Wellek, Warren: Sposób istnienia dzieła literackiego
Czym jest literackie dzieło sztuki?
- artefaktem (atrament na papierze na przykład) – nie, bo jest też literatura mówiona, pieśń ocaleje nawet po zniszczeniu rękopisu; przy takim rozumieniu dzieła literackiego różne wydania tworzyłyby nowe dzieła. Ale np. ideogramy są ważne w poezji chińskiej, czasem są ważne sposoby zapisu (kalambury, układ stroficzny, akapity);
- szeregiem dźwięków – ale każde głośne czytanie to tylko wykonanie, każde odtworzenie poematu jest czymś więcej, bo zawiera elementy zewnętrzne w stosunku do poematu; czytanie poematu nie jest poematem, bo można wykonać jeden tekst na różne sposoby;
- osobistym doświadczeniem czytelnika – poemat identyczny ze stanem psychicznym. Ale to też niewystarczające – bo jest zabarwione naszym nastrojem, przygotowaniem. Można odkrywać nowe szczegóły za następnym czytaniem;
- doświadczeniem zachodzącym u autora – ale po stworzeniu autor może czytać tekst na nowo – ryzykuje wtedy pomyłki i niewłaściwe interpretacje, poza tym nie znamy intencji autora.
s. 193: Dzieło literackie jest sumą wszystkich minionych i możliwych doświadczeń, których przedmiotem jest dany poemat (…). Poemat istnieje w stanie duszy czytelnika, pomnożonym przez nieskończoność.
Poemat nie jest doświadczeniem, ani sumą doświadczeń, lecz potencjalną przyczyną doświadczeń; jest strukturą norm, realizowanych częściowo przez czytelnika. Normy to pewien system warstw. Warstwy te wyodrębnił Ingarden:
- warstwa brzmień słownych – to nie dźwięk słów (a np. eufonia, rytm, metrum);
- warstwa znaczeniowa – każde słowo ma znaczenie, tworzy nowe jednostki, połączenia składniowe i zdania;
- warstwa przedmiotów przedstawionych, świat powieściopisarza, postaci, tło;
- warstwa jakości metafizycznych (wzniosłość, tragizm, groza, świętość), podsuwanych nam do kontemplacji.
W językoznawstwie jest podział na langue (zbiór konwencji i norm) i parole – dzieło literackie jest odpowiednikiem systemu językowego. Dzieło literackie może być przedmiotem doświadczenia, jest dostępne za pośrednictwem doświadczenia indywidualnego, ale nie jest tożsame z doświadczeniem. Różni się od przedmiotów idealnych (to dzieło literackie) tym, że dostęp do niego jest możliwy przez empiryczną część jego struktury, ma „życie” – powstaje, zmienia się, może zginąć, przechodzi rozwój, na który składa się szereg konkretyzacji.
s. 201: Dzieło literackie (…) jest systemem norm zawartych w tworach idealnych, które mają charakter intersubiektywny.
Nie można oddzielić pojęcia wartości od dzieła literackiego – nierozłączne są trzy terminy – struktura, znak i wartość.
krajanka29