stwie Pruskim gruntownie posadzony i konfirmowany.
   Oboedientiae et fidelitatis homagium nie tylko Albertus suo fratrum ac successorum suorum nomine iuramento comproba-vii49, ale i poddani Ksi�stwa tamtego, taki pro se et pro omnibus successoribus suis regi et Regno fidelitatis et oboedientiae
       39 publice palam omnibus ordinibus consencientibus, acclamantibus � publicznie wobec wszystkich stan�w godz�cych si� i przyklaskuj�cych.
       40 jemu i czterem braci � b��dnie; winno by�: jemu (tj. Albrechtowi) i trzem braciom (Jerzemu Fryderykowi, Janowi i Kazimierzowi).
41 masculisque illorum haeredibus iure feudi � i ich m�skim dziedzicom prawem lennym.
42konferowanenadane
       43 constitutionibus Regni et tabulis publicis � konstytucjami kr�lestwa i ksi�gami publicznymi.
44 transumpti � odpisy.
45 autentice � autentycznie, urz�dowo.
       46 W skarbcu koronnym by�y przechowywane r�wnie� wa�ne dokumenty pa�stwowe.
       47 nemine reclamante, nemine protestante, publice � przy braku jakiegokolwiek zastrze�enia i sprzeciwu, publicznie.
       48 secundum iura et consuetudines Regni per deputates a do tego ab ordinibus Regni et rege personas intromittowany � wed�ug praw i zwyczaj�w Kr�lestwa, a do tego przez osoby wyznaczone przez stany Kr�lestwa i kr�la intromitowany (wwi�zany, wprowadzony w posiadanie).
       49 Oboedientiae et fidelitatis homagium nie tylko Albertus suo, fratrum ac successorum suorum nomine iuramento comprovabit � ho�d pos�usze�stwa i wierno�ci nie tylko Albrecht w swoim, swych braci i dziedzic�w imieniu przysi�g� zatwierdzi�.
        
jurament50 uczynili, �e post sterilem tych czterech braci deces-sum51 nikogo inszego za pana przyznawa�, pod nikogo inszego si� nie udawa�, nikomu inszemu, tylko regibus et Regno Polo-niae 52 pos�usznymi by� i onym si� podda�, przysi�gami tymi swymi siebie i sukcesory 53 swoje obligowali54 i skryptem do skarbu danym opisali. Tak�e Albertus z braci� sw�, b�d�c Kr�lowi Jegomo�ci i Koronie dobrze zas�u�onymi, b�d�c tego Ksi�stwa Pruskiego (kt�re ten to Albertus najpierw Koronie infeu-dowa�) possessorem55, o kt�re jeszcze trzeba by�o z nim za w�osy chodzi�, ni�by mu je by�o do ko�ca naonczas wydarto. S�usznie et merito56 od Kr�l�w Ichmo�ci i od Korony, publicis-sima jednak mente et via ordinaria57 na Ksi�stwo inwestytur� otrzymali. Lecz nie d�u�ej, tylko p�ki tych czterech braci i potomstwa ich m�skiego stawa� b�dzie. Zaczem post sterilem tych dwu ostatnich margrabi�w58 decessum mia�yby te ziemie do Korony s�usznie przypada� i obywatele tamtego Ksi�stwa nie mieli innego pana przyjmowa�, tylko kr�la polskiego i Koron� wed�ug przysi�g i oblig�w59 swych, z kt�rych nigdy od �adnego kr�la ani od Rzeczypospolitej nie byli wolnymi uczynieni. Kt�ra to inwestytura, i� prawnie, s�usznie jest nadana, do tych czas�w firmum robur60 mia�a i dotrzyma� si� s�usznie ma usque ad
       50 pro se et pro omnibus successoribiis suis regi et, Regno /idelitatis et oboedientiae jurament � za siebie i za wszystkich swych nast�pc�w kr�lowi i Kr�lestwu wierno�ci i pos�usze�stwa przysi�g�.
51 post sterilem... decessum � po bezpotomnej... �mierci.
52 regibtts et Regno Poloniae � kr�lom i Kr�lestwu Polskiemu.
53 sukcesory � nast�pcy.
54 obligowa� � zobowi�za� si�.
55 possessor � posiadacz.
56 et merito � i zas�u�enie.
       57 publicissiraa jednak mente et via ordinaria � najbardziej publicznym jednak zamys�em i na drodze zwyczajnej.
       58 � margrabiego Jerzego Fryderyka kuratora Ksi�stwa w Prusiech, zmar�ego w r. 1603, i ob��kanego Albrechta Fryderyka; wzmianka o dwu margrabiach ka�e przypuszcza�, �e og�aszana tutaj broszura polityczna powsta�a jeszcze za �ycia margrabiego Jerzego Fryderyka.
59 obligi � zobowi�zani...