Leki psychotropowe
Leki psychotropowe to substancje wpływające na czynności psychiczne (tropizm psychologiczny). Leki te wywołują zmiany nie tylko w czynnościach psychicznych, ale również w zachowaniu. Niektóre leki mogą być używane do leczenia zaburzeń psychicznych, a inne mogą je wywoływać (działanie halucynogenne).
Często leki wykazują działanie szersze niż tylko na czynności psychiczne (np. działanie p/wymiotne – pochodne fenotiazyny, hipotensyjne – rezerpina).
Mechanizm działania leków psychotropowych jest związany z wpływem nasilającym, hamującym czy modulującym na przewodnictwo między różnymi układami mózgu.
Leki psychotropowe dzieli się na trzy grupy:
- środki psycholeptyczne (psychosedatywne, psychodepresyjne, psychoinhibitory)
- leki psychoanaleptyczne (psychoaktywatory)
- środki psychodysleptyczne (halucynogenne, psychozotwórcze)
Leki pierwszej grupy działają depresyjnie na czynności psychiczne i zachowanie; leki drugiej grupy pobudzają te czynności. Środki z grupy trzeciej (LSD, meskalina, haszysz) powodują powstanie nieprawidłowych czynności psychicznych. Sole litu zajmują miejsce pośrednie między lekami psycholeptycznymi a psychoanaleptycznymi.
Leki te chociaż różne pod względem chemicznym mają pewne cechy wspólne:
· działają przeciwpsychotycznie – znoszą lub zmniejszają objawy psychopatologiczne (omamy, urojenia) w psychozach ostrych i przewlekłych. Często stosowane w leczeniu schizofrenii i stanów maniakalnych. Działanie przeciwpsychotyczne nie jest związane z działaniem uspokajającym
· wywołują stan obojętności i uspokojenia
· znoszą stany pobudzenia i agresji
· wywołują zmiany psychosomatyczne (obniżenie ciśnienia krwi, obniżenie temperatury ciała, zwolnienie czynności serca). Wywołują objawy pobudzenia układu pozapiramidowego i inne zaburzenia neurologiczne (stąd nazwa neuroleptyki). Obserwuje się również zaburzenia wydzielania wewnętrznego
· działają na ośrodki podkorowe
W zależności od rodzaju leku nasilenie powyższych procesów może być różne.
Działanie p/psychotyczne jest związane z hamowaniem przez neuroleptyki przekaźnictwa dopaminowego w mózgu. W zależności od rodzaju leku działanie to może mieć różny mechanizm. Mniejsze znaczenie dla działania p/psychotycznego ma obniżenie przewodnictwa noradrenalinowego.
Podczas poszukiwania leków przeciwhistaminowych odkryto pochodną fenotiazyny prometazynę, która wykazuje też działanie uspokajające. Dalsze badania doprowadziły do powstania chlorpromazyny. Ma ona silne działanie uspokajające, ale już słabsze p/histaminowe. Początkowo była lekiem przygotowującym do znieczulenia ogólnego. Leczy się nią chorych na psychozy maniakalne i inne, działa też p/psychotycznie. Chlorpromazyna to pierwszy neuroleptyk.
Obecnie pochodne fenotiazyny stanowią najważniejszą grupę leków przeciwpsychotycznych.
Pod względem budowy chemicznej wyróżniamy tu:
- pochodne o łańcuchu bocznym liniowym, alifatyczne (aminoalkilofenotiazyny): promazyna, chlorpromazyna, triflupromazyna, lewomepromazyna, metopromazyna, acepromazyna, alimemazyna, etymemazyna
- pochodne o ugrupowaniu piperydydyloalkilowym w łańcuchu bocznym: tiorydazyna, mepazyna, mezorydazyna, pipotiazyna
- pochodne o ugrupowaniu piperazynoalkilowym: perazyna, prochlorperazyna, trifluperazyna, perfenazyna, flufenazyna
- inne pochodne (np. protypendyl)
Chlorpromazyna. Ma bardzo szerokie spektrum działania. Działa p/psychotycznie, parasympatolitycznie, spazmolitycznie, p/wymiotnie, hipotensyjnie, miejscowo znieczulająco, p/gorączkowo, blokuje receptory β – adrenergiczne.
Nie wszystkie te działania wykorzystuje się w lecznictwie.
Najważniejszym działaniem jest wpływ na mózg ponieważ z tym wiąże się działanie p/psychotyczne. Chodzi tu o blokowanie postsynaptycznych receptorów dopaminowych, co powoduje przyspieszenie obrotu dopaminy w mózgu. Zablokowanie receptorów prowadzi do zniesienia działania związków pobudzających te receptory (np. amfetamina).
Działanie depresyjne chlorpromazyny na podwzgórze powoduje hipotermię i wpływ na aktywność niektórych gruczołów. Blokada w podwzgórzu receptorów dopaminowych wzmaga wydzielanie prolaktyny. Zmniejsza się też wydzielanie hormonu wzrostu i gonadotropin. Depresja ośrodka sytości w podwzgórzu prowadzi do pobudzenia łaknienia.
Hamowanie działania dopaminy prowadzi do nasilenia działania barbituranów, środków znieczulenia ogólnego, alkoholu, leków p/bólowych narkotycznych i leków p/gorączkowych, p/padaczkowych.
Zastosowanie chlorpromazyny: wyróżniamy wskazania psychiatryczne i wskazania ogólne.
Psychiatryczne to:
- schizofrenia
- stany maniakalne
- pobudzenie psychomotoryczne
W stanach maniakalnych często łączy się sole litu z chlorpromazyną.
Inne zastosowania to:
- zatrucia środkami psychostymulującymi (amfetamina, efedryna)
- zatrucia środkami psychodysleptycznymi(LSD, meskalina)
- przy objawach występujących po odstawieniu alkoholu lub barbituranów
Wskazania ogólne to:
- wymioty
- stany zapalne ucha wewnętrznego
- ciąża
- uremia
Wykorzystuje się też uspokajające działanie w anestezjologii.
Podczas stosowania chlorpromazyny wydłuża się w czasie snu okres paradoksalny.
Dawkowanie:
Najczęściej w psychiatrii stosuje się dawki większe niż w lecznictwie ogólnym.
1. Przy ostrej schizofrenii u chorych silnie pobudzonych stosuje się dość duże dawki 1 do nawet 3 g na dobę. Dawek takich nie można stosować długo i po kilku dniach zmniejsza się je do 300 – 400 mg. W takim stanie najczęściej stosuje się lek w postaci wstrzyknięć domięśniowych. W łagodniejszych stanach od razu leczenie rozpoczyna się w dawkach około 300 mg na dobę. Duże dawki stosuje się jedynie w lecznictwie zamkniętym.
2. Małe kuracje stosowane są najczęściej w przypadkach pozapsychiatrycznych. Dawki nie przekraczają najczęściej 150 mg na dobę, a podanie odbywa się drogą doustną. Takie małe kuracje stosuje się także w przypadkach psychonerwic.
Działania niepożądane:
Głównie oparte na działaniach pozapiramidowych (pseudoparkinsonizm).
Mechanizm działania:
W prążkowiu, które jest częścią jąder podstawy mózgu są receptory dopaminowe, do których dochodzą dopaminowe włókna nerwowe od substancji czarnej. Szlak ten to droga nigro – striatalna. Zablokowanie receptorów dopaminowych prowadzi do zaburzenia równowagi – zaczyna przeważać aktywność struktur cholinergicznych. W takiej sytuacji występują zaburzenia pozapiramidowych struktur ruchowych.
Objawy to:
- brak koordynacji ruchowej
- nienormalna postawa ciała
- zwiększone napięcie mięśni
- drżenie lub maskowata twarz
Nie wszystkie objawy muszą zawsze występować. Nie zawsze ich nasilenie jest jednakowe u różnych pacjentów.
Inne objawy niepożądane:
- ospałość
- podciśnienie ortostatyczne
- reakcje uczuleniowe lub żółtaczka zastoinowa
- przerost sutków
- nasilenie laktacji
- możliwe są zaburzenia miesiączkowania u kobiet i impotencja u mężczyzn
Pochodne alifatyczne
Silne działanie uspokajające – powodują senność i są stosowane w stanach pobudzenia. Silnie blokują receptory α – adrenergiczne (hipotensja).
Stosowane w celu wywołania silnego uspokojenia poza działaniem psychotycznym. Główne wskazanie – psychozy z towarzyszącym pobudzeniem.
Pochodne piperazynowe
Mają niewielki wpływ na układ autonomiczny, ale silny na układ pozapiramidowy (powodują zespoły hiperkinetyczne leczone lekami p/parkinsonowymi).
Stosowane głównie w schizofrenii, której towarzyszy zmniejszenie aktywności. Najczęściej używana jest flufenazyna i tioproperazyna. Flufenazyna z kwasem enantowym lub kaprynowym jest nierozpuszczalna co powoduje stopniowe uwalnianie z miejsca wstrzyknięcia. Kaprynian flufenazyny można wstrzykiwać co 10 – 30 dni w zależności od dawki. Flufenazyna nie zmniejsza napięcia psychoruchowego lub nawet czasami je pobudza. Nie wywołuje senności.
Pochodne piperydynowe:
Słabsze działanie uspokajające i rzadko objawy pozapiramidowe.
Tiorydazyna hamuje reakcje emocjonalne.
Protypendyl ma działanie podobne do chlorpromazyny.
Najczęściej są stosowane ambulatoryjnie po zakończeniu leczenia innymi pochodnymi fenotiazyny.
Dzielą się na dwie grupy:
1. butyrofenony: haloperydol, trifluperydol, fluanizon, benperydol, droperydol, pipamperon
2. pochodne difenylobutylopiperydyny: pimozyd, penflurydol, fluspirylen
Najważniejszym przedstawicielem tej grupy jest haloperydol – neuroleptyk, którego zakres działania leży pomiędzy pochodnymi piperydyny a piperazyny. Haloperydol ma działanie uspokajające, które jest zbliżone do lewomepromazyny (brak większego wpływu na układ autonomiczny). Wykazuje silne działanie p/psychotyczne, zwłaszcza w psychozach z pobudzeniem. Silne działanie pozapiramidowe (zbliżone do pochodnych fenotiazyny) – związane ze słabym działaniem cholinolitycznym. Nie następuje natomiast blokowanie receptorów α – adrenergicznych (brak powstawania hipotensji ortostatycznej). Tendencja do bezsenności jest tłumaczona brakiem wpływu na ośrodkowe receptory α – adrenergiczne.
Mechanizm działania p/psychotycznego jest podobny do działania pochodnych fenotiazyny (blokowanie receptorów dopaminowych w mózgu).
Zastosowanie haloperydolu:
- ostre i przewlekłe psychozy
- niektóre zaburzenia psychiczne
- padaczka i inne stany nerwicowe
Podawany jest głównie dożylnie. Jest lekiem bardzo silnym – szybkie uspokojenie psychomotoryczne. Może być podawany również domięśniowo, doustne dawki są większe. W przypadku leczenia dzieci dawki powinny być odpowiednio niższe.
Mają zbliżone zastosowanie i działanie. Różnica ogranicza się najczęściej do dawkowania i pewnych szczegółów działania.
· Trifluperydol – słabsze działanie uspokajające, silniejsze odhamowujące.
· Fluanizon i droperydol – krótko działające leki uspokajające przy silnych pobudzeniach
· Pochodne difenylobutylopiperydyny (np. pimozyd) – podobne działanie do innych pochodnych butyrofenonu. Zdaje się, że działają bardziej wybiórczo na receptory dopaminowe w mózgu. Działają też dłużej.
Należą tak jak pochodne fenotiazyny do neuroleptyków trójpierścieniowych. Różnica: atom azotu zastąpiony nienasyconym atomem węgla. Również właściwości są zbliżone do pochodnych fenotiazyny. W tym przypadku mamy nieco słabsze działanie przeciwpsychotyczne.
Chlorprotyksen ma pewne właściwości przeciwdepresyjne i wywołuje niewielkie objawy pozapiramidowe. Jest słabym neuroleptykiem. Jest czasem zaliczany do anksjolityków
Klopentyksol, tiotyksen, flupentyksol – są związkami silnie działającymi. Częściej wywołują objawy pozapiramidowe. Flupentyksol ma takie same rodniki co pochodna fenotiazyny – flufenazyna. Jest również jak flufenazyna stosowana jako kaprynian flupentyksolu.
Lek stosuje się domięśniowo – 20 –100 mg co 14 dni. Mniejsze dawki działają p/depresyjnie.
Rezerpina – alkaloid występujący obok dezerpidyny i rescynaminy o podobnym działaniu u Rauwiolfia serpentina. Mieszanina tych alkaloidów bądź sama rezerpina używana jest w lecznictwie psychiatrycznym chociaż stosuje się ją rzadko ze względu na szereg objawów niepożądanych. Częściej jest używana w małych dawkach jako lek obniżający ciśnienie krwi.
Działanie neuroleptyczne rezerpiny jest podobne do alifatycznych pochodnych fenotiazyny.
Działanie:
· przeciwpsychotyczne
· hipotensja
· rzadkoskurcz
· inne objawy związane z parasympatykotonią
Rezerpina uwalnia aminy katecholowe i serotoninę z ośrodkowych i obwodowych miejsc magazynowania – powoduje znaczne zmniejszenie ich zawartości. Zaburzenia związane są ze zmniejszeniem ilości neroprzekaźników w zakończeniach nerwowych. Zmniejszenie zawartości noradrenaliny i dopaminy w mózgu osłabia neurotransmisję – następuje uspokojenie i działanie przeciwpsychotyczne.
Działanie rezerpiny pojawia się wolno (kilka godzin lub dni). Po odstawieniu działanie utrzymuje się bardzo długo.
Działanie podobne zbliżone do rezerpiny ma tetrabenazyna. Działa jedynie ośrodkowo. Bardzo rzadko stosowana w lecznictwie.
Wyróżniamy tutaj grupy:
· dibenzodiazepiny (klozapina)
· dibenzotiazepiny (klotiapina)
· dibenzooksazepina (loksapina)
Klozapina – neuroleptyk działający uspokajająco i przeciwpsychotyczne. Jest dobrym neuroleptykiem bez działania pozapiramidowego. Powoduje uspokojenie zaraz po podaniu. Po około pięciu dniach przyjmowania hamuje pobudzenie i agresywność. Po 1 – 3 tygodniach obserwuje się działanie p/psychotyczne. Długie stosowanie powoduje obniżenie aktywności uspokajającej.
Klozapinę stosuje się doustnie i domięśniowo w dawkach dobowych 150 – 600 mg. W stanach lżejszych (przedłużenie ambulatoryjne leczenia szpitalnego) dawki są mniejsze 25 – 200 mg na dobę. Lek należy stosować ostrożnie przy chorobach wątroby, jaskrze, przeroście gruczołu krokowego, atonii jelit i padaczce.
· agranulocytoza
· białaczki
· hipertermia
· hipotonia ortostatyczna
Klotiapina i loksapina – podobne do siebie działanie; podobne też do rezerpiny i alifatycznych pochodnych fenotiazyny. Klotiapinę stosuje się doustnie i domięśniowo. Loksapina stosowana jest doustnie.
Jedna z nowszych grup – pochodne benzamidowe. Należą tu:
· sulpiryd
· metoklopramid
· tiapryd
Szerokie zastosowanie ma sulpiryd – neuroleptyk działający odhamowująco. Działa:
· p/psychotycznie
· anksjolitycznie
· przeciwdepresyjnie
· silnie p/wymiotnie
· polecany przy chorobie wrzodowej, zawrotach głowy, migrenach
Leczenie rozpoczyna się podaniem domięśniowym 200 – 800 mg/dobę. Następnie dawkę się odpowiednio zmniejsza. U dzieci leczenie rozpoczyna się dawką 3 mg/kg mc.
Jest to lek dobrze tolerowany. Jego wadą jest:
· pobudzanie laktacji lub zaburzenia miesiączkowania (blokowanie ośrodkowych receptorów dopaminowych)
...
jaih