Wsp2.doc

!!!!!!!!!!Współczesne systemy polityczne!!!!!!!!

!!Notatki własne i zebrane!!

SYSTEM POLITYCZNY – składa się z 3 elementów:

1)                   Ogół organów władzy publicznej (aparat państwowy lub system organów państwowych) + samorządy,

2)                   Partie polityczne i organizacje polityczne (grupy nacisku, grupy interesu) np. związki zawodowe,

3)                   Normy i zasady regulujące ich wzajemne stosunki (między elementami systemu politycznego) np. prezydent RP i partia polityczna.

SYSTEM USTROJOWY = 1+3-2= ogół organów władzy w państwie oraz zasady i normy regulujące stosunki.

Klasyfikacje systemów politycznych:

a)    ZE WZGLĘDU NA REŻIM POLITYCZNY (sposoby sprawowania władzy, środki i metody jakimi posługuje się władza w stosunku do obywateli) wyróżniamy:

·            demokratyczne – wybór i kontrola władzy,

·            niedemokratyczne – wybór i kontrola są ograniczone lub ich w ogóle nie ma, (wyróżniamy tu totalitarne – wszechogarniająca ideologia, autorytarne – ograniczony).

b)    ZE WZGLĘDU NA CHARAKTER GŁOWY PAŃSTWA wyróżniamy:

·            monarchie – wyróżniamy: absolutna do XVIII wieku, konstytucyjna XIX, parlamentarna w Europie,

·            republiki – głową państwa jest prezydent pochodzący z wyborów,

c)     ZE WZGLĘDU NA SYSTEM RZĄDÓW (system rządów to wzajemne stosunki między władzą wykonawczą a ustawodawczą) wyróżniamy:

·            prezydencki,

·            parlamentarny,

·            półprezydencki,

·            parlamentarno – komitetowy,

d)    ZE WZGLĘDU NA USTRÓJ TERYTORIALNY wyróżniamy:

·            unitarne – jednolite wewnętrznie,

·            złożone (federacje lub konfederacje), w państwie federalnym kompetencje władz centralnych są wyliczone w konstytucji i przyjęta jest zasada domniemania kompetencji dla władz lokalnych np. Niemcy, Rosja, USA, Szwajcaria, Belgia. Konfederacja to luźny związek państw – Wspólnota Brytyjska.

Demokracja klasyczna – synonim praw i wolności obywatelskich. Demokracja jest to system polityczny w którym władze sprawuje lud pośrednio lub bezpośrednio i w którym są zagwarantowane praw i wolności obywateli.

Partie polityczne mogą powstawać i działać swobodnie. Jest to fundamentalna zasada. Współcześnie politolodzy odwołują się do konkretów, wśród procedur najważniejszą jest procedura wyborów (Joseph Schumpeter). Przeprowadzane regularnie, dopuszcza jak najszerszą liczba obywateli, 4 przymiotniki zgodne z demokracją. Inne procedury:

·            wolność tworzenia stowarzyszeń i ich działania,

·            wolność mediów, tworzenia należnych dostępów do źródła informacji,

·            kontrolowanie władzy.

Zasada suwerenności narodu – władza suwerenna to najwyższa, to ostatecznie decydująca. Obecnie powszechnie przyjmowana poza Wielką Brytania (suwerenność parlamentu). Lud to suma poszczególnych jednostek. Naród to pojęcie abstrakcyjne – czy suwerenność ludzi czy narodu? Tam gdzie państwo było rozbite to przyjmuje się naród.

Naród może sprawować władze poprzez:

·            demokracja pośrednia (wybory),

·            demokracja bezpośrednia (referendum, inicjatywa ludowa, plebiscyt, Zgromadzenie Narodowe, Veto narodowe).

Referendum – głosowanie ludowe dotyczy określonej polityki rozstrzygnięcia. Może być filarem ustroju (Szwajcaria) lub jednym z instrumentów (referendum nie ma w USA i Niemczech). Zarządzone przez głowę państwa lub parlament, lub na wniosek lub bez wniosku. Referendum może być: ustawodawcze (w sprawie ustawy), konstytucyjne (w sprawie konstytucji), lokalne, ogólnopaństwowe, wiążące (stanowiące), opiniodawcze.

Inicjatywa ludowa – prawo konstytucyjne określonej grupy do wystąpienia do parlamentu z projektem ustawy, tj. ludowa inicjatywa ustawodawcza lub zmiany konstytucji tj. ludowa inicjatywa konstytucyjna. Występuje w Włoszech, Hiszpanii, Polska, Litwa, Węgry – ustawodawcza, Wł, Szwajcaria – konstytucyjna. Obywatelom łatwiej korzystać z ciał pośredniczących np. partie polityczne.

Veto ludowe – sprzeciw obywateli w stosunku do decyzji władzy lub poczynaniami władzy. Na Ukrainie jest obecnie veto ludowe. Np. manifestacje, wiece, strajki. Jest w Niemczech i Czechach – prawo do oporu.

Plebiscyt – nie jest instytucją prawa konstytucyjnego tylko prawa międzynarodowego, głosowanie dotyczące ziem, ich przynależności. W doktrynie prawa konstytucyjnego mówi się o plebiscytarnym charakterze tzn. ludzie masowo poszli do wyborów, masowo opowiedzieli się za konkretną opcją i należy dodać, jeszcze emocje, np. 04.06.1989 roku wybory Solidarność, wybory w państwach socjalistycznych, IX 1958 referendum dotyczące przyjęcia nowej konstytucji we Francji.

Zgromadzenie Narodowe – demokracja ateńska, decyduje ciało złożone z wszystkich uprawnionych obywateli.

ZASADA PRZEDSTAWICIELSTWA – reguluje stosunki między wybranymi a wyborcami. Rodzaje mandatu:

·            imperatywny – związany, wybrany jest związany wolą i głosuje tak jak jego wyborcy sobie tego życzą. Jest tylko w II izbie parlamentu niemieckiego – BUDESRAT.

·            wolny – poseł, deputowany z momentem wyborów odrywa się od wyborcy, reprezentuje naród zgodnie z własnym sumieniem, ale jest dyscyplina partyjna, są też inne czynniki, które wpływają na głosowanie np. wielki człowiek (np. Józef Piłsudski).

Jak głosują obywatele wybierając określone partie??

Decyzje powinny być optymalne, odpowiedzialna, legalna, racjonalna. Obywatel powinien kierować się programem partii. Do czynników wpływających na wybory dokonywane przez obywateli:

·            sytuacja społeczno – socjologiczna,

·            religia,

·            tradycja i wychowanie,

·            kampania wyborcza,

·            efekt kuli śnieżnej.

W określonej sytuacji:

·            gdy są wybory w dwóch turach to w 1 ludzie wybierają a w drugiej eliminują,

·            gdy są wybory proporcjonalne ale z progiem wyborczym, to jeżeli nasza partia nie osiąga tego progu to nie oddajemy na nią głosu ale przerzucamy na inną podobną partię (teoria głosu skutecznego) np. UW w ostatnich wyborach,

·            gdy jest system większościowy w jednej turze to też działa głos skuteczny.

Prawo wyborcze wiąże się z zasadą reprezentacji. Musi charakteryzować się:

·            powszechne,

·            równe,

·            głosowanie tajne,

·            bezpośrednie – głosuje się na tego kandydata który kandyduje na dany urząd – muszą być do I izby parlamentu.

Cechy procesu wyborczego:

·            zgłaszanie kandydatów –proces wyborczy jest procesem partyjnym ale teoretycznie też grupy wyborców,

·            głosowanie – głosuje się albo na listę (na partię), albo imiennie (konkretny kandydat wybory większościowe), albo charakter mieszany (do Sejmu)

·            ustalanie wyników – wyróżniamy system proporcjonalne, większościowe, mieszane. System większościowy – 1 mandat otrzymuje ten kandydat który uzyskał większą liczbę główną. Większość może być względna lub bezwzględna (50%+1 głosów). System większości względnej – charakterystyczny dla państw anglosaskich. System większości bezwzględnej – system V Republiki Francuskiej – między turami są porozumienia wyborcze. System większościowy sprawia, że do parlamentu wchodzi kilka partii (mała ilość) – co daje możliwość stworzenia stabilnego rządu, np. WB są 2 partie które mają realne szanse zdobycie miejsca w parlamencie. System większościowy nie jest sprawiedliwy. System proporcjonalny – w wielomandatowych okręgach wyborczych, mandaty rozdzielane proporcjonalnie między partie (listy) w zależności od oddanych na tę listę głosów. Obecnie do systemu proporcjonalnego wprowadza się klauzulę zaporową, albo progi wyborcze aby eliminować partie małe i stworzyć stabilny rząd (zwykle 4-5%). System stosowany w Szwecji, Norwegii, Holandii, Hiszpanii, Danii, Polsce do Sejmu, Szwajcaria). system proporcjonalny jest sprawiedliwszy, korelujący w zasadą pluralizmu, powoduje wielopartyjność parlamentu, parlament jest rozdrobniony.

ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU – odnosi się do konstytucji, konstytucja jest nadrzędnym aktem prawnym w państwie, obejmująca podstawy ustroju państwa ora prawa i wolności obywateli. Konstytucja jest aktem uchwalanym i zmienianym w szczególny sposób.

Konstytucje –jej cechy:

·            szczególny tryb stanowienia i zmiany – konstytucja powinna być uchwalona przez parlament, często ma charakter konstytuanty (w Polsce zwykły) czyli parlament jest po to tylko by uchwalić konstytucję, konstytucja ma być też przyjęta przez obywateli w drodze referendum,

·            szczególna nazwa – tylko jeden akt może nazwany jako Konstytucja, ale np. w Niemczech – ustawa zasadnicza,

·            szczególna treść – żeby była konstytucją pełną musi mieć pewne elementy: musi zawierać podstawy ustroju czyli zasady ustroju państwa, wskazanie naczelnych organów państwowych, ich sposób wyboru i kompetencje,

·            najwyższa moc prawna – stosunek norm do siebie, w hierarchicznym systemie praw, z konstytucją muszą być zgodne wszystkie pozostałe akty, nie mogą być nią sprzeczne,

·            moc obowiązująca – stosunek normy do adresata albo obaw i trzeba przestrzegać, albo nie. Moc obowiązująca wszystkich aktów jest taka sama.

RODZAJE KONSTYTUCJONALIZMU:

·            pisane, niepisane (WB),

·            ujęcie materialne (treść konstytucji, regulacje konstytucyjne) i formalne (forma konstytucyjna, artykuły),

·            pełne (zawierają wszystkie niezbędne sprawy które muszą być w konstytucji regulowane) i niepełne (małe),

·            proste (konstytucja to jeden akt np. Polska, Niemcy, Wły, Szwajcaria) i złożone (kilka aktów np. Szwecja).

ZASADA PODZIAŁU WŁADZY:

Stworzył ją Monteskiusz. Co było jego celem? Uważał, że ustrój WB był najlepszy, a celem najważniejszym była wolność dla obywateli. Postulował:

·            podział funkcjonalny władzy (władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza),

·            podział organizacyjny (przydzielenie do funkcji organu),

·            pomiędzy władzami ma obowiązywać system wzajemnej kontroli, hamulców i zabezpieczeń,

·            względna równowaga między władzami.

Pomiędzy władzami mogą być ustanowione:

·            izolacja – brak powiązań pomiędzy władzami (Francja w czasie rewolucji – dyrektoriaty),

·            separacja – oddzielenie władz od siebie, ustanowienie powiązań (USA),

·            współpraca – nałożenie się na siebie władz (ustawodawcza i wykonawcza).

Pluralizm polityczny – różnorodność, ludzie się różnią między sobą, tworzenie płaszczyzny politycznej to swoboda i wolność działania partii politycznych uczestniczących w procesie wyborczym i sprawowaniu władzy.

ZASADA PAŃSTWA PRAWA.

Powstała w Niemczech, polega na tym, że w państwie rządzi prawo, ale nie każde tylko demokratyczne. Na tą zasadę składa się:

·            zasada związania państwa prawem, lub zasada legalności, organy państwa mają bezwzględnie przestrzegać prawa,

·            zasada prawno – naturalna teoria prawa – prawo jest fenomenem społecznym, istnieje ono w naturze a rolą ustawodawcy jest to prawo odkrywać,

·            w państwach prawa muszą być ustanowione instytucje stojące na straży prawa, gwarantujące przestrzeganie prawa (zażalenia, odwołania, skargi, petycje), np. sądy, trybunał konstytucyjny, OMBUDSMAN – rzecznik praw obywatelskich.

ZASADA WIĘKSZOŚCI.

Demokracja to rządy większości przy zachowaniu praw mniejszości. Wyeksponowanie pozycji opozycji. W strategicznych decyzjach państwowych uczestniczy opozycja.

Większość jest obecnie procedurą: większością podejmowane są następujące decyzje:

·            wybór reprezentantów (większościowy system wyborczy),

·            stanowienie prawa w parlamencie,

większość kwalifikowana (⅔, 3/5):

większość bezwzględna,

większość zwykła.

SYSTEMY RZĄDÓW

System rządów – modele wzajemnych relacji między władzą ustawodawczą a wykonawczą, władza sądownicza jest władza odrębną, niezależną od innych władz.

SYSTEM Prezydencki – tylko w USA! – 1787 roku – konstytucja jest on wymagający, silne organy władzy centralnej silni obywatele (społeczeństwo). Władza jest podzielona nie tylko między organy centralne ale i między centralną a lokalną (pionowo i poziomo). Zasady systemu prezydenckiego:

·            prezydent jest jednym organem władzy wykonawczej, nieformalny rząd składający się z sekretarzy (13) jest podporządkowany prezydentowi, rząd jest wykonawcą poleceń prezydenta,

·            prezydent, kongres pochodzą z odrębnych wyborów powszechnych (dysponują podobną legitymacją).

·            Zasada separacji – maksymalne oddzielenie od siebie władzy wykonawczej i władzy ustawodawczej (kongresu) przejawia się w:

Ø       prezydent nie może rozwiązać Kongresu, Kongres nie może odwołać prezydenta z przyczyn politycznych,

Ø       zasada niepołączalności władzy w Kongresie i władzy wykonawczej,

·            zasada separacji została przełamana i przyjęte zostały powiązane, pomiędzy władzami np. impeachment (forma pociągania do odpowiedzialności prezydenta), veto prezydenta, potrzebna rada i zgoda Senatu przy nominacji prezydenta.

SYSTEM PARLAMENTARNO (parlamentarno – gabinetowy).

To system brytyjski, Wły, Hiszpania, Dania, Szwecja, Norwegia, Polska, Czechy, Węgry, Kanada.

Cechy:

·            dualizm egzekutywy (głowa państwa i rząd),

·            głowa państwa pełni przede wszystkim funkcje reprezentacyjne (ma słabą wiedzę),

·            rządzi rząd,

·            rząd powoływany jest przez głowę państwa, ale z większości parlamentarnej,

·            rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem,

·            głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej (nigdzie) ale konstytucyjną, monarchowie nie ponoszą żadnej odpowiedzialności,

·            głowa państwa może rozwiązać parlament (najczęściej),

·            rząd uczestniczy w procesie ustawodawczym, posiada prawo inicjatywy ustawodawczej,

·            członkowie rządu mogą być członkowie parlamentu (zasada połączalności).

Funkcjonowanie systemu parlamentarnego zależy od systemu partyjnego. Gdy jest system 2-partyjny (WB) system parlamentarny funkcjonuje stabilnie i sprawnie. Gdy jest system wielopartyjny to system funkcjonuje niestabilnie i dochodzi do częstej zmiany rządów (Wł. lat 60 i 70), potrzebne są koalicje. W połowie XX wieku wprowadzano racjonalizacje systemu parlamentarnego, polegającą na wzmacnianiu władzy wykonawczej a zwłaszcza rządu – system niemiecki kanclerski tzw. parlamentaryzm zracjonalizowany.

...