Mechanizm rynkowy.

Gospodarka rynkowa, rynek, mechanizm rynkowy.

W gospodarce rynkowej decydujący wpływ na alokację zasobów mają indywidualne decyzje uczestników rynku a nie decyzje administracyjne, czy też zwyczajowe, wynikające z tradycji.

rynek – proces, w którym nabywcy i sprzedawcy określają przedmiot i warunki obrotu, a więc decydują o cenach i ilościach towaru będącego przedmiotem kupna-sprzedaży. Rynek to niekoniecznie konkretne miejsce styku sprzedaży i kupna (np. sprzedaż przez internet).

mechanizm rynkowy – całokształt oddolnych procesów dostosowawczych między zgłaszającymi zapotrzebowanie a występującymi z ofertą towarową.

Teoria popytu.

Popyt to wielkość zgłaszanego zapotrzebowania na dane dobro przy każdym z poziomów cen tego dobra.

Zależność między ceną a wielkością popytu na dane dobro przedstawia krzywa popytu.

Każdy pojedynczy punkt na krzywej to wielkość popytu. Cała krzywa to ilustracja popytu.

Wielkość popytu jest to zgłaszane zapotrzebowanie na określony towar przy danej cenie tego towaru. Jest to zamiar kupna a nie zrealizowany zakup. Badamy tu jedynie popyt efektywny a więc taki, który poparty jest nabywczą siłą pieniądza. Popyt jest strumieniem ekonomicznym.

Rozmiar zgłaszanego popytu indywidualnego zależy od:

1. ceny danego dobra;
2. cen innych towarów;
3. dochodów konsumenta;
4. oczekiwań dotyczących kształtowania się przyszłych cen i dochodów;
5. gustów i upodobań konsumentów;
6. warunków naturalnych;

Popyt rynkowy jest to suma zgłaszanego popytu indywidualnego. Na jego wielkość wpływ ma także liczba ludności.

Prawo popytu mówi o odwrotnej zależności między ceną a wielkością popytu.

Zmiana ceny danego dobra powoduje ruch po krzywej popytu.

Zmiana któregoś z pozacenowych czynników (od 2 do 6) powoduje przesunięcie krzywej Efekt substytucyjny polega na tym, że spadek ceny danego dobra powoduje, że dane dobro staje się relatywnie tańsze w stosunku do swoich substytutów. Konsument „przerzuca” się zatem z droższego substytutu na tańsze dobro.

Efekt dochodowy polega na tym, że spadek ceny danego dobra powoduje, że konsument dysponując takim samym dochodem może sobie pozwolić na kupno większej ilości danego dobra.

Teoria podaży.

Podaż to zestawienie różnych wielkości ofert towarowych przy różnych poziomach ceny rynkowej.

Zależność między ceną a wielkością podaży danego dobra przedstawia krzywa podaży.

Każdy pojedynczy punkt na krzywej to wielkość podaży. Cała krzywa to ilustracja podaży.

Wielość podaży indywidualnej jest to ilość towaru oferowanego przez producenta w określonym czasie przy określonej cenie tego towaru.

Podaż rynkowa to suma podaży indywidualnej.

Prawo podaży mówi o dodatniej zależności pomiędzy ceną danego dobra a wielkością podaży.

Rozmiary podaży (oferty towarowej) zależą od:

1.      ceny danego dobra;

2.      ceny innych towarów, które producent może wytwarzać zamiast danego dobra;

3.      koszty dostaw dobra i ich zmiany;

4.      zmian kosztów dostaw produktów alternatywnych;

5.      warunków naturalnych i zdarzeń losowych (np. susza);

6.      celów firmy;

Zmiana ceny danego dobra powoduje ruch po krzywej podaży.

Zmiana któregoś z pozacenowych czynników (od 2 do 6) powoduje przesunięcie krzywej podaży.

Cena i wielkość równowagi rynkowej.

Zrównanie się wielkości popytu i podaży (punkt przecięcia się krzywych) wyznacza wielkość i cenę równowagi rynkowej.

popytu.

Przy cenie P0 wielkości popytu i podaży zrównują się przy wielkości X0. Spadek ceny do poziomu P1 powoduje powstanie nadwyżki zgłaszanego popytu nad ofertą producentów. Powstaje niedobór rynkowy. Wzrost ceny z P0 do P2 powoduje powstanie nadwyżki rynkowej.

Należy pamiętać, że rozmiary zakupów i sprzedaży są zawsze równe, co nie oznacza wcale, że gospodarka jest w stanie równowagi rynkowej.

Cena maksymalna (P1) jest to cena wyznaczana administracyjnie poniżej ceny równowagi (na skutek presji konsumentów). Efektem są niedobory towaru, koncesjonowanie, czarny rynek. Stratą dla państwa są mniejsze wpływy z podatków od przedsiębiorstw, które przy wyznaczonej cenie ograniczają produkcję danego dobra.

Cena minimalna (P2) wyznaczana jest powyżej ceny równowagi (na skutek presji producentów). Powoduje to powstanie nadwyżki rynkowej. Państwo skupuje nadwyżki towaru z rynku.

Jednostkowa nadwyżka konsumenta jest to różnica między ceną jaką konsument byłby w stanie zapłacić za daną jednostkę dobra a ceną faktycznie płaconą.

Całkowita nadwyżka konsumenta jest to suma nadwyżek uzyskanych na poszczególnych jednostkach danego dobra.

Nadwyżka producenta jest to różnica między przychodem ze sprzedaży określonej ilości dobra po obowiązującej cenie rynkowej a przychodem koniecznym do skłonienia producenta do dostarczenia tej ilości dobra.

Całkowita nadwyżka producenta jest to suma nadwyżek uzyskanych na poszczególnych jednostkach danego dobra.

Elastyczność cenowa popytu.

Elastyczność wiąże się z nazwiskiem Alfreda Marshalla.

Elastyczność cenowa popytu danego dobra (Edp) jest to relacja procentowej zmiany wielkości popytu na to dobro do procentowej zmiany jego ceny.

Elastyczność cenowa popytu mówi na o ile procent spadnie wielkość popytu na dane dobro jeżeli jego cena wzrośnie o 1%.

Dwie metody obliczania elastyczności: punktowa i łukowa.

Punktowa może być stosowana jedynie przy bardzo małych zmianach cen:

gdzie:

X1, X2 – wielkości popytu;

P1, P2 – wysokości cen.

Metoda łukowa obliczania elastyczności:

Przydatny okazuje się często następujący wzór na elastyczność cenową popytu:

Przy interpretacji wskaźnika elastyczności bierze się pod uwagę jego wartość bezwzględną.

W zależności wysokości wskaźnika wyróżnia się:

·         popyt doskonale nieelastyczny  (sztywny) –|Edp| =  0;

·         popyt nieelastyczny – 0 < |Edp| < 1;

·         popyt neutralny  – |Edp| = 1;

·         popyt elastyczny – |Edp| > 1;

·         popyt doskonale elastyczny – |Edp| = ¥;

Trzy przypadki gdy elastyczność jest stała na całej swej długości.

Metody szybkiego szacowania elastyczności dla liniowej krzywej popytu:

Elastyczność funkcji liniowej w punkcie jest to stosunek długości odcinka poniżej danego punktu do długości odcinka powyżej tego punktu.

Np. dla punktu A elastyczność cenowa popytu wynosi:

Dla nieliniowej krzywej popytu elastyczność funkcji w punkcie równa jest elastyczności stycznej do funkcji w tym punkcie.

Uwaga! Elastyczność funkcji i jej nachylenie to zupełnie inne miary.

Dla Edp < 1 procentowa zmiana wielkości popytu jest niższa niż procentowa zmiana ceny. Jeśli zatem cena spada przychody sprzedawców maleją. Wzrost cen spowoduje wzrost przychodów.

Dla Edp > 1 procentowa zmiana wielkości popytu jest wyższa niż procentowa zmiana ceny. Jeśli sprzedawca obniży cenę jego dochody wzrosną. Jeżeli podniesie cenę jego dochody spadną.

Dla Edp = 1 procentowe zmiany wielkości popytu są takie same jak procentowe zmiany ceny. Zmiana ceny nie powoduje zmiany dochodów sprzedawców. W tym punkcie przychody firmy (wydatki konsumentów) osiągają maksimum. MR = 0.

Przychód krańcowy (MR) jest to zmiana przychodu całkowitego spowodowana sprzedażą dodatkowej jednostki produkcji:

Elastyczność cenowa popytu zależy od:

1.      liczby dostępnych substytutów dobra; im więcej substytutów tym większa elastyczność (gdy cena danego dobra rośnie konsumenci łatwiej mogą się przerzucić na tańszy substytut);

2.      czasu jakim dysponuje nabywca na podjęcie decyzji o zakupie (im dłuższy tym większa elastyczność – możliwość znalezienia substytutów);

3.      udziału dobra w całkowitych wydatkach nabywcy; im udział jest większy, tym popyt jest bardziej elastyczny;

4.      skuteczności akcji reklamowej produktu; skuteczna reklama obniża elastyczność wskutek przyczynienia się do wzrostu zaufania czy przywiązania do znaku firmowego;

Elastyczność cenowa podaży.

Elastyczność cenowa podaży (Esp) jest dodatnia i mierzona jest jako relacja procentowej zmiany wielkości podaży do procentowej zmiany wysokości ceny. Zgodność kierunku zmiany ceny i wielkości podaży.

W zależności wysokości wskaźnika wyróżnia się:

·         podaż doskonale nieelastyczna  (sztywny) –|Esp| =  0;

·         podaż nieelastyczną – 0 < |Esp| < 1;

·         podaż neutralna  – |Esp| = 1;

·         podaż elastyczna – |Esp| > 1;

·         podaż doskonale elastyczna – |Esp| = ¥;

Również dwie metody obliczania elastyczności: punktowa i łukowa.

Wszystkie krzywe podaży wychodzące ze środka układu współrzędnych mają elastyczność cenową neutralną (Esp = 1).

Krzywe, które po przedłużeniu przecięłyby oś rzędnych (Y), są graficzną ilustracją podaży elastycznej cenowo (Esp>1), przy czym wraz ze wzrostem wielkości podaży, ilustrowanej daną krzywą, elastyczność cenowa maleje.

Krzywe, które po przedłużeniu przecięłyby oś odciętych (X) ilustrują podaż nieelastyczną cenowo (0 < |Esp| < 1), przy czym wraz ze wzrostem wielkości podaży ilustrowanej daną krzywą, elastyczność cenowa rośnie.

Elastyczność cenowa podaży zależy od:

1.      czasu, jakim dysponuje producent na przystosowanie się do zmienionego poziomu cen; im jest dłuższy, tym elastyczność jest większa;

2.      zachowania się kosztów produkcji wraz ze zmianą skali produkcji; jeżeli wraz ze wzrostem skali produkcji koszty szybko rosną, podaż jest mało elastyczna;

3.      podatności danego dobra na magazynowanie i od kosztów tego magazynowania;

4.      specjalizacji produkcji; im większa tym elastyczność mniejsza;

Elastyczność krzyżowa (mieszana) popytu.

Jest to relacja procentowej zmiany popytu na jedno dobro do procentowej zmiany wysokości ceny dobra innego.

Elastyczność krzyżowa dóbr komplementarnych jest ujemna, dóbr substytucyjnych – dodatnia.

Elastyczność dochodowa popytu.

Jest to relacja procentowych zmian popytu na dane dobro do procentowej zmiany wysokości dochodów realnych.

Edi > 1                            - dobro luksusowe;

0 < Edi < 1              - dobro podstawowe;

Edi < 0                            - dobro niższego rzędu;

Dobra luksusowe i dobra podstawowe to dobra normalne (Edi > 0).

Prawo Engla:

              Wraz ze wzrostem dochodu spada udział wydatków na żywność w rozchodach.