Retoryka_i_erystyka_KW.doc

Dr Stanisław Barć – Retoryka i erystyka

Konwersatorium 1                                                                                                                24.II.2001

Egzamin: ustny (3 pytania)

Dopuszczalna 1 nieobecność

Retoryka i erystyka – uczy jak rozumować, dowodzić, argumentować i wyrażać to skutecznie poprzez język.

·         Arystoteles – Endoksa – podstawa to prawdopodobieństwo

·         Friedrich (Kapppa???) – naukowe jest to, co jest udowodnione

·         Pierwszy podręcznik erystyki i retoryki – V wiek p.n.e

·         78 sposobów przemawiania. Po co? 1) żeby nie dać się zmanipulować; 2) żeby się posłużyć tą wiedzą.

·         20 zasad erystycznych

·         21 obowiązków przewodniczącego sporów

·         Jak budować przemówienie (28 cech)

·         9 poziomów tekstów propagandowych

Lektura:

·         Artur Schopenhauer – „Erystyka czyli sztuka prowadzenia sporów”

·         Teczka

Temat: Problematyka przekonań.

Zbiór przekonań – to światopogląd.

czym jest to, co jest dla nas najistotniejsze, a trudno uchwytne. Psychologia, filozofia, pedagogika, prakseologia, logika, retoryka i erystyka – tym się zajmuje.

1. logiczne rozumowanie
2. doświadczenie

Thomas Hobbes

Powiada, że istnieją dwa rodzaje skutków rozumowania: tzn. wiedza i przekonanie.

Wiedza – to rozumowanie oparte na danych sprawdzonych empirycznie.

Przekonanie – jest to rozumowanie oparte na innych podstawach, głównie na intuicji.

              Przecięcie w danym miejscu łańcucha rozumowania pozwala odkryć przypuszczenie i wątpienie. Są to zmienne dostatecznie nieuzasadnione przekonania. Natomiast ostateczny rezultat procesu rozumowania wyrażony w sądach to ostateczne przekonanie powstałe na drodze poszukiwania prawdy.

              Przekonania są zjawiskiem nieodłącznie towarzyszącym procesowi poznawczemu, tzn. jest to pewien etap lub stopień poznania. Przekonanie o słuszności czegoś może być skutkiem tylko własnego procesu rozumowania. Oparcie własnego zdania na autorytecie innej osoby to przeświadczenie lub wiara. Wówczas sąd dotyczy nie tyle ile rzeczy ile osoby. Przeświadczenie zawiera w sobie jakby dwa przekonania, tzn. o autorytawności osoby i o słuszności tego, co ona mówi. W ocenie każdego człowieka, jego własne przekonania są zawsze prawdziwe czy słuszne, niezależnie od tego, czy są one obiektywnie zgodne z prawdą, czy nonsensowne.

Wątpliwości:

Celowość rozróżnienia wiedzy i przekonania – jest to rozróżnienie sztuczne. Wiedza jest składnikiem przekonania – nie o wszystkim muszę być przekonany. Zjawisko modalności – w różnym stopniu mogę być o czymś przekonany.

David Hume

              stwierdza, że przekonanie jest to określony sposób myślowego ujęcia rzeczy lub zjawiska wyrażającym pewny stosunek idei do impresji.

Impresja – to wrażenie zmysłowe.

Idea – jest to odbicie wrażenia zmysłowego w moim myśleniu rozumowaniu.

Inne źródło przekonania proponuje Hume.

Człowiek może być przekonany tylko o tym, co bezpośrednio widzi, doznaje, czuje. Przekonania powstają tylko na drodze doświadczenia.

Jeśli chcę kogoś przekonać, muszę poznać źródła jego przekonań.

Immanuel Kant

przekonanie jest to uważanie czegoś za prawdę z tym, że winno się ono opierać na podstawach obiektywnych. Kryterium prawdziwości jest zgodność z przedmiotem przekonania. Jeśli przekonanie ma charakter tylko podmiotowy, a więc opiera się wyłącznie na subiektywnych podstawach, to taki stan Kant nazywa wmówieniem. Jest to tylko pozór prawdy.

Kant rozróżnia 3 stopnie uważania czegoś za prawdę (3 stopnie modalności):

1. mniemanie – tzn. uważanie czegoś za prawdę ze świadomością, że jest ono nie wystarczające ani przedmiotowo ani podmiotowo
2. wiara – jest to uważanie czegoś za prawdę, które jest podmiotowo wystarczające ale zarazem nie wystarczające przedmiotowo
3. wiedza – to uważanie za prawdę wystarczające zarówno przedmiotowo jak i podmiotowo.

Epistemologia -  nauka o poznaniu. Proces rozumowania: podmiot poznającyèprzedmiotèproces poznawania.

              Nie wystarczające przedmiotowo – nie jestem w stanie udowodnić tego na pewno.

Tym trzem stopniom uważania czegoś za prawdę odpowiadają 3 rodzaje sądów, zwane funkcjami modalności:

1. sądy problematyczne – w których stwierdzenie lub przeczenie przyjmuje się jedynie za możliwe (np. Yeti)
2. sądy asertoryczne – to takie, które uważa się za rzeczywiste czyli prawdziwe
3. sądy apodyktyczne – które uważa się za konieczne (sąd konieczny to taki, który musi się przydarzyć – np. że umrzemy).

PRZECZYTAĆ:

1. Tadeusz Szaciło – „Przekonania” – rozdział Istota przekonań
2. Adam Stefaniak – „Kształtowanie przekonań organów orzekających w postępowaniu cywilnym” – rozdz. I Erystyka jako dziedzina wiedzy – s. 6-14; rozdz. II – spór –          s. 15-23
3. Artur Szopenhauer – Erystyka czyli sztuka przemawiania: a) co to jest dialektyka erystyczna – s. 28; 

·         co to jest dialektyka erystyczna – s. 28

·         drogi przekonywania – 2 drogi – bezpośrednia i pośrednia (2 metody)

Konwersatorium 2                                                                                                                 03.III.2001

Kant – przekonanie jest stanem intelektualnym – jednak być tak nie musi, bo są przekonania, które nie są oparte na rozumowaniu.

Hegel

Przekonanie jest to subiektywna refleksja , wewnętrzne nastawienie, poczucie słuszności czegoś. Słuszność przekonań wyraża się w ich tożsamości z samowiedzą, a nie w zgodności z rzeczywistością. To wewnętrzne nastawienie czyli przekonanie musi być podporządkowane jakiejś nadrzędnej idei – są nią interesy i myśl państwowa.

              Zatem przekonanie to wewnętrzna wola istnienia prawa nakazującego rezygnację z wszelkich indywidualnych poglądów sprzecznych z substancjalną istotą państwa.

              Przekonania są subiektywne – każdy ma inny światopogląd, mentalność, osobowość itp. – opinie każdego z ludzi na ten sam temat będą się różniły.

              Przekonanie wg Hegla musi być czemuś podporządkowane. Nie każda idea państwa jest zgodna z przekonaniami człowieka (?????????). Hegel nie ma racji, że trzeba się poddać każdej idei państwa.

B. Roussell

1. przekonanie w sensie ogólnym jest to stosunek umysłu do kilku rzeczy różnych od niego [rzeczywistość istnieje niezależnie od mojego umysłu].
2. sens węższy – przekonanie to pewna forma słów powiązanych z jakimś jednym uczuciem spośród szeregu rodzajów.

Język jest w stanie wyrazić uczucia. Drugie stanowisko – język jest tylko metaforą.

Subiektywność w mowie jest tylko umowna.

èPrzekonanie jest procesem, na drodze poznania powstają różne uczucia – które przybierają postać oddzielające wartość emocjonalną od uczuciowej – i zwycięża jedno uczucie – np. kicz

3. w ujęciu prakseologicznym – jest to cecha działania. Wierzymy w pewne zdarzenia o ile zmierzając do wyniku dla którego to zdarzenie jest istotne (ważne, znaczące) postępujemy zawsze w taki sposób by ten wynik osiągnąć w przypadku kiedy to zdarzenie jest prawdziwe, choć możemy go nie osiągnąć w przypadku, gdy zdarzenie to jest fałszywe.

            Będę skutecznie działał, jeśli przyjmę poprawną (właściwą) postawę i odpowiednie metody.

Kazimierz Ajnkiewicz

Przekonanie jest to przeświadczenie, o słuszności głoszonych sądów.

Tadeusz Kotarbiński

Przekonanie to stosunek do wypowiadanych zdań, ale taki stosunek, w którym wyraża się pewność czy przeświadczenie, że zdanie to jest słuszne.

è KONCEPCJA PSYCHOLOGICZNA

Wł. Witwicki

uważa, że przekonanie to fakt psychiczny uznawania bądź nieuznawania rzeczywistości jakiegoś przedmiotu czyli potwierdzenie bądź zaprzeczenie realności istnienia.

              NIE MA RACJI - coś może istnieć jako marzenie.

è PEDAGODZY

Bolesław Hornowski

przekonanie jest to sąd wartościujący. Jest to taki sąd, w którym wyrażamy ważność                    i znaczenie rzeczy i zjawisk, poglądów i teorii, zasad i ocen naszego postępowania, ewentualne emocjonalne ustosunkowanie się do otaczającego nas świata. Zatem przekonanie zawiera w sobie proces poznawczy i proces emocjonalny.

Wincenty Okoń

przekonania to wiadomości połączone z uczuciami i procesami wolicjonalnymi. Są to takie wiadomości, które stanowią wytyczne naszego postępowania.

Zygmunt Mysłakowski

przekonania składają się z prawdy obiektywnej lub wiedzy prawdopodobnej, przeświadczenia prawdziwościowego, rozumianego jako wyraz wewnętrznej aprobaty dla wiedzy obiektywnej lub prawdopodobnej i zgodności z praktyką życiową podmiotu.

Eugeniusz Kuszko

przekonanie to taki pogląd który człowiek wewnętrznie i dobrowolnie uznaje za słuszny.

Psychologowie rosyjscy

przekonanie to iloczyn wiedzy, uczuć i doświadczenia.

T. Szaciło

przekonanie to intelektualny stan pewności, co do słuszności lub realności poglądu na określony temat.

Wady: 1) nie musi być to stan realności; 2) nie uwzględnia kategorii prawdziwości.

6 sposobów rozumienia prawdy (teorie prawdy):

1. koncepcja klasyczna (logicy) – Arystoteles: veritas est adaequatio rei et intellectus – prawda jest to zgodność rzeczy i myśli (dosłownie). Rozumienie właściwe: prawdziwość jest własnością tylko tych sądów, które dają nam wierne odbicie obiektywnie istniejącej rzeczywistości.
2. teoria konwencjonalistyczna (od umowy) – prawdą jest to, co przyjęło się nią nazywać zgodnie z umową. Dwa stanowiska:

a)      E. Le Roy – rozumiał konwencjonalizm w sposób skrajny – polegał na tym, że z prawdą będziemy mieli do czynienia wtedy, kiedy wszystko będzie umówione.

b)     H. Poincare – konwencjonalizm umiarkowany – powinniśmy się umawiać odnośnie kwestii będących przedmiotem kontrowersji.

3.      koncepcja pragmatystyczna – prawdą jest to, co jest zgodne z dążeniami człowieka, co jest mu użyteczne, zapewnia powodzenie itp. Wierzenia religijne są prawdziwe w tym sensie, że okazują się jakoś potrzebne człowiekowi. Prawda bowiem sprawdza się poprzez swoje konsekwencje polityczne.

Pewnym wariantem pragmatyzmu jest ujmowanie prawdy jako ekonomii myślenia. Ten sąd jest prawdziwy, który jest w jakiś sposób oszczędny – prawdziwa jest równoważność masy i energii Einsteina, ponieważ wyraża ten stosunek w sposób bardziej ekonomiczny niż wzory innych fizyków.

4.      koherencyjna (çwewnętrzna zgodność) teoria prawdy G. W. Libniz’a – wg niego prawda jest to zgodność twierdzeń między sobą a przede wszystkim zgodność twierdzeń z danym systemem, w ramach którego funkcjonują – np. twierdzenie że suma kątów w trójkącie ma więcej niż 180°, 180° lub mniej niż 180° - każde z osobna może być prawdziwe w zależności od tego, w jakim systemie będzie ono umieszczone – w geometrii Euklidesa, Rhiemana czy Łobaczewskiego.

5.      koncepcja personalistyczna (substancjonalistyczna) - dla osoby religijnej jedyną prawdą substancjalną jest Bóg. Chrystus powiedział: jam jest droga, prawda i żywot. Dla wierzących jednym z kryteriów prawdy jest źródło – to jest prawdziwe, co Bóg podaje do wierzenia, przez księgi objawione, tradycję i Kościół przez niego powołany.

6.      teoria oczywistości- KARTEZJUSZ – sądem prawdziwym możemy nazwać taki sąd, który jest oczywisty.

Przez oczywistość należy tu rozumieć albo stan psychiczny wyrażający pełną aprobatę intelektualną i emocjonalną dla wypowiadanego sądu albo też rozumieć ją w sposób logiczny tj. stan w którym uznany na mocy reguł logicznych sąd nie może być zanegowany bez jednoczesnego negowania owych reguł tzn. bez popadania w sprzeczność.

Przekonanie – jest to subiektywne przeświadczenie lub pewność co do prawdziwości czegoś.

Składniki, źródła i determinanty przekonania:

1.      wiedza

2.      uczucia

3.      doświadczenie

4.      intuicja

5.      wola

6.      wyobrażenie

7.      sen

8.      halucynacja

9.      marzenie

10.  rozumowanie

11.  autorytet

12.  osobowość

13.  wzorce i uwarunkowania socjokulturowe (są to np. warunki w jakich się wychowujemy, różnice kulturowe itp.).

Rodzaje przekonań

3 klasyfikacje:

1) Wł. Witwicki – dzieli na:

a)      aktualne – to takie, które oparte są na bezpośrednich wrażeniach zmysłowych

b)     potencjalne – to cały zasób zdobytej i aktualnie zachowywanej wiedzy w formie poglądów i zasad, postaw naukowych, życiowych i społecznych.

2) T. Czeżowski – 4 rodzaje przekonań:

a)      apodyktyczne – przekonania, poprzez które poznajemy podstawowe twierdzenia ontologiczne (çdot. bytu) o charakterze apodyktycznym.

b)     introspekcyjne – wynikają z bezpośredniego przekonania introspekcyjnego (wiem         co czuję i myślę)

c)      zmysłowe – powstają na tle żywego spostrzegania konkretnych faktów (przez                  5 zmysłów)

d)     demonstratywne – to takie przekonania, których oczywistość wynika logicznie               z innych przekonań oczywistych.

3) T. Szaciło – 4 rodzaje przekonań:

a)      racjonalne – źródłem jest poprawne rozumowanie zgodne z regułami logiki i specyfiką przedmiotu którego ono dotyczy; wynika z doświadczenia; oparcie na wiedzy ekspertów

b)     irracjonalne – źródłem są przesądy, zabobony, wierzenia religijne

c)      silne – dot. zjawisk często występujących – kryterium jest prawdopodobieństwo występowania faktów lub zjawisk oraz ich skutków

d)     słabe – stany nierozpoznane, sporadyczne - kryterium jest prawdopodobieństwo występowania faktów lub zjawisk oraz ich skutków

Supozycje – stan przejściowy miedzy przekonaniem na „tak” i „nie” – skład: przypuszczenia i wątpienia.

Funkcje przekonań:

1. funkcja kierownicza – przekonania ukierunkowują nasze zachowania, postawy, działania. Są podstawą podejmowania decyzji, stanowią motywację i cel dla decyzji.
2. funkcja wartościująca (porządkująca) – przekonania to nasz prywatny zespół aksjologiczny.
3. funkcja wyjaśniająca – każdy nowy wycinek rzeczywistości poznajemy wykorzystując już posiadane przekonania i wiedzę.
4. funkcja kontrolna – dwa aspekty:

a)      zgodność nowych spostrzeżeń z dotychczasowymi przekonaniami

b)...