gdy-krol-jest-nagi,15.pdf

68 | YCIE WEWN TRZNE | ZNAKI

| 69

– PWN wydało now � dwutomow � ksi � k o historii Polski reda-

gowan � i napisan � przez naszych najznakomitszych profesorów.

Dla kogo, skoro wykształcenie to dzi- nie tyle warto- sama w so-

bie, co punktowany w CV zapis, a młodzie czyta co najwy ej „Har-

ry’ego Pottera”? Jaki jest sens w tej sytuacji kruszy kopie o Gom-

browicza i kanon lektur szkolnych?

K.M.: Prawda wygl�da smutno: cała Polska czyta

dzieciom, ale dzieci, niestety, chrrrr...

W.E.: To, ˆe młodzieˆ nie czyta, jest z wielu powodów

gro–ne i zasmucaj�ce. Ale w sporze o lektury chodzi o co�

zdecydowanie waˆniejszego – o to, co w Polsce zostanie

uznane za warto�ciowe, co bdzie fundamentem polskiej

mentalno�ci. To walka o polsk� wizj humanizmu, patrio-

tyzmu, duchowo�ci, o kształt pa†stwa. Takˆe o to, kto

i w imi czego bdzie w przyszło�ci rz�dzi Polsk� i Pola-

kami. Nie ma waˆniejszej debaty.

K.M.: S�dz�c z doboru autorów, lansowana wizja jest

martyrologiczna, bogoojczy–niana, ˆadnego patrzenia

w przyszło�, gotowo� na �mier dla ojczyzny, ale brak go-

towo�ci do ˆycia dla niej. Gloryfikujemy walk i zwi�zane

z ni� cierpienie, jeste�my draˆliwi na punkcie swoich ran

– nie moˆna przecieˆ pozwoli sobie na przejrzysto�, otwar-

to�, nowoczesno�. W politycznej debacie zgubili�my meri-

tum: młodzieˆ ˆyje w innych czasach, ma inne potrzeby; na-

leˆałoby tak dobiera lektury, by wielka literatura nie

kojarzyła si jedynie z naftalin� ze starej szafy, a ojczyzna nie

tylko z przelewem krwi, ale teˆ z trosk� o ni� na co dzie†. -e-

by proponowane ksi�ˆki mówiły teˆ o realnym �wiecie i dzi-

siejszych problemach. Wtedy młodzieˆ by czytała.

W.E.: W zaproponowanych swego czasu przez Mini-

sterstwo Edukacji zmianach w kanonie lektur wida nie-

ch do intelektualnej finezji, refleksji, dylematów. Nie

ma miejsca na w�tpliwo�ci dotycz�ce poj, które uznało

si za zdefiniowane, takich jak patriotyzm. Sienkiewi-

czowska wizja patriotyzmu była pewnie dobra na tamte

czasy. -adnych w�tpliwo�ci, proste sarmackie chłopy, pi-

wo, szabelka, czarne jest czarne, białe jest białe, nie ma

czasu na my�lenie, ojczyzna wzywa, wróg czyha. Tylko co

to ma wspólnego z dzisiejszym �wiatem?

K.M.: Wiwat wojenka i panienki z okienka. Za to nie

wiadomo, jak si zachowa w czasie pokoju – st�d ci�głe

wojny wewntrzne. Natomiast Gombrowicz jest z polskich

pisarzy najbardziej w�tpi�cy, szyderczy, wywraca wik-

szo� naszych stereotypów i pomysłów na siebie do góry

nogami, ma najwicej pyta†, zmusza do my�lenia. Ale ma-

rz teˆ o jakiej� �wieˆej literaturze współczesnej w owym

kanonie.

W.E.: Wymowny jest juˆ sam fakt zastosowania jawnej

pa†stwowej cenzury w kanonie lektur. A historia zna wielo-

krotne próby radykalnej cenzury, ksi�ˆki nieraz płonły

na stosach...

K.M.: Wypieranie pewnych elementów rzeczywisto-

�ci i promowanie innych rodzi konflikty, zaostrza podzia-

ły, wywołuje wojny. Młodzieˆ jest w trudnym połoˆeniu,

bo na jej oczach rozgrywa si ten spektakl – z pozoru bła-

hy – który ma jednak fundamentalne znaczenie dla jej

przyszło�ci i przyszło�ci kraju. Inteligencki etos ulega

erozji, i to na wielu poziomach. Bo jak wytłumaczy pu-

bliczne nazwanie inteligencji „wykształciuchami”? To po-

gardliwe okre�lenie uˆyte, by zdeprecjonowa ludzi inteli-

gentnych, sugeruj�ce, ˆe nie maj� oni wiele wspólnego

z „prawdziw�” inteligencj�, ze wspomnianym inteligenc-

kim etosem, ˆe zostało im z niego tylko wykształcenie.

– Bolesne jest to, e u yte zostało w tym znaczeniu przez czło-

wieka, który sam uwa a si za inteligenta, by przypodoba si ogó-

łowi i natychmiast zostało podchwycone przez tych, którzy sami al-

bo owego wykształcenia, albo klasy nie maj � . Rodzi si pytanie:

skoro wywołuje nadal tak silne emocje, czym jest dzisiaj w Polsce

owa grupa zwana inteligencj � ?

K.M.: Historycznie inteligencja wywodzi si ze

szlachty i cz�ciowo mieszcza†stwa. W Polsce aˆ do 1989

roku miała szczególne znaczenie jako elita intelektualna.

Etos inteligencki to przecieˆ nie tylko owo wykształcenie,

ale obycie, kultura osobista, czyli tak zwana kindersztuba,

i moralno�. Inteligencja to teˆ przywódcza grupa społecz-

na w walce o niepodległo� i utrzymanie polsko�ci.

– Poniewa uosabia takie ideały, jak cho by ideał słu by pu-

blicznej, posłannictwa. Polski etos inteligencki zabarwiony jest ro-

mantyzmem, poczuciem misji, wiar � w post p i warto- tworzenia

nowych idei...

K.M.: To grupa ludzi o szerszym spojrzeniu. Oprócz

znajomo�ci literatury, historii, obycia w �wiecie maj�cych

pewien styl i wraˆliwo�, a takˆe system warto�ci, w któ-

rym na pierwszym miejscu stoj� ideały, takie jak patrio-

tyzm, a dopiero na kolejnym – warto�ci materialne. To je-

den z powodów, dla których ten etos si sypie. Nie

przystaje do dzisiejszego �wiata.

W.E.: Etos inteligencki zakładał duchowe przewod-

nictwo narodowi, ale teˆ słuˆenie mu, pewien altruizm.

Zamiana „inteligenta” w „wykształciucha” to próba

odarcia go z godno�ci i warto�ci. Ataki na nauczycieli

Katarzyna Miller

Wojciech Eichelberger

Gdy król

jest nagi

Zdj-cia Zosia Zija

Przez media przetoczyła si- niedawno dyskusja na temat nowego

kanonu lektur szkolnych. Czy jego zawarto‡ˆ ma dzi‡ jakiekolwiek

znaczenie, skoro młodzieŠ i tak nie czyta lektur, co najwyŠej bryki,

a znajomo‡ˆ literatury nie jest nikomu do niczego potrzebna?

Czy rzeczywi‡cie grozi nam zmierzch tak zwanej inteligencji?

– Katarzyn Miller i Wojciecha Eichelbergera pyta Tatiana Cichocka

zwierciadło 10/07

www.zwierciadlo.pl

70 | YCIE WEWN TRZNE | ZNAKI

i lekarzy, czyli na te rodowiska inteligenckie, które bez-

porednio kontaktuj si z „ludem” i cieszyły si do nie-

dawna powszechnym szacunkiem, nie jest w tym kon-

tekcie przypadkowy. Autorytarne systemy władzy boj

si inteligencji, bo boj si mylenia, które inteligencja

uosabia, oraz wynikaj cych z niego w tpliwoci. Inteli-

gencja wywołuje niepokój intelektualny i moralny, który

populici i radykałowie wszelkiej maci próbuj zdewa-

luowa, nazywaj c relatywizmem moralnym i aksjolo-

gicznym chaosem.

K.M.: To ju chyba jaki inteligent musiał powiedzie...

W.E.: Bo wród dogmatyków i radykałów jest wielu

ludzi solidnie wykształconych. To najlepszy dowód, e wy-

kształcenie nie jest równoznaczne z przynalenoci

do inteligencji.

Inteligencja jest niepopularna, bo kojarzy fakty, zna

histori, jest wiadoma tradycji. III Rzesza pozbyła si naj-

pierw swojej inteligencji, a potem wybijała intelektualne

elity w okupowanych krajach. Podobnie czynili Rosjanie.

By naród jak stado baranów poszedł sam na rze-, trzeba

najpierw pozbawi go głowy. Wyci tych, którzy myl ,

mog zarazi jak ide , krzykn , e król jest nagi.

– A nie jest tak, e inteligencki etos si prze ył, bo dzi � rzeczywi-

sto � kreuje innych bohaterów? Zorientowanych na karier , dla których

wyznacznikami postaw s sukces w sensie materialnym oraz pragma-

tyzm? Mam wra enie, e wykształcenie, erudycja przestały by warto-

� ciami samymi w sobie, a zyskały status towaru na rynku pracy.

K.M.: Wszystko wystawione jest dzi na sprzeda...

W.E.: Dzisiejsze czasy w ogóle nie sprzyjaj inteli-

gencji. Jej ideały pozostaj bowiem w konflikcie równie

z tak zwanym korporacyjnym kapitalizmem. Dlatego tam,

gdzie korporacyjny kapitalizm kwitnie, inteligencja zani-

ka. Zamienia si niezauwaalnie w klas redni , której

zdecydowanie bliej do konformistycznego, materiali-

stycznie usposobionego mieszcza‡stwa.

K.M.: Tak zwane białe kołnierzyki nie maj zwykle

czasu, by si rozwija poza swoj działk zawodow , kul-

tura ma im przede wszystkim zapewni rozrywk i odpr-

enie, a nie by przyczynkiem do kolejnych przemyle‡,

angaowania si w jakikolwiek sposób.

Media s dzi równie przewanie antyinteligenckie.

Twórcy programów uwaaj chyba swoich widzów za wier-

inteligentów potrafi cych strawi jedynie homogenizowan

papk ze miechem w tle. Taka sytuacja trwa od jakiego cza-

su, wic wyhodowano ju grup odbiorców rozleniwionych

w myleniu, przyzwyczajonych do trawienia wył cznie owej

papki. To niebezpieczne, bo to jest włanie wychowanie, real-

na edukacja, jakiej poddane jest nasze społecze‡stwo.

W.E.: Wikszo mediów przestała realizowa inteli-

genck misj i poszła w schlebianie prymitywnym gustom.

Ludzie maj coraz mniej okazji do refleksji, smutku, poczu-

cia, e ich co uwiera – a to moe stanowi impuls do rozwo-

ju. Czyby chodziło o to, eby ludzie si nie rozwijali?

K.M.: �eby nie mieli szansy poczu swojego prawdzi-

wego braku, a nie tego, e im brakuje czekoladowego ba-

tona konkretnej firmy, co próbuje im wmówi reklama.

Człowiek czuje, e co mu dolega, ale nie zd y nawet za-

da sobie pytania, co to jest, bo media mu od razu daj od-

powied-: brak ci piwa, masz nie taki samochód, chcesz

wzi kredyt, eby mie lepszy telewizor… I człowiek od-

dycha z ulg . Kupuje to co albo zbiera pieni dze, eby so-

bie to co kupi, ma ju cel i łudzi si, e zaspokaja ów

brak. I nie dociera do niego fakt, e nie brakuje mu lepsze-

go proszka od bólu głowy, tylko czego wicej. I e ów pro-

szek zagłuszyłby to tylko na chwil. Wikszo ludzi yje,

zagłuszaj c.

– Nic dziwnego, e ci, którzy dr i analizuj , mog dra ni …

K.M.: Bo pokazuj , e jest inna droga, e s ludzie,

którzy nie powielaj lepo schematu z reklam, co innego

jest dla nich wane, a wic budz w innych niepokój, lk,

e ycie wzorowane na kolorowych obrazkach nie do ko‡-

ca do tych obrazków przystaje. Ten lk łatwo przeradza

si w odrzucenie, w agresj. W reklamowej Nibylandii nie

ma miejsca na myl cych, naley ich wymia, przedsta-

wi jako patologi i w ten sposób unieszkodliwi.

– To, co si dzieje z j zykiem polskim, jest wa n składow te-

go procesu. Politycy mówi dzi � bardzo zł polszczyzn . Kiedy �

mieli z tego powodu kompleksy, a naród opowiadał sobie o nich

dowcipy. Jeszcze w wykonaniu Wał sy było to bezlito � nie punkto-

wane, bo dobra polszczyzna była warto � ci , jednym z wyznaczni-

ków patriotycznej postawy. Co si zmieniło?

K.M.: Trzeba by si mia bez przerwy. I coraz mniej

ludzi ma moralne prawo si mia, bo coraz mniej jest ta-

kich, dla których polsko i patriotyzm to te polszczyzna,

czyli poprawny, pikny jzyk. Ale skoro do telewizji czy

innych mediów moe trafi człowiek, który ledwo umie

skleci dwa zdania, to jak mamy motywacj?

– Mam wra enie, e inteligencja te jest winna temu, e jej

etos si kruszy. Nie powstaj jako � inteligenckie komitety obrony

artystów atakowanych cho by za obrazoburstwo...

W.E.: Inteligenci to zwykle ludzie wraliwi, dla któ-

rych cel nie uwica rodków. Dlatego z natury rzeczy nie

posługuj si przemoc , agresj . Co nie znaczy, e nie po-

trafi walczy przyparci do muru. Ale jeli maj wybór,

wol rozwi zywa konflikty w inny sposób. Posługuj si

myl , słowem, sztuk …

K.M.: Które, niestety, maj dzi ograniczony zasig

albo si zdewaluowały.

– Przykładem mog by listy protestacyjne i apele podpisywa-

ne przez najwybitniejszych przedstawicieli � rodowisk twórczych, au-

torytety do niedawna niekwestionowane. Jeszcze nie tak dawno po-

dobne wyst pienia miały swoj wag , dzi � przechodz bez echa...

K.M.: Autorytety odchodz w przeszło wraz z inte-

ligenckim etosem... �al, e polska inteligencja nie wypra-

cowała skutecznych sposobów obrony przed atakiem i za-

lewem chamstwa, sposobów pokazania, e mamy swoj

sił i godno, której nie da si skruszy. W zwi zku

z tym one si krusz .

W.E.: Inteligencja nastawia si przede wszystkim na to,

by przetrwa. Cho nie jest to chwalebne, woli powici jed-

nostki, by unikn otwartego konfliktu z totalitarn władz .

Tchórzostwo, przezorno – trudno wyrokowa. Poza tym in-

teligencja nie ma wiadomoci klasowej. To byłoby zaprze-

czeniem jej istoty. To zbiorowisko indywidualistów. Niestety

bywa tak, e gdy jeden odłam inteligencji obrywa, drugi si

cieszy. Słabo jest zarazem jej istot i sił .

– Profesor Maria Janion powiedziała kiedy � , e do Europy mu-

simy i � z własnymi umarłymi. To si tyczy literatury, historii, sztuki,

spu � cizny w ogóle.

W.E.: Ale moe my nie chcemy ju do Europy? Tam

roi si od wykształciuchów, parad równoci i ekologów,

którzy twierdz , e klimat si ociepla. A w Polsce si

na razie nie ociepla...

Podyskutuj na www.forum.zwierciadlo.pl

Tatiana Cichocka

Wi kszo �� mediów poszła

w schlebianie prymitywnym

gustom. Ludzie maj‡ coraz

mniej okazji do refleksji, smutku,

poczucia, Še ich co � uwiera

– a to moŠe by � impulsem

do rozwoju. CzyŠby chodziło o to,

Šeby ludzie si nie rozwijali?

zwierciadło 10/07

www.zwierciadlo.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: