7

FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Potrzeby ludzkie i sposoby ich zaspokajania

Potrzeba – uczucie braku czegoś lub kogoś, chęć posiadania np. modnego ubrania.

Potrzeby związane z zaspokojeniem głodu, ciepła, odpoczynku, bezpieczeństwa nazywamy potrzebami biologicznymi (podstawowymi) czyli takimi bez zaspokojenia, których człowiek nie mógłby żyć. Potrzeby ludzkie są nieograniczone dlatego po zaspokojeniu potrzeb  podstawowych myślimy o zaspokojeniu potrzeb wyższego rzędu, np.: potrzeby wyjazdu na wycieczkę.

Aby zaspokoić potrzeby niezbędne są określone dobra lub usługi.

Dobro – rzecz służąca do zaspokajania rozmaitych potrzeb ludzkich, np. chleb, samochód. Dzielimy je na dobra pierwotne, np. owoce leśne i ekonomiczne ( gospodarcze) np. samochody.

Usługi – czynności zaspokajające potrzeby ludzkie, których cechą charakterystyczną jest m.in. to, że nie dają się gromadzić, są nieprzenośne i nie są przedmiotami materialnymi.

Dzielimy je na:

- materialne  ( działanie skierowane jest na dobro np.: konserwacja sprzętu, naprawa urządzeń)

- niematerialne (działanie skierowane jest bezpośrednio na człowieka np.: usługi fryzjerskie, medyczne)

Zasoby ekonomiczne ( czynniki wytwórcze, czynniki produkcji )- zasoby ekonomiczne niezbędne do wyprodukowania dóbr i usług: ziemia, kapitał, praca, przedsiębiorczość.

Ziemia to wszystkie zasoby naturalne, które mogą być zużyte w procesie produkcji- surowce mineralne, zasoby wody.

Kapitał to środki produkcji, które zostały wcześniej wytworzone, a które musimy mieć aby wyprodukować dane dobro.

Praca  (siła robocza) – ludzie i ich zdolności potrzebne do wyprodukowania danego dobra.

Przedsiębiorczość to aktywność i innowacyjność, a także inicjowanie nowej działalności gospodarczej ( przedsiębiorstwa, technologii itp.) związanej z podwyższonym ryzykiem.

Potrzeby ludzkie są nieograniczone,  natomiast dóbr i usług jest ograniczona ilość dlatego nie można zaspokoić wszystkich potrzeb i wtedy mówimy o zjawisku rzadkości. Rzadkość to ilość danego dobra i usługi niewystarczająca do tego, aby zaspokoić potrzeby innych ludzi.

Ponieważ nie możemy mieć wszystkiego jesteśmy zmuszeni do dokonywania wyborów. Mówimy wtedy o koszcie alternatywnym czyli najkorzystniejszej możliwości, z której rezygnujemy dokonując wyboru. Przykładem może być turysta zwiedzający Kraków któremu został w kieszeni 20 zł. Chciałby obejrzeć ciekawą wystawę – bilet 15 zł oraz kupić obrazek z kościołem Mariackim za 18 zł. Jeżeli wybierze wystawę jego kosztem alternatywnym  – utracona korzyścią będzie obrazek.

Rynek i jego elementy

Podstawowymi elementami rynku są: popyt, podaż i cena. Zależności zachodzące między tymi elementami nazywamy mechanizmem rynkowym. Popyt, podaż i cena tak wzajemnie na siebie wpływają aby została osiągnięta równowaga rynkowa ( wielkość popytu = wielkości podaży).

Cena – wartość towaru wyrażona w pieniądzu.

Popyt jest to ilość dóbr i usług, jakie klienci chcą i mogą kupić w określonym czasie, miejscu i po określonej cenie. Przedstawicielami popytu na rynku są klienci ( nabywcy ).

Podaż jest to ilość dóbr i usług, oferowanych do sprzedaży w określonym czasie, miejscu i po określonej cenie. Przedstawicielami podaży na rynku są dostawcy.

Towar –produkt pracy ludzkiej przeznaczony do sprzedaży.

Równowaga rynkowa – sytuacja na rynku, w której wielkość popytu równa się wielkości podaży. Na osiągnięcie równowagi rynkowej mają wpływ cena, popyt i podaż.

Prawo popytu: wzrost ceny danego dobra na rynku powoduje spadek wielkości popytu na to dobro, spadek ceny danego dobra powoduje natomiast wzrost wielkości popytu na to dobro, jeżeli inne warunki na rynku pozostają bez  zmian.

cena

                                              Wielkość popytu

Powyższy rysunek obrazuje prawo popytu.

Wpływ na popyt może mieć: malejąca użyteczność krańcowa, efekt dochodowy ( przy niższej cenie kupujemy więcej dóbr) i efekt substytucyjny (kupujemy produkty tańsze). Na wielkość zakupów wpływa nie tylko cena. Inne czynniki to: liczba nabywców na rynku, dochody konsumentów, reklama, zmiany gustów i preferencje, moda i inne.

Prawo podaży: wzrost cen powoduje wzrost wielkości podaży, natomiast w miarę spadku ceny wielkość podaży maleje, jeżeli inne warunki na rynku pozostają bez  zmian. Graficzną ilustracje prawa podaży przedstawiono poniżej.

cena

                                              Wielkość podaży

Na wielkość podaży wpływają: ceny zasobów, technika produkcji, podatki, ceny innych dóbr liczba producentów.

cena

                                      Wielkość popytu i podaży

Powyższa ilustracja przedstawia równowagę rynkową.

Poniższy schemat działanie mechanizmu rynkowego gzy popyt jest większy od podaży.

Cena wzrasta

Popyt > podaż

Popyt równa się z popytem

Zwiększa się podaż

Popyt spada

Poniższy schemat działanie mechanizmu rynkowego gzy popyt jest mniejszy od podaży.

Cena spada

Popyt <  podaż

Popyt równa się z popytem

Zwiększa się popyt

Podaż rośnie

Rodzaje rynków, konkurencja i monopol

Rynek producenta (sprzedawcy) – rynek, na którym popyt na dany towar jest większy od jego podaży.

Rynek konsumenta( nabywcy ) – rynek, na którym popyt na dany towar jest mniejszy od jego podaży.

Hurt – sprzedaż towarów przez hurtownika w dużych ilościach, pośrednictwo między producentem a detalistami.

Detal – sprzedaż towarów w małych ilościach przez sklepy ostatecznemu nabywcy.

Rynek dóbr i usług – rynek, na którym przedmiotem obrotu są dobra i usługi konsumpcyjne  lub produkcyjne.

Rynek pracy – rynek, na którym kształtuje się popyt i podaż siły roboczej (pracy).

Rynek kapitałowy – w wąskim znaczeniu utożsamiony z rynkiem papierów wartościowych ( miedzy innymi akcji i obligacji).

Akcja – papier wartościowy potwierdzający udział jego właściciela w kapitale spółki akcyjnej.

Obligacja – papier wartościowy potwierdzający zaciągnięcie przez jego wystawcę pożyczki, a jej posiadaczowi gwarantuje zwrot pożyczonej kwoty wraz z odsetkami. Obligacje mogą być państwowe lub mieć innych wystawców, np. przedsiębiorstwa.

Giełda papierów wartościowych- regularnie odbywające się w określonym miejscu i czasie spotkanie osób, które chcą zawrzeć transakcje kupna – sprzedaży papierów wartościowych.

Konkurencja – rywalizacja miedzy przedsiębiorstwami w celu pozyskania klientów, proces w którym uczestnicy rynku przedstawiają korzystne oferty sprzedaży wpływające na decyzje zawarcia transakcji handlowych.

Monopol – rynek, na którym występuje jeden producent lub dostawca. 

Rynek to mechanizm, w wyniku którego dochodzi do wzajemnych kontaktów sprzedawców z nabywcami. Celem tych kontaktów jest zawarcie transakcji kupna – sprzedaży.

Rynek powstał w wyniku społecznego podziału pracy oraz w rezultacie produkcji dóbr i realizacji usług ponad potrzeby własne producentów. Efektywne metody produkcji a także wprowadzanie i rozpowszechnianie specjalizacji doprowadziły do konieczności wymiany dóbr i usług. Wymiana następowała w konkretnym miejscu określonym mianem rynku. Z czasem słowo to uzyskało szerszy zakres znaczeniowy i zaczęło oznaczać całokształt stosunków handlowo – gospodarczych,  obejmujących sprzedaż i kupno towarów, wymianę kapitałów oraz usług. Sprzedawcy reprezentujący podaż oraz nabywcy reprezentujący popyt są podstawowymi elementami funkcjonowania rynku.

FUNKCJE RYNKU

·         Informacyjna – dostarcza informacji o popycie , sprzedaży i cenie

·         Równowagi – dostosowuje wielkość produkcji, asortyment do oczekiwań klientów

·         Akceptacji produktów – potwierdzenie przydatności lub możliwość odrzucenia konkretnego towaru

·         Alokacyjne – preferencje klientów wpływają na decyzje inwestycyjne producentów umożliwiając produkcję produktów cieszących się powodzeniem

·         Selekcyjna – akceptowane są jedne produkty i ich producenci natomiast inni producenci muszą wycofać swoje produkty z rynku , ponieważ nie znalazły uznania.

RODZAJE RYNKÓW

Ze względu na przestrzeń lub zasięg oddziaływania wyróżniamy rynek:

ü      Lokalny

ü      Regionalny

ü      Krajowy

ü      Międzynarodowy

ü      Światowy

Ze względu na liczbę produktów i uczestników  w transakcji kupna-sprzedaży wyróżniamy rynki:

ü      Detaliczne,

ü      Hurtowe

Ze względu na charakter transakcji handlowej wyróżniamy:

ü      Rynek dóbr i usług

ü      Rynek kapitałowy

ü      Rynek pracy

Ze względu na stopień zaspokojenia potrzeb mamy :

ü      Rynek producenta

ü      Rynek konsumenta

Rynek dóbr i usług to rynek, na którym przedmiotem obrotu są różnego rodzaju dobra i usługi. Możemy mówić o rynku dóbr i usług konsumpcyjnych i rynku dóbr i usług produkcyjnych. Przykładem pierwszego rodzaju rynku może być rynek sprzętu gospodarstwa domowego czy rynek usług kosmetycznych, czyli tych dóbr i usług, które służą konkretnie zaspokajaniu potrzeb konsumenta.

W przypadku drugiego rodzaju rynku mamy do czynienia z dobrami i usługami nabywanymi przez przedsiębiorstwa, które wykorzystują je do swojej działalności np.: rynek maszyn szwalniczych czy rynek usług transportowych.

Przyczyny rozwoju sektora usług

- zaczęła występować specjalizacja wszystkich gałęzi przemysłu oraz w ramach samych przedsiębiorstw

- usługi konsumpcyjne – zamożność społeczeństwa, wzrost  dochodów powoduje wydatki związane z usługami

a) wypoczynek, rozrywka, podróże

b) usługi telekomunikacyjne i pocztowe

c) usługi medyczne i edukacyjne

- rozwój usług wszystkich (konsumpcyjny i niekonsumpcyjnych) procedury bankowe, finansowe, ubezpieczeniowe księgowo-prawne, niemożliwość ominięcia zaczynają postępować doradztwa)

Główne czynniki wpływające na rozwój sektora usług:

a)            demograficzne – wydłużanie długości życia, przemieszczanie się ludności, zmiana stylu życia

b)            społeczne – struktura zatrudnienia, praca kobiet, wzrost dochodów rodzinny (zmiana gustów), wzrost aspiracji

c)            gospodarcze – globalizacja gospodarki, konieczność działania w skali globalnej, wzrost zapotrzebowania na komunikacje, przepływ informacji, podróże, ciągła, pogłębiająca się specjalizacja podmiotów gospodarczych

d)            polityczne – rozwój urzędów państwowych o zasięgu międzynarodowym (rozwój infrastruktury z tym związanej: tłumacze, komentatorzy, hotele itp.), zapotrzebowanie na usługi prawne.

Pojęcie i istota usług

Usługa to każda czynność zawierająca w sobie element niematerialności, która polega na oddziaływaniu na klienta lub przedmioty bądź nieruchomości znajdujące się w jego posiadaniu, a która nie powoduje przeniesienia prawa własności. Przeniesienia prawa własności może jednak nastąpić, a świadczenie usługi może być lub też nie być ściśle związane z dobrem materialnym.

Możemy wskazać 4 podstawowe funkcje usług:

a)   niematerialność – nie mają charakteru materialnego

b)    różnorodność – np. w danym dniu

c)  nierozdzielność – razem usługodawca i klient muszą się spotkać

d)   nietrwałość – nie ma zapasu usług

Niektóre dobra materialne mają podobne cechy jak usługi.

Usługi mają jedynie tendencje do niematerialności, różnorodności, rozdzielności i nietrwałości.

Produkty o różnym udziale elementów materialnych i niematerialnych :

Cukier – odzież – kosmetyki – bary szybkiej obsługi – podróże samolotem – doradztwo prawne – edukacja – opieka nad dzieckiem.

Niematerialność jest cechą nadrzędną usługi. Z tej cechy wynikają następujące takie jak:

- jednoczesność świadczenia i konsumpcji – usługa ma wymiar czasu; cechy usług kształtowane w konfrontacji z nabywcą; współudział innych usługobiorców w świadczeniu, ograniczona skala świadczeń, uwarunkowanie miejsca konsumpcji od miejsca świadczenia; brak ochrony patentowej; ścisły związek funkcji produkcji, marketingu sprzedaży, kadr w przedsiębiorstwie

- niejednolitość produktów (trudno określić koszty)

- nietrwałość produktów (brak zapasów, brak możliwości przemieszczania)

- brak własności

Czas trwania jest bardzo ważny – czas dostępności usługi dla nabywcy (długość procesu usługowego, czas oczekiwania na świadczenie)

Wiele usług wymaga spotkania w określonym miejscu, ale niektóre charakteryzują się tym, że nie ma potrzeby spotkania się usługodawcy z klientem (telefony, banki – internet)

Ograniczona skala świadczeń – tam gdzie nie można zwiększyć – jednoczesne odbieranie kilku usług. Zbiorowe świadczenie usług ( wielkość sali stanowi ograniczenie).

Ostateczne cechy danej usługi często kształtuje się w procesie usługowym, klient ma wpływ na przebieg usługi (zbliżona do oczekiwań klienta).

Pewne usługi są świadczone dla wielu usługobiorców – oddziaływanie innych osób na proces usługowy, ci inni mogą podnosić lub zmniejszyć jakość usług (np. wycieczka – różni ludzie, różne zadowolenie).

W wielu usługach jedna osoba realizuje wiele usług – ścisły związek funkcji.

Wiele usług daje się standaryzować (myjnia samochodowa, bar szybkiej obsługi).

Usługa wytworzona jest w jednym miejscu, nie można jej przemieścić (możemy jedynie przemieścić środki materialne).

Klasyfikacje usług:

I   Ze względu na branże:

a)      handel detaliczny /hurtowy

b)     transport, dystrybucja, magazynowanie

c)      banki i ubezpieczenia

d)     obrót nieruchomościami

e)      usługi doradcze

f)       instytucje użyteczności publicznej wypoczynek rekreacja, turystyka, hotelarstwo

g)     edukacyjne

II  Ze względu na wielkość

Klasyfikacja wg Ch. Lovelock-a w oparciu o 5 podstawowych pytań wiążących się ze strategią w zakresie usług:

1 Charakter świadczenia usługi (charakter świadczonej usługi, kto lub, co jest odbiorcą usługi)

2  Relacje z klientem (sposób świadczenia usługi, typ relacji między firmą usługową a jej klientem)

3  Jakie są możliwości zindywidualizowania usługi i zwiększenia samodzielności personelu? (zakres samodzielności personelu pracującego bezpośrednio z klientem, stopień zindywidualizowania usługi)

4  Jaki charakter ma popyt i podaż na daną usługę? (stopień ograniczenia podaży, stopień fluktuacji popytu w czasie)

5  W jaki sposób świadczy i dostarcza usługi? (rodzaje kontaktu między klientem a firmą, dostępność punktów usługowych)

RYNEK PRACY

Jest to rynek na, którym spotykają się pracodawcy i pracownicy lub poszukujący pracy. Przedmiotem transakcji na tym rynku jest praca czyli kwalifikacje, umiejętności i czas pracowników.

...