P. Lejeune Pakt autobiograficzny
- autobiografia – retrospektywna opowieść prozą, gdzie rzeczywista osoba przedstawia swoje losy w jednostkowym aspekcie i ze szczególnym uwzględnieniem historii osobowości.
4 warunki autobiografii:
1) forma językowa – a) opowieść, b) proza;
2) temat – losy jednostki, historia osobowości;
3) sytuacja autora – tożsamość autora z narratorem;
4) status narratora –
a) tożsamość narratora z głównym bohaterem,
b) retrospektywna wizja opowiadania.
Pamiętnik nie ma 2, biografia 4a, powieść pierwszoosobowa nie ma 3, poemat autobiograficzny – 1b, dziennik intymny 4b, autoportret, esej 1a i 4b. Muszą być spełnione zawsze 3 i 4a.
- tożsamość narratora i głównego bohatera – najczęściej przez I osobę (Genette: narracja autodiegetyczna). Jeśli I osobowy narrator nie jest tożsamy z głosem bohatera – to narracja homodiegetyczna;
- w I osobie (Benveniste) – I osoba to 2 poziomy – 1) poziom odniesienia – zaimki osobowe mają odniesienie w procesie mówienia dopiero, 2) poziom wypowiedzi. Zaimki komunikują tożsamość podmiotu językowego z gramatycznym podmiotem wypowiedzi.
W 2 typach sytuacji jest utrudniona identyfikacja podmiotu:
- cytat – w piśmie są myślniki, cudzysłowy. W mowie – tylko intonacja;
- ustne porozumienie na odległość (telefon, ciemne pomieszczenie – „kto tam jest?” „ja” „jaki ja?”);
- definicja autobiografii musi wychodzić od imienia własnego. Istnienie autora streszcza się w nazwisku. Jest autor osobą społecznie odpowiedzialną. Jest na pograniczu między tekstem a rzeczywistością. Prawdziwy autor rodzi się dopiero z napisaniem drugiej książki – bo wtedy konstytuuje się przestrzeń autobiograficzna;
- nie ma autobiografii pisanej pod pseudonimem. Autobiografia wymaga afirmacji tożsamości na poziomie aktu wypowiadania, a wtórnie – podobieństwa na poziomie wypowiedzi;szx
- powieść autobiograficzna – czytelnik postuluje tożsamość autora i bohatera, autor neguje / nie potwierdza tożsamości – brak tu paktu autobiograficznego;
- wszystkie formy paktu autobiograficznego wiąże podpis. Czytelnik nie może poddać w wątpliwość tożsamości. Kwestia wierności / podobieństwa zależy od kwestii autentyczności.
Sygnały identyczności:
NIEJAWNE:
- przez użycie tytułu;
- w początkowych partiach tekstu narrator tak się zachowuje, że czytelnik identyfikuje go z autorem;
JAWNE:
- narrator – ma to samo nazwisko, co autor;
- tożsamość to nie podobieństwo. To fakt (uznany lub nie), bezpośrednio uchwytny na poziomie aktu wypowiadania. Podobieństwo – relacja na płaszczyźnie wypowiedzi. Tożsamość ustala się na podstawie narratora, autora i bohatera. W podobieństwie jest jeszcze jeden element – dla podmiotu wypowiedzi;
- biografia, autobiografia – utwory referencjalne;
- model – fragment rzeczywistości, do którego wypowiedź ma być podobna. Podobieństwo realizuje się w 2 poziomach – 1) oparty na kryterium dokładności – w odniesieniu do elementów opowiadania, 2) na kryterium wierności – w odniesieniu do całości. Dokładność – dotyczy informacji, wierność – znaczenia;
- w biografii – identyczność nad podobieństwem. W autobiografii – odwrotnie;
- wypadek graniczny dla tożsamości – fałszerstwo. Dla podobieństwa – mitomania;
- przestrzeń autobiograficzna – autobiografii brakuje złożoności i niedookreślenia, powieści – dokładności i wierności;
- gatunek autobiograficzny jest gatunkiem umownym. Wynika z kontraktu między autorem i czytelnikiem;
- autobiografia – styl lektury i odmiana pisarstwa, zmienny historycznie produkt obustronnej umowy;
- historia tekstów autobiograficznych – historia ich odczytywania;
- autobiografia ma być definiowana nie przez podobieństwo z realną osobą, a przez styl lektury.
krajanka29