91P0_Jodlowy_bor_swietokrzyski(1).pdf

Lasy i bory

Jod∏owy bór Êwi´tokrzyski

( Abietetum polonicum )

Kod Physis: 42.134

Charakterystyka

91P0

Zespó∏ roÊlinny Abietetum polonicum , stanowiàcy Êcis∏y fi-

tosocjologiczny odpowiednik typu siedliska przyrodnicze-

go 91P0, zosta∏ pierwszy raz opisany przez Dziuba∏tow-

skiego w 1928 roku z Gór Âwi´tokrzyskich. Pomimo s∏a-

bej odr´bnoÊci florystycznej nazwa tego zbiorowiska

utrwali∏a si´ w odniesieniu do wy˝ynnych, mieszanych bo-

rów jod∏owych wyst´pujàcych na wy˝ynach w po∏udnio-

wo-wschodniej Polsce.

91P0 stanowi jednostk´ przejÊciowà mi´dzy borami sosno-

wymi (które nie sà przedmiotem ochrony w sieci Natura

2000) a lasami liÊciastymi (9170, 9130), a tak˝e mi´dzy

wy˝ynnymi lasami i borami a dolnoreglowymi borami jo-

d∏owo-Êwierkowymi (podtyp siedliska 9410-3).

Typowe drzewostany zaliczane do 91P0 zajmujà piaszczy-

ste, kamieniste i p∏ytkie gleby na stromych, zacienionych

zboczach. Charakteryzujà si´ zdecydowanà dominacjà jo-

d∏y oraz domieszkà Êwierka i sosny w postaciach ubo˝-

szych oraz gatunków liÊciastych (buk, osika) w ˝yêniejszych.

Warstwa krzewów, runo i warstwa mszysta sà zwykle do-

brze rozwini´te. W runie dominujà gatunki borowe, ale

cz´sto zdarza si´ znaczàcy udzia∏ gatunków gràdowych.

Nale˝y zaznaczyç, ˝e cz´sto zalicza si´ tu ca∏à gam´ roz-

maitych form przejÊciowych, cz´stokroç o antropogenicz-

nym charakterze. Dzia∏ania ochronne powinny byç zdecy-

dowanie ukierunkowane na starodrzewia o charakterze

zbli˝onym do naturalnego, o ró˝nowiekowej strukturze

drzewostanu, po∏o˝one w centrum zasi´gu zespo∏u Abiete-

tum polonicum . Ze wzgl´du na endemiczny charakter

i ograniczony zasi´g, stanowiska o naturalnym charakterze

A. Opis siedliska g∏ównego typu

Definicja

Wy˝ynne bory jod∏owe, jod∏owo-Êwierkowe lub jod∏owo-

-sosnowo-d´bowe, rozwijajàce si´ na mezotroficznych,

kwaÊnych glebach w Polsce po∏udniowo-wschodniej,

a w szczególnoÊci w Górach Âwi´tokrzyskich i na Podkar-

paciu. W runie zaznacza si´ du˝y udzia∏ paproci i msza-

ków, a tak˝e gatunków przechodzàcych z gràdów subkon-

tynentalnych Tilio-Carpinetum (9170).

Wy˝ynny bór jod∏owy. Fot. A. ¸abaj

274

Jod∏owy bór Êwi´tokrzyski

i typowych cechach wyst´pujàce w centrum zasi´gu powin-

ny byç chronione. Charakter oraz walor stanowisk na skra-

ju zasi´gu powinien zostaç dok∏adniej zbadany w celu

okreÊlenia ewentualnych zagro˝eƒ.

Bibliografia

BRZYSKI B. 1959. Rozmieszczenie i ochrona kresowych stanowisk

buka i jod∏y na Roztoczu i w terenach sàsiednich. Ochr. Przy-

rody 26: 368–393.

DOBROWOLSKA D. 1998. Zjawisko zamierania jod∏y pospolitej.

( Abies alba. Mill .) w naturalnym zasi´gu. Sylwan 12: 49–55.

DZIUBA¸TOWSKI S. 1928. Etude phytosociologique du Massif de

S-te Croix. Acta Soc. Botan. Polon. 5.5: 1–42.

DZIUBA¸TOWSKI S., KOBENDZA R. 1934. Badania fitosocjolo-

giczne w Górach Âwi´tokrzyskich. III: Zespo∏y roÊlin w pa-

smach Bieliƒskim i Jeleniowskim. Acta Soc. Botan. Polon.11

(Suppl.): 217–246.

FIJA¸KOWSKI D., POLSKI A. 1990. Stosunki geobotaniczne re-

zerwatu Lasy Janowskie. Ann. UMCS, sec. C, 45, 16.

GÑDEK K. 1993. Aktualny stan zagro˝enia drzewostanów jod∏o-

wych Âwi´tokrzyskiego Parku Narodowego przez ró˝ne czyn-

niki szkodotwórcze na tle rodzaju i rozmiaru regionalnych

i wielkoobszarowych emisji przemys∏owych. Pràdnik. Prace

Muz. Szafera 7–8: 53–60.

G¸AZEK T. 1990. Mapa roÊlinnoÊci rzeczywistej Âwi´tokrzyskiego

Parku Narodowego i jego otuliny. Ochr. Przyrody 47: 51–89.

IZDEBSKI K. 1963. Zbiorowiska leÊne na Roztoczu Ârodkowym.

Acta Soc. Bot. 32, 2.

IZDEBSKI K. 1966. Zbiorowiska leÊne na Roztoczu Po∏udniowym.

Ann. UMCS. Sect. C, 21, 16.

IZDEBSKI K. 1967. Zbiorowiska leÊne na Roztoczu Zachodnim.

Ann. UMCS. Sect. C, 22, 18.

IZDEBSKI K. 1972. Zbiorowiska roÊlinne projektowanego rezer-

watu leÊnego „Zwierzyniec”. Ann. UMCS, sec. C, 22, 19.

IZDEBSKI K., CZARNECKA B., GRÑDZIEL T., LORENS B., POPIO-

¸EK Z. 1992. Zbiorowiska roÊlinne Roztoczaƒskiego Parku

Narodowego na tle warunków siedliskowych. UMCS, Lublin.

¸UCZYCKA-POPIEL A. 1992. Badania geobotaniczne w rezerwa-

cie leÊnym Âwi´ty Roch na Roztoczu Ârodkowym. Ann. UMCS,

sec. C. 47, 15.

¸UCZYCKA-POPIEL A., WAWER M. 1992. Stosunki przyrodnicze

rezerwatu leÊnego Debry na Roztoczu Ârodkowym. Ann.

UMCS, sec. C. 47, 15.

MATUSZKIEWICZ J. M. 2001. Zespo∏y leÊne Polski. PWN, Warszawa.

MATUSZKIEWICZ J. M. 1977. Przeglàd fitosocjologiczny zbioro-

wisk leÊnych Polski Cz. 4. Bory Êwierkowe i jod∏owe. Phytoco-

enosis 6(3): 151–226.

MEDWECKA-KORNAÂ A. 1972. Zespo∏y leÊne i zaroÊlowe. W:

Szafer W., Zarzycki K. (red.) Szata roÊlinna Polski, tom I.

PWN, Warszawa: 383–441.

WIÑCKOWSKI S., WIÑCKOWSKA I. M¢˚YK Z., WERSTAK K.

2000. Badania nad ochronà jod∏y w Âwi´tokrzyskim Parku

Narodowym i w Puszczy Jod∏owej. Sylwan 7: 91–102.

91P0

Podzia∏ na podtypy

Wyró˝niono tylko jeden podtyp:

91P0-1 Wy˝ynny jod∏owy bór mieszany, 42.134

Mimo ˝e podtyp ten wykazuje pewne zró˝nicowanie siedli-

skowe i regionalne, jego odmiany majà jednak podobne

znaczenie gospodarcze i stanowià kompleks przestrzenny

stadiów rozwojowych tego typu leÊnego siedliska przyrod-

niczego, w zwiàzku z tym proponowane ramy zarzàdzania

nie sà zró˝nicowane.

Nale˝y zwróciç uwag´, ˝e bory zbli˝one do 91P0 by∏y cz´-

sto notowane z innych regionów geograficznych, lecz po-

mini´to je, gdy˝ majà na ogó∏ charakter odmienny od ty-

powych stanowisk opisanych w 91P0-1 lub te˝ ich pozycja

syntaksonomiczna nie jest do koƒca ustalona. Byç mo˝e

dalsze badania i waloryzacja tych stanowisk dadzà

w przysz∏oÊci podstawy do wydzielenia odr´bnych podty-

pów 91P0.

Umiejscowienie typu w polskiej

klasyfikacji fitosocjologicznej

Klasa Vaccinio-Piceetea bory iglaste

Rzàd Vaccinio-Piccetalia

Zwiàzek Piceion abietis bory Êwierkowe i jod∏owe

Podzwiàzek Vaccinio-Abietenion wy˝ynne i gór-

skie bory Êwierkowe i jod∏owe

Zespó∏ Abietetum polonicum wy˝ynny jod∏o-

wy bór mieszany

Nazwà Abietetum polonicum cz´sto obejmuje si´ jakiekol-

wiek bory i lasy z dominujàcà jod∏à, tak˝e poza w∏aÊciwym

zasi´giem zespo∏u. Poza borami mieszanymi o stosunkowo

naturalnym charakterze mo˝na by tutaj zaliczyç rozmaite

antropogeniczne formy przejÊciowe, charakteryzujàce si´

du˝ym udzia∏em jod∏y (warto tu dodaç, ˝e istnienie zespo-

∏u Abietetum polonicum cz´sto jest w ogóle negowane).

Dlatego te˝, tworzàc program ochrony tego siedliska przy-

rodniczego o dosyç niejasnej pozycji syntaksomicznej

zwiàzanych z nim zbiorowisk leÊnych, nale˝y pominàç spo-

ry fitosocjologów i skierowaç dzia∏ania ochronne na naj-

bardziej wartoÊciowe fragmenty starodrzewi (wyst´pujà-

cych aktualnie bàdê niedawno zniszczonych) z du˝ym

udzia∏em jod∏y w Górach Âwi´tokrzyskich, na Roztoczu i w

sàsiadujàcych z nimi kompleksach leÊnych.

Wojciech Mróz, Antoni ¸abaj

275

Lasy i bory

91P0

B. Opis podtypu

Reprezentatywne gatunki

Drzewa

Jod∏a pospolita Abies alba , Êwierk pospolity Picea

abies , buk zwyczajny Fagus sylvatica .

Krzewy

Jarz´bina Sorbus aucuparia , kruszyna Frangula alnus , dzi-

ki bez koralowy Sambucus racemosus , je˝yna gruczo∏owa-

ta Rubus hirtus , je˝yna Bellardiego Rubus pedemontanus .

RoÊliny zielne

Szczawik zaj´czy Oxalis acetosella , borówka czar-

na Vaccinium myrtillus , konwalijka dwulistna Ma-

ianthemum bifolium , turzyca palczasta Carex digi-

tata , przytulia wiosenna Cruciata glabra , siódmaczek leÊny

Trientalis europaea , sa∏atnik leÊny Mycelis muralis , fio∏ek le-

Êny Viola reichenbachiana , gajowiec ˝ó∏ty Galeobdolon lu-

teum , kosmatka ow∏osiona Luzula pilosa , jastrz´biec leÊny

Hieracium murorum , czartawa drobna Circaea alpina , bo-

dziszek cuchnàcy Geranium robertianum , wierzbownica

górska Epilobium montanum , nerecznica samcza Dryopteris

filix-mas , nerecznica szerokolistna Dryopteris dilatata , ne-

recznica krótkoostna Dryopteris carthusiana , zachy∏ka trój-

kàtna Gymnocarpium dryopteris , zachy∏ka oszczepowata

Phegopteris connectilis , wietlica samicza Athyrium filix-femi-

na , wid∏ak ja∏owcowaty Lycopodium annotinum .

Mszaki

P∏onnicz (p∏onnik) strojny Polytrichastrum formo-

sum , rokietnik pospolity Pleurozium schreberi , tujowiec tama-

ryszkowaty Thuidium tamariscinum , ˝urawiec falisty Atrichum

undulatum , p∏o˝ymerzyk pokrewny Plagiomnium affine .

Wy˝ynny jod∏owy bór mieszany

Kod Physis: 42.134

Cechy diagnostyczne

Cechy obszaru

P∏aty 91P0 wyst´pujà zwykle na zboczach o niezbyt du˝ym

nachyleniu, w obni˝eniach mi´dzy wzniesieniami, zwykle

w Êrodkowych i dolnych partiach sk∏onów. Zró˝nicowanie

form terenu jest dosyç du˝e, gdy˝ suchsze i ubo˝sze flory-

stycznie p∏aty spotyka si´ równie˝ na terenach p∏askich.

Postaç wilgotna siedliska wyst´puje na terasach w dolinach

ma∏ych cieków.

Gleby zwykle bielicowe w∏aÊciwe na utworach piaszczy-

stych i piaszczysto-py∏owych, czasem gleby brunatne wy∏u-

gowane i gleby p∏owe. Odczyn gleby zwykle w górnych

warstwach silnie kwaÊny (pH 3–4,5), poni˝ej odczyn zbli˝a

si´ do oboj´tnego (szczególnie w glebach brunatnych).

Gleby sà na ogó∏ dobrze uwilgotnione. ZasobnoÊç gleb

w fosfor i potas jest niska.

Najbardziej naturalne fragmenty wy˝ynnych jedlin (zw∏asz-

cza postaci wilgotnej) wyst´pujà na terasach zbudowanych

z piaszczystych utworów w dolinach ma∏ych cieków.

Warunki siedliskowe mogà byç zmienne w zdegradowa-

nych p∏atach o pochodzeniu antropogenicznym.

Fizjonomia i struktura

Cieniste bory, zwykle doÊç zwarte, w drzewostanie zdecy-

dowanie dominuje jod∏a. W dobrze zachowanych p∏atach

populacja jod∏y charakteryzuje si´ zró˝nicowanà strukturà

wiekowà. W domieszce wyst´pujà Êwierk (szczególnie w ty-

powej odmianie siedliska), sosna, buk, grab, osika. Zwarcie

drzewostanu jest zwykle du˝e, choç nie pe∏ne (70–80%).

Warstwa krzewów, w zale˝noÊci od stopnia przeÊwietlenia

danego p∏atu, mo˝e osiàgaç nawet zwarcie 60%, ale na

ogó∏ wynosi 30–40%. W tej warstwie zwykle wspó∏dominujà

jod∏a i buk. W wilgotniejszych i ˝yêniejszych miejscach udzia∏

buka jest na ogó∏ wi´kszy. G∏ówne krzewy to: kruszyna po-

spolita Frangula alnus , jarzàb pospolity Sorbus aucuparia ,

dziki bez koralowy Sambucus racemosa .

Runo stosunkowo bujne (Êrednie pokrycie 70%). W p∏a-

tach typowych notowano do 30 gatunków, a w wilgotniej-

szych podzespo∏ach do 40. Dominujà: szczawik zaj´czy

Oxalis acetosella , borówka czarna Vaccinium myrtillus ,

konwalijka dwulistna Maianthemum bifolium , czasem du-

˝y udzia∏ ma wid∏ak ja∏owcowaty Lycopodium annotinum .

Ogólnie runo stanowi kombinacj´ gatunków borowych

z miejscowo du˝ym udzia∏em gatunków przechodzàcych

z gràdów i buczyn.

Warstwa mszysta jest cz´sto bardzo silnie rozwini´ta (pokry-

wa nawet do 90%), szczególnie w wilgotnej odmianie.

Odmiany

Mo˝na wyró˝niç odmiany regionalne:

• Êwietokrzyskà, wyró˝niajàcà si´ cz´stym wyst´powaniem

dzikiego bzu koralowego Sambucus racemosa oraz je˝y-

ny gruczo∏owatej Rubus hirtus ;

• roztoczaƒskà, z wi´kszym udzia∏em Êwierka, wid∏aka ja-

∏owcowatego Lycopodium annotinum , siódmaczka le-

Ênego Trientalis europea i przytulii wiosennej Cruciata

glabra ;

• podkarpackà, z du˝ym udzia∏em gatunków górskich

(np. goryczki trojeÊciowej Gentiana asclepiadea ) oraz

kosmatki gajowej Luzula luzuloides .

W zale˝noÊci od warunków lokalnosiedliskowych wyró˝nia

si´ nast´pujàce odmiany (w randze podzespo∏ów roÊlin-

nych, na podstawie zró˝nicowania jedlin w Roztoczaƒskim

Parku Narodowym):

• podzespó∏ typowy ( Abietetum polonicum typicum ),

w miejscach stosunkowo suchych i wilgotnych, poza jo-

d∏à, wyst´puje domieszka Êwierka, a inne gatunki drzew

bardzo sporadycznie. Dobrze rozwini´ta warstwa mszy-

sta. Runo jest ubogie, dominujà gatunki borowe. Podze-

spó∏ wyró˝niajà paproç nerecznica szerokolistna Dryop-

teris dilatata , wid∏ak ja∏owcowaty Lycopodium annoti-

num oraz gatunek gràdowy – turzyca palczasta Carex di-

276

Jod∏owy bór Êwi´tokrzyski

gitata . W obr´bie tego podzespo∏u wyró˝nia si´ równie˝

wariant z sosnà zwyczajnà;

• podzespó∏ z czartawà drobnà Abietetum polonicum cir-

caeetosum , w miejscach wilgotnych i ˝yznych. W porów-

naniu z poprzednim podzespo∏em zwraca uwag´ mniej-

szy udzia∏ Êwierka i sosny, natomiast wi´kszy gatunków

liÊciastych – buka, d´bu szypu∏kowego i grabu. SpoÊród

krzewów pojawiajà si´ leszczyna i dereƒ. Podzespó∏ jest

bogatszy florystycznie ni˝ A. p. typicum . Lokalnie podze-

spó∏ wyró˝niajà – czartawa drobna Circea alpina , czar-

tawa pospolita Circea lutetiana , zawilec gajowy Anemo-

ne nemorosa , mech Atrichum undulatum , kostrzewa ol-

brzymia Festuca gigantea , pokrzywa zwyczajna Urtica

dioica , bodziszek cuchnàcy Geranium robertianum .

Dynamika roÊlinnoÊci

91P0

Spontaniczna

Siedlisko 91P0 nie ma charakteru klimaksowego. Dynami-

ka zmian w poszczególnych p∏atach nale˝àcych do 91P0

jest du˝a. LeÊna dokumentacja gospodarcza wskazuje na

naprzemienne, naturalne nast´powanie po sobie jod∏y

i buka oraz towarzyszàcych im gatunków runa, tworzàcych

odr´bne fitosocjologicznie jednostki. M∏ode pokolenie jo-

d∏y znajduje lepsze warunki rozwoju w drzewostanach bu-

kowych, a buk dobrze odnawia si´ w drzewostanach zdo-

minowanych przez jod∏´. Mechanizm tego zjawiska nie zo-

sta∏ jeszcze rozpoznany. Prawdopodobnie chodzi o lepsze

warunki Êwietlne dla jod∏y w drzewostanach bukowych

i lepsze warunki troficzne dla buka w drzewostanach jod∏o-

wych. Na obszarach, gdzie jodle towarzyszy sosna, siedli-

sko 91P0 ma bardziej trwa∏à postaç.

Powszechnie obserwowana jest tendencja do ekspansji jo-

d∏y na nast´pujàce ˝yêniejsze typy siedlisk leÊnych: LMÊw,

LMW, LMWy˝, OLj, LWy˝.

Na podstawie obserwacji prowadzonych w Roztoczaƒskim

Parku Narodowym mo˝na zarysowaç ogólny kierunek suk-

cesji zbiorowisk leÊnych zwiàzanych z 91P0.

Powierzchnie Êwie˝ego boru sosnowego Leucobryo-Pine-

tum , w wyniku akumulacji próchnicy, ulegajà stopniowej

eutrofizacji i przekszta∏cajà si´ stopniowo w bory mieszane

– Querco roboris-Pinetum lub w∏aÊnie Abietetum polonicum

(91P0). Z kolei, w bardziej wilgotnych i ˝yêniejszych miej-

scach typowy podzespó∏ Abietetum polonicum mo˝e prze-

chodziç w Abietetum polonicum circaeetosum , a ten z kolei

w gràd subkontynentalny z jod∏à ( Tilio-Carpinetum abiete-

tosum ). W przypadku odwrotnego procesu i ubo˝enia

oraz osuszania siedliska, zwiàzanego z obni˝eniem si´ po-

ziomu wody gruntowej, opisany proces mo˝e mieç odwrot-

ny kierunek, lecz przynajmniej w Roztoczaƒskim PN obser-

wuje si´ w∏aÊnie eutrofizacj´ lasów, która ma ogólnie po-

zytywny wp∏yw na ich bioró˝norodnoÊç. Warto zwróciç

uwag´, ˝e zwi´kszanie si´ ˝yznoÊci siedlisk mo˝e wynikaç

z procesu spontanicznej renaturalizacji drzewostanów sos-

nowych, lecz z drugiej strony mo˝e byç poÊrednio zwiàza-

ne z dzia∏alnoÊcià cz∏owieka, prowadzàcà do wzrostu st´-

˝enia w powietrzu tlenków azotu, siarki i w´gla.

W Górach Âwi´tokrzyskich podzespó∏ typowy, rozpo-

wszechniony w PaÊmie ¸ysogórskim, to cienisty bór jod∏o-

wy, z domieszkà w podroÊcie buka, a tylko wyjàtkowo

Êwierka. Runo jest ubogie i dominujà w nim gatunki cie-

nioznoÊne: szczawik zaj´czy Oxalis acetosella oraz gajo-

wiec ˝ó∏ty Galeobdolon luteum . Z kolei na rumoszu skal-

nym, w partiach przyszczytowych, pomi´dzy go∏oborza-

mi, wyró˝nia si´ wariant z bogatym runem paprociowym

– nerecznicà szerokolistnà Dryopteris dilatata , wietlicà

samiczà Athyrium filix-femina , cienistkà trójkàtnà Gymno-

carpium dryopteris oraz zachy∏kà oszczepowatà Phegop-

teris connectilis . W miejscach, gdzie drzewostan jod∏owy

zosta∏ zniszczony (na ogó∏ w zwiàzku z gradacjà zwójek

jod∏owych), mo˝na wyró˝niç wariant z dominujàcà je˝ynà

gruczo∏owatà Rubus hirtus , a tak˝e bzem koralowym

Sambucus racemosa i malinà Rubus idaeus . Ponadto wa-

riant ten charakteryzuje si´ du˝ym udzia∏em drzew liÊcia-

stych (brzoza, osika, jawor, jarz´bina) i por´bowych ga-

tunków runa.

Mo˝liwe pomy∏ki

Naj˝yêniejsze postacie 91P0 (podzespó∏ Abietetum poloni-

cum circaeetosum ) mogà przechodziç w siedlisko zaliczane

ju˝ do 9170 (podzespó∏ gràdu subkontynentalnego Tilio-

Carpinetum abietetosum ). Z kolei najubo˝sze postacie

91P0 ( Abietetum polonicum circaeetosum , wariant z sosnà)

sà zbli˝one do podzespo∏ów borów sosnowych z jod∏à

( Leucobryo-Pinetum abietetosum , Querco roboris-Pinetum

abietetosum ), które nie stanowià przedmiotu ochrony

w sieci Natura 2000. Ponadto, przyk∏adowo na Roztoczu,

91P0 wyst´puje w dynamicznym kompleksie zarówno

z 9170, jak i z kresowà postacià ˝yznej buczyny karpackiej

Dentario glandulosae-Fagetum (9130).

Powiàzana z dzia∏alnoÊcià cz∏owieka

Dynamika siedliska 91P0 by∏a i jest w du˝ej mierze bezpo-

Êrednio zwiàzana z dzia∏alnoÊcià cz∏owieka. Zasadnicze

znaczenie ma tutaj dynamika populacji jod∏y. Kondycja

drzewostanów jod∏owych zosta∏a os∏abiona prawdopo-

dobnie przez silne, przemys∏owe zanieczyszczenia atmos-

fery, wysokie liczebnoÊci zwierzyny p∏owej zgryzajàcej od-

nowienia jod∏owe oraz gospodark´ leÊnà podporzàdko-

wanà w przesz∏oÊci potrzebom paƒstwowego przemys∏u

drzewnego. PoÊrednio z dzia∏alnoÊcià cz∏owieka zwiàzane

by∏y gradacje zwójek jod∏owych w Âwi´tokrzyskim Parku

Narodowym.

Identyfikatory fitosocjologiczne

Zwiàzek Piceion abietis

Podzwiàzek Vaccinio-Abietenion

Zespó∏ Abietetum polonicum wy˝ynny jod∏owy

bór mieszany

277

Lasy i bory

91P0

Siedliska przyrodnicze zale˝ne

lub przylegajàce

Gatunki z za∏àcznika II Dyrektywy

Siedliskowej

Brak.

Wyst´puje w kompleksie z innymi leÊnymi typami siedlisk

przyrodniczych: ˝yznymi buczynami Dentario grandulosae-

Fagetum (9130), ∏´gami Circeo-Alnetum (91E0), gràdami

subantlantyckimi Tilio-Carpinetum (9170), a tak˝e innymi

typami lasów spoza za∏àcznika I Dyrektywy Siedliskowej –

sosnowym borem Êwie˝ym Leucobryo-Pinetum i kontynen-

talnym borem mieszanym Querco roboris-Pinetum .

Gatunki z za∏àcznika I Dyrektywy Ptasiej

Do tej pory nie stwierdzono.

Stany, w jakich znajduje si´

siedlisko

Rozmieszczenie geograficzne

Uprzywilejowanà formà ochrony jest jod∏owy bór miesza-

ny o wielopi´trowej strukturze i ró˝nych klasach wieku

drzew, pe∏nym zwarciu koron po zsumowaniu pokrycia we

wszystkich warstwach (poszczególne warstwy drzewostanu

nie osiàgajà pe∏nego zwarcia), doÊç silnie ocieniajàcy gle-

b´, u˝ytkowany r´bnià przer´bowà lub pozostawiony natu-

ralnym procesom – w rezerwatach, terenach trudno do-

st´pnych dla gospodarki, wy∏àczonych z u˝ytkowania r´b-

nego, drzewostanach nasiennych itp.

Stan siedliska 91P0 kszta∏towany jest g∏ównie przez dynami-

k´ populacji jod∏y pospolitej. Siedlisko 91P0 nie ma charak-

teru trwa∏ej roÊlinnoÊci – stadium klimaksowego, wi´c nie

nale˝y za wszelkà cen´ dà˝yç do utrzymania aktualnego sta-

nu, tym bardziej, ˝e cz´stokroç kolejnymi ogniwami w ∏aƒ-

cuchu sukcesyjnym sà równie˝ wartoÊciowe siedliska przy-

rodnicze o znaczeniu europejskim (9130, 9170).

Zespó∏ roÊlinny Abietetum polonicum , który ÊciÊle charakte-

ryzuje typ siedliska 91P0, uwa˝any jest za endemiczny dla

wy˝yn Polski po∏udniowo-wschodniej.

Wi´ksze powierzchnie opisywane jako 91P0 znajdujà si´

w Górach Âwi´tokrzyskich i ich okolicach, na Roztoczu

(Roztoczaƒski Park Narodowy, rezerwat Debry, rezerwat

Âwi´ty Roch), w Puszczy Solskiej i Kotlinie Sandomierskiej.

Notowane tak˝e w Lasach Janowskich.

Nale˝y zwróciç uwag´, ˝e w rejonie Gór Âwi´tokrzyskich

drzewostany jod∏owe zajmujà ok. 40 % powierzchni, lecz

cz´stokroç sà silnie przekszta∏cone lub te˝ wyst´pujà na

˝yêniejszych siedliskach ni˝ 91P0. W takich przypadkach,

kartujàc rozmieszczenie 91P0, trzeba wziàç po uwag´

kompleksy przestrzenne, w jakich wyst´pujà poszczegól-

ne p∏aty jedlin oraz mo˝liwoÊci docelowej regeneracji sie-

dliska. Pomimo pewnych niezgodnoÊci z definicjà siedli-

ska mo˝na wówczas uwzgl´dniç równie˝ p∏aty zdegene-

rowane.

Tendencje do przemian w skali

kraju i potencjalne zagro˝enia

W drugiej po∏owie XX wieku zachodzi∏a obawa zaniku jod∏y

na znacznym jej obszarze wyst´powania, a tym samym za-

niku siedliska 91P0. Zjawisko ust´powania jod∏y obserwo-

wano w ca∏ej Êrodkowej Europie, sta∏a si´ wi´c ona dla le-

Êników gatunkiem szczególnego zainteresowania i troski.

W Górach Âwi´tokrzyskich, poza szkodliwym oddzia∏ywa-

niem emisji przemys∏owych, du˝y wp∏yw na kondycj´ drze-

wostanów jod∏owych mia∏y masowe pojawy zwójek jod∏o-

wych ( Choristoneura murinana , Zeiraphera rufimitrana ,

Epinlema nigricana ), z ró˝nym nasileniem wyst´pujàce

w latach 1953–90. Pojawi∏y si´ tak˝e szkodniki wtórne

(korniki, smolik jod∏owiec i ró˝ne gatunki owadów z kóz-

kowatych i trzpiennikowatych). Na poczàtku lat 90. obser-

wowano ju˝ stopniowà popraw´ kondycji drzewostanów

jod∏owych w Âwi´tokrzyskim PN.

Z kolei na terenie Roztoczaƒskiego PN masowy pojaw

zwójki nie przyniós∏ tak du˝ych szkód. Jego maksimum za-

obserwowano w 1952 roku. O wiele wi´kszà rol´ odegra-

∏y w RPN czynniki abiotyczne – huragany, okiÊç Êniegowa

i mrozy. Najwi´ksze szkody od huraganu odnotowano na

prze∏omie 1974 i 1975 roku. W latach 1974–1989 bardzo

ucierpia∏y starodrzewia jod∏owe, jednak zaobserwowano

du˝à ˝ywotnoÊç m∏odych pokoleƒ jod∏y.

Po okresie zamierania jod∏y i zagro˝enia siedliska 91P0

w ostatniej dekadzie nastàpi∏a znaczàca poprawa kondycji

Znaczenie ekologiczne

i biologiczne

Abietetum polonicum uwa˝a si´ za endemiczny typ lasu,

wyst´pujàcy tylko w Polsce, z drugiej strony przypuszcza

si´, ˝e wiele stanowisk ma charakter antropogeniczny

i mog∏o powstaç w wyniku degeneracji lasów bukowych.

278

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: