db1.doc

Dąb (Quercus)

Rola i wymagania siedliskowe. Dąb na terenie naszego kraju jest rodzajem najliczniej reprezento­wanym wśród innych rodzajów liściastych. Dąb łącznie z jesionem i innymi gatunkami „twardymi" (klonem, jaworem i wiązem) stanowi 6,1% składu naszych lasów. W Polsce w stanie dzikim rosną 3 gatunki dębu, a wśród nich bardzo u nas rzadki i mało znany - dąb omszony. Spotyka się go w kra­ju właściwie tylko na jednym stanowisku - w Bielin­ku nad Odrą. Dwa pozostałe gatunki krajowe, to dąb szypułkowy i dąb bezszypułkowy. Występują właściwie na obszarze całego kraju, zwłaszcza jed­nak na terenach nizinnych.

Mimo faktu, że na obszarach wspólnego wystę­powania oba dęby tworzą liczne mieszańce, to jed­nak w formie czystej różnią się istotnie od siebie (np. pod względem wymagań co do żyzności i wil­gotności gleby). Mieszańce obu dębów powstają u nas przy takim układzie warunków klimatycz­nych, które umożliwiają jednoczesne ich kwitnie­nie. Liczne mieszańce podawane są z Gór Święto­krzyskich i lubelszczyzny.

Wszystkie dęby, a w szczególności dąb szypuł­kowy, słyną z długowieczności. Zachowują zdol­ność wzrostu o rozwoju do około 120 lat, a wiek niektórych, pomnikowych okazów sięga 500 lat, a nawet 1000 lat.

Dąb szypułkowy ma duże wymagania pod względem warunków glebowych. Odpowiadają mu gleby świeże, bogate w związki mineralne i orga­niczne.

Dobrze znosi nawet nadmierne okresowe uwil­gotnienie. Nie szkodzą mu wiosenne zalewy przed rozwinięciem liści. Spotyka się go więc często tak­że w dolinach rzecznych, gdzie wchodzi w skład tzw. lasów łęgowych. Najkorzystniejsze są sytua­cje, w których występuje w towarzystwie innych ga­tunków.

Czyste dąbrowy, zwłaszcza dębu szypułkowego, są wynikiem niezbyt sensownej działalności czło­wieka. Jeden z największych kompleksów leśnych (ponad 23 000 ha) z dębem szypułkowym jako ga­tunkiem panującym znajduje się m.in. na Płycie Krotoszyńskiej. Dąb szypułkowy może występować na siedliskach lasu mieszanego świeżego, lasu mieszanego wilgotnego, lasu świeżego, lasu wil­gotnego, lasu łęgowego, lasu mieszanego wyżyn­nego, lasu wyżynnego. Na tych siedliskach może być gatunkiem głównym, panującym lub współpa­nującym w drzewostanach wielogatunkowych (rys. 27).

Na terenach swego zasiedlenia dąb szypułkowy wyróżnia się sporą liczbą odmian i form. Do najbar­ dziej znanych należą formy: późna i wczesna. Późna charakteryzuje się opóźnionym o 2-4 tygo­dni rozwojem na wiosnę, co chroni ją w jakimś stopniu przed przymrozkami. Forma wczesna jest prawdopodobnie mniej wymagająca co do wilgot­ności gleby.

Dąb bezszypułkowy charakteryzuje się prostym, widocznym prawie od wierzchołka, słabiej ugałę­zionym pniem. Znaczna część liści dębu bezszy­pułkowego może po uschnięciu pozostawać na drzewie przez zimę. Dąb ten odznacza się skro­mniejszymi wymaganiami glebowymi niż dąb szy­pułkowy i jest znacznie bardziej wytrzymały na su­sze. Często można go spotkać nawet na piaskach morenowych. Dąb bezszypułkowy może występo­wać jako gatunek współpanujący, rzadziej panują­cy na siedliskach boru mieszanego świeżego, lasu mieszanego świeżego, lasu mieszanego wyżynne­go, lasu wyżynnego.

Znaczącą rolę produkcyjną dają dęby tylko na tych siedliskach, które umożliwiają im wejście do

drzewostanu głównego. Rola ta jest tym większa, im siedlisko jest żyźniejsze. Najważniejszym celem ich uprawy jest produkcja drewna najwyższej jako­ści, zwłaszcza surowca okleinowego. Surowiec ta­ki otrzymuje się przy długich kolejach rębności (160-200 lat). Długowieczność dębów jest cechą, która to umożliwia. Na słabszych siedliskach dęby są zawsze cennymi domieszkami produkcyjnymi i biocenotycznymi.

Pozyskanie i przechowywanie nasion. Dęby osiągają dojrzałość do kwitnienia i owocowania stosunkowo późno, bo w wieku powyżej 60 lat. Po­czątek kwitnienia u różnych form fenologicznych przypada na okres od połowy kwietnia do drugiej połowy maja. Dąb bezszypułkowy na ogół kwitnie nieco później. Dęby kwitną jednocześnie z rozwo­jem liści. W tym okresie kwiaty i liście mogą być uszkadzane przez larwy zwójki zieloneczki.

U dębów wyraźnie zaznacza się nieregularność kwitnienia i owocowania. Kwitną obficiej co 2-3 la­ta, jednak dobre urodzaje zdarzają się w nieregu­ larnych odstępach i rzadziej - co 3-8 lat. Nieregu­larność obfitego obradzania może być powodowa­na uszkadzaniem plonu przez owady, częściej jed­nak powstaje wskutek niekorzystnych warunków klimatycznych. Niskie temperatury mogą zniszczyć rozwijające się kwiaty męskie, a przedłużające się susze jesienne spowodować przedwczesne opa­danie żołędzi. Nieregularne owocowanie ma ogromne znaczenie nie tylko dla planowania pro­dukcji szkółkarskiej, lecz także dla wyboru momen­tu rozpoczynania odnowienia naturalnego, czyli dla początku cięć rębnych. Właściwość ta zmusza do podporządkowania czynności gospodarczych natu­ralnym rytmom przyrody.

Żołędzie dojrzewają we wrześniu i w październi­ku w roku kwitnienia. Po dojrzeniu natychmiast opadają. Pierwsze opadają żołędzie w jakikolwiek sposób uszkodzone - zaatakowane przez grzyby lub owady. Częste jest u dębów zjawisko kiełkowa­nia jeszcze jesienią, chociaż o tej porze nie wyra­stają siewki. Jesienne kiełkowanie jest częstsze u dębu bezszypułkowego. W roku nasiennym opa­da ich na grunt około 5000 kg/ha, tj. 1 500 000 sztuk/ha, czyli 150 szt./mz.

Żołędzie po wstępnym przesuszeniu można przechowywać, chroniąc je przed mrozem, w szo­pach Alemanna, w dołach lub pod drzewostanem. W takich warunkach zachowują zdolność kiełkowa­nia do pierwszej wiosny. Przechowywane w chło­dniach przy regulowanej temperaturze od -0,5 do -2°C utrzymują zdolność kiełkowania do trzeciej wiosny.

Na 2 tygodnie przed wysiewem opryskuje się żo­łędzie wodą i przegarnia.

Odnowienie naturalne. Oba gatunki dębu od­nawiają się naturalnie samosiewem górnym, co oznacza, że nowe pokolenie dębu powstaje pod osłoną odmładzanego drzewostanu. Najczęściej dotyczy to różnej wielkości kęp dębu w drzewosta­nach wielogatunkowych i oparte jest na zasadzie rębni częściowej.

Aby odnowienie naturalne dębów było celowe, w odnawianym drzewostanie musi być dostateczna dla obsiewu liczba owocujących dębów. Powinny one charakteryzować się zadowalającą jakością i zdrowotnością. Drzewostany nasienne wszelkich kategorii powinny być odnawiane przede wszyst­kim w drodze samosiewu.

Cięcie przygotowawcze przeprowadza się z ta­kim nasileniem, aby w maksymalnym stopniu po­budzić obradzanie żołędzi. Wykonuje się je na 3~ lata przed zamierzonym odnowieniem.

W roku przewidywanego dobrego urodzaju, za który uznaje się 50% owocujących drzew, przygo­towuje się we wrześniu glebę. Jeżeli gleba pod od­nawianym drzewostanem jest dostatecznie spraw­na i mało zachwaszczona przygotowanie to jest zbędne. Siedliska dębowe mają skłonność do bar­dzo silnego zadarnienia. Glebę przygotowuje się

na całej powierzchni pasa manipulacyjnego lub na jego części. Przygotowanie częściowe może być w formie placówek lub pasów. Placówki w liczbie 500-1000 sztuk/ha mają przybliżone wymiary 2 x 1 m. Pasy o szerokości 0,5 m przygotowuje się w odległościach co 4 m. Przygotowanie gleby na placówkach jest zwykle ręczne, pasy można wyko­nać narzędziami mechanicznymi: bronami talerzo­wymi i pługami talerzowymi, a w bardzo trudnych warunkach glebogryzarkami.

W roku nasiennym, po opadnięciu żołędzi, wyko­nuje się cięcie obsiewne. W cięciu obsiewnym oraz 1-2 cięciach odsłaniających przede wszystkim usuwa się drzewa z wielkimi koronami oraz krzywe, aby uniknąć większych szkód w odnowieniu.

Przy dużym stanie dzików obsiane powierzchnie muszą być ogrodzone.

Pierwsze cięcie odsłaniające należy wykonać, kiedy samosiewy dębu mająjuż skończone dwa la­ta, kolejne w nawrotach co 3-4 lata w zależności od obserwowanego wzrostu siewek. Po każdym z tych cięć powinno się zadbać o uporządkowanie samosiewów dębu tj. o usunięcie drzewek uszko­dzonych, o przerzedzenie zbytnio zagęszczonych kęp odnowienia itp.

Cięcie uprzątające, w którym usuwa się ostatnie drzewa drzewostanu macierzystego wykonuje się, gdy młode dąbki (podrost) osiągną wysokość oko­ło 2 m, tj. przestaną im zagrażać uszkodzenia ze strony późnych przymrozków. W miejsca, gdzie nie uzyskano odnowień naturalnych zaleca się uzupełnić przez wprowadzenie gatunków szybko rosnących np. modrzewia, jedlicy w więźbie 1,5x1,5mdo2x2m.

W przypadku odnawiania drzewostanów miesza­nych z bukiem i innymi gatunkami cienistymi odno­wienie dębu powinno mieć około 5-letnie wyprze­dzenie w stosunku do innych gatunków z uwagi na jego światłożądność połączoną z powolnym wzro­stem w młodości. Do roku nasiennego dębu drze­wostan powinien być zwarty, aby nie nastapiło od­nowienie gatunków domieszkowych. Odnowienie poszczególnych gatunków powinno być oddzielone w czasie, ale także oddzielone przestrzennie. Uzy­skuje się to przez zastosowanie małych powierzch­ni manipulacyjnych (smug, gniazd), z których każda przeznaczona jest do odnowienia innego gatunku.

Dęby odnawia się w okresie około 10 lat, buka około 15 lat. Okres odnowienia całego drzewosta­nu wydłuża się do około 20 lat.

Odnowienie sztuczne. Oba gatunki dębów można odnawiać sztucznie przez siew lub sadze­nie. Siewom daje się pierwszeństwo na siedliskach niezbyt zadarnionych oraz tam, gdzie nie ma groź­by ze strony dzików i gryzoni. Siew pozwala na sil­ny rozwój korzeni i sprzyja powstawaniu gęstych młodników, które sprzyja mniejszemu rozgałęzianiu się i sprawia, że drzewa będą w przyszłości wyższe i mniej konarzyste.

Żołędzie można wysiać jesienią i wiosną. Siew jesienny pozwala na wyhodowanie wyższych sa­dzonek, jednak zagrożenie od zwierząt skłania za­zwyczaj do siewów wiosennych. Najczęstszym sposobem wysiewu dębu jest siew żołędzi pod mo­tykę, po wcześniejszym przygotowaniu gleby w pa­sy, w bruzdy lub talerze, o ile gleba nie jest dosta­tecznie pulchna.

Przy uprawie mechanicznej gleby w bruzdy sto­suje się siew rzędowy: wysiewa się 1-2 żołędzie pod motykę, przestrzegając przyjętej więźby. Przy uprawie ręcznej w gniazdach lub pod osłoną drze­wostanu, wysiewa się żołędzie w talerze. Na 1 ha wysiewa się ich 200-300 kg.

W warunkach trudniejszych, na glebach szyb­ciej się zachwaszczających lepsze efekty uzysku­je się przez sadzenie. Najczęściej stosowanym materiałem sadzeniowym są jednolatki. W warun­kach trudnych do odnowienia (chwasty) stosuje się silniejszy materiał sadzeniowy: dwuletni, wyjąt­kowo trzyletni z podciętym systemem korzenio­wym. Jednolatki dębu sadzi się w szparę, starsze w jamkę, stosując gęstsze więźby (1,5 x 0,6 m) w ilości 6-12 tys. sztuk/ha. Sadzi się w jesieni lub wczesną wiosną.

Nie stosuje się litych nasadzeń dębu. Wybór for­my zmieszania zależy od warunków siedlisko­wych, udziału i roli dębu. Na siedliskach, na których dąb ma być gatunkiem głównym, wprowa­dza się go na całej powierzchni, a pomiędzy sa­dzonki jednostkowo, grupowo lub kępowo sadzon­ki innych gatunków. Tam gdzie dąb ma być jednym z głównych gatunków, wprowadza się go grupowo lub kępowo. Na siedliskach borowych dąb bezszy­pułkowy sadzi się pojedynczo lub grupowo. W od­nowieniach sztucznych dębu należy przestrzegać wprowadzania domieszek pomocniczych (pielę­gnacyjnych) takich jak lipa drobnolistna i grab zwy­czajny.

W wyniku długoletnich doświadczeń praktyków leśnych, opracowano kilka metod wprowadzenia dębu. W praktyce leśnej w naszym kraju dobre re­zultaty daje metoda W. Ogijewskiego i St. Szymań­skiego.

~ Metoda Ogifewskiego. Metoda ta umożliwia wprowadzanie dębu na zrębach, na dużych gnia­zdach i na powierzchniach trudnych do odnowie­nia. Stwarza ona młodym sadzonkom dębu zabez­pieczenie przed oddziaływaniem przymrozków i sil­nego nasłonecznienia oraz konkurencją ze strony innych gatunków drzew i chwastów. Zapewnia to zagęszczenie, w jakim wzrastają drzewka na pla­cówce. Dzięki temu unika się też stosowania czę­stych zabiegów pielęgnacyjnych.

Dąb uprawia się na dużych placówkach o po­wierzchni 2 m2 (1 x 2 m), w liczbie 200 sztuk na 1 ha. Na każdej placówce sadzi się od 25 do 50 jednorocznych sadzonek w więźbie 20 x 30 cm lub wysiewa 50-100 żołędzi.

Pierwsze przerzedzenie na placówkach wykonu­je się dopiero po 20 latach i powinno ono doprowa­dzić do zredukowania liczby dębów na placówce do 5 najlepszych sztuk. Drugie cięcie przeprowa­dza się w wieku 30 lat, zostawiając po jednym do­rodnym dębie na placówce. Liczba placówek w uprawie powinna odpowiadać docelowej liczbie drzew w dojrzałym drzewostanie dębowym.

~ Metoda Szymańskiego. Metoda ta polega na sztucznym tworzeniu biogrup dębu. Rosnące w tych biogrupach w dużym zagęszczeniu drzewka wzajemnie podganiają się we wzroście tworząc jak gdyby miniaturę drzewostanu. Taka gniazdowa metoda odnawiania dębu daje uprawie dużą samo­dzielność biologiczną, uodparnia ją zarówno na konkurencję ze strony chwastów, jak i zgryzanie przez zwierzynę.

Metoda ta jest szczególnie przydatna na glebach podmokłych i silnie zachwaszczających się oraz na żyznych i suchych siedliskach, gdzie celem pro­dukcji jest wartościowe drewno dębowe. Może być stosowana przy wprowadzaniu domieszki dębu do litych upraw sosnowych na siedliskach mocnych borów i lasów mieszanych. Znajduje ona również zastosowanie przy:

- uzupełnianiu odnowień naturalnych po cię­ciach uprzątających,

- przebudowie drzewostanów drogą podsadzeń podokapowych oraz w rębni gniazdowej zupełnej i częściowej,

- wykonywaniu uzupełnień i dolesień na prze­padłych uprawach i w lukowatych młodnikach,

- wprowadzaniu podszytów pod okap litych drzewostanów,

- zalesianiu zrekultywowanych gruntów poprze­mysłowych oraz innych nieużytków o zasobnych lecz zdegradowanych glebach.

Gniazdowa metoda odnawiania dębu polega na ręcznym sadzeniu w szparę jednorocznych sadzo­nek dębu na okrągłych placówkach o średnicy 1,2 m. Dąb na placówce sadzi się w więźbie 25 x 25 cm w liczbie 21 sadzonek w 5 rzędach (rys. 28).

Glebę pod uprawy gniazdowe przygotowuje się w następujący sposób:

1) ręczne poszerzanie bruzd wyoranych płu­giem leśnym; w przyjętej więźbie wykonuje się na co trzeciej, czwartej, piątej lub szóstej bruździe rząd placówek o średnicy 1,2 m,

2) ręczne przekopanie gleby na placówkach o średnicy 1,2 m na powierzchni zrębowej bez wy­orywania bruzd,

3) ręczne uformowanie wywyższonej placówki (o średnicy 1,5 m) na glebie podmokłej,

4) wykopanie dołków za pomocą koparki z wy­rzuceniem gleby na kopiec i uformowaniem podwyższonej, płaskiej placówki o średnicy 1,5 m; sposób właściwy na glebach silnie podmokłych, na których przygotowanie kopców pod sadzenie po­

Rys. 28. Schemat rozmieszczenia sadzonek dębu na placówkach

winno nastąpić latem lub wczesnąjesienią roku po­przedniego.

Liczba gniazd oraz ich więźba uzależnione są od celu gospodarczego, długości okresu produkcyjne­go i docelowego składu drzewostanu. Jeżeli planu­je się gniazdowe wprowadzenie dębu na siedliska nie rokujące produkcji wartościowego surowca wówczas więźba gniazd może wynosić 8 x 8 m do 10 x 10 m, co daje 100-150 gniazd/ha. Uzyskuje się jednostkowe zmieszanie drzewostanu docelo­wego. Na siedliskach dębowych z koleją rębu 120-140 lat, więźba może wynosić od 4 x 4 m do 5 x 5 m (40050 gniazd/ha). Następstwem tej więźby jest powstanie litej dąbrowy. Wymaga to wprowadzenia domieszki pielęgnacyjnej (lipa, grab).

Na najżyźniejszych siedliskach dębowych, silnie zawilgoconych i zachwaszczających się, z koleją rębu 140 lat, więźba gniazd powinna wynosić 6 x 6 m do 7 x 7 m (200-280 gniazd/ha).

Na suchszych siedliskach lasowych, z koleją rę­bu 160-200 lat więźba gniazd może wynosić:

- 4 x 4 m do 4,5 x 4,5 m (500-625 gniazd/ha) z domieszką rzędową gatunków pielęgnacyjnych: lipy, jawora, buka lub grabu. W trakcie trzebieży re­dukuje się liczbę drzew do 1 dorodnego dębu na gnieździe. W wieku około 100 lat wybiera się do 250 drzew elitarnych, które pozostawia się jeszcze na 60-100 lat dla produkcji grubego drewna oklei­nowego.

- 6,5 x 6,5 m (250 gniazd/ha) z wypełnieniem domieszkami współprodukcyjnymi i pielęgnacyjny­mi. Domieszki hoduje się 80-100 lat a po ich usu­nięciu dorodne dęby Qeden z każdego gniazda) po­zostawia się do wieku 160-200 lat, celem produk­cji grubego drewna okleinowego.

Gniazdowe uprawy dębu w zasadzie nie wyma­gają pielęgnacji gleby. Wprowadzone domieszki mogą wymagać uwolnienia od uciążliwych chwa­stów. Czyszczenia wczesne w uprawach gniazdo­wych obejmują usunięcie szybko rosnących odrośli i nalotów miękkich gatunków liściastych (brzozy, osiki, iwy). Czyszczenia późne są wymagane tylko

w odniesieniu do normowania składu i zagęszcze­nia gatunków domieszkowych. Gniazda po wyro­śnięciu z chwastów, przygruntowych przymrozków rosną szybko i w wieku kilkunastu lat dochodzą do zwarcia. Proces ten przyspiesza domieszka natu­ralna lub celowo wprowadzona między gniazda. Na niewielkiej powierzchni biogrupy, dęby różnicująsię i w 20-letnim gnieździe wyróżnić można przeważ­nie około 5 silniejszych, dorodniejszych egzempla­rzy. Gniazd dębowych nie pielęgnuje się do wieku 25-30 lat czyli do pierwszej trzebieży selekcyjnej, kiedy to na każdym gnieździe wybiera się po 1 do­rodnym dębie a pozostałe drzewa usuwa się stop­niowo.

Dąb na gniazdach nie wymaga ochrony przed zwierzyną.

Pielęgnowanie. Dąb w porównaniu do innych krajowych gatunków drzew wymaga najstaranniej­szego pielęgnowania.

Prace pielęgnacyjne w uprawach i samosiewach dębu mają bardzo duże znaczenie. Dąb w młodo­ści jest narażony na konkurencję innej roślinności, jest niszczony przez zwierzynę (rys. 29), uszkadza­ny przez przymrozki, łatwo podlega różnym znie­kształceniom, rośnie dość powoli. Niepowodzenia przy uprawie dębu mają swe źródło w zaniedbaniu pielęgnowania.

Niezależnie od sposobu odnowienia dąb wyma­ga ochrony przed innymi gatunkami, szczególnie szybko rosnącymi. Dąb jest wrażliwy na zachwa­szczenie i dlatego uprawy z siewu wymagają syste­matycznego odchwaszczania. Ochroną przed chwastami od samego początku jest wysoka li­czebność nalotu i szybkie zwarcie. Niebezpieczne są głuszące odrośla dębów, grabów, lip i osiki oraz krzewy. Wymagają one systematycznego usuwa­nia. Gęste samosiewy i wadliwie wykonane siewy wymagają przerzedzenia. Zabieg ten jest niezbęd­ny do mocnego zakorzenienia się dębu, wykształ­cenia foremnej korony i silnego pędu. Przerzedze­nie należy traktować jako czynność selekcyjną, usuwając osobniki słabe, wadliwe i uszkodzone a pozostawiając drzewka najsilniejsze i najlepiej ukształtowane. Dęby słabo przyrastające przycina się w szyi korzeniowej, z której wyrastają później odrośla. Początkowa odległość między drzewkami w odnowieniach i siewach powinna wynosić 40-60 cm. Prawidłowo wykonane siewy i sadzenia nie wy­magają przerzedzenia.

W samosiewach należy zwrócić uwagę na wza­jemne powiązanie poszczególnych biogrup, skła­dających się z różnych gatunków. Między grupami i kępami samosiewu silnie różniącego się wzro­stem należy stworzyć łagodne przejścia przez przycięcie skrajnych drzewek przerastających sa siednią, niższą partię odnowienia: W luźnych sa­dzeniach pozbawionych domieszek pielęgnacyj­nych zachodzi potrzeba formowania poszczegól­nych dąbków słabo rosnących, zniekształconych

przez mróz i zwierzynę. Czyszczenie upraw i odno­wień naturalnych powinno być powtarzane w krót­kich odstępach czasu, nie rzadziej niż co 4 lata.

Podrosty i młodniki dębowe znoszą bardzo do­brze ocienienie boczne. Takie ocienienie sprzyja wysmukłemu wzrostowi i kształtowaniu wysokiej ja­kości drzew. Po odsłonięciu drzewka mogą się jed­nak wygiąć i położyć pod własnym ciężarem. Nadmierne rozluźnienie sprzyja rozgałęzianiu się drzew i skrzywieniom pnia. Młodnik powinien więc pozostawać pod wpływem światła górnego, a ocie­nienie boczne powinno być umiarkowane. Dlatego cięcia powinny być niezbyt silne, lecz częste. Od góry dąb powinien być odsłaniany przez usuwanie rozpieraczy oraz niepożądanych gatunków. Jedno­cześnie należy utrzymywać możliwie wysokie zwarcie w środkowej i dolnej warstwie miodnika. Czyszczenia będą dotyczyły przede wszystkim warstwy górnej młodnika. Z warstwy tej usuwa się wyraźnie wadliwe dębczaki, przede wszystkim za­powiadające się jako przyszłe rozpieracze, a na­stępnie: „dwójki", rozwidlone, guzowate, rakowate, egzemplarze z większymi uszkodzeniami mecha­nicznymi, słabo rosnące odrośle z młodych pnia­ków, źle oczyszczające się przedrosty oraz drzew­ka bardzo krzywe. Zabiegi te nie powinny prowa­dzić do bardzo silnej redukcji liczby drzew ani do zbyt raptownego odłonięcia drzew dorodniej­szych. Najczęściej stosowanym sposobem unie­szkodliwienia drzew wadliwych jest ogławianie. Warstwa ...